|
[[Fitxategi:Hydrogen.svg|thumb|right|150px|[[Protio]] [[hidrogeno]]aren [[isotopo]]aren diagrama [[atomo|atomikoa]]]]
'''Hidrogeno isotopoak''' [[nukleoi]] kopuruaren arabera bereizten diren [[hidrogeno]] [[atomo]]ak dira. Hidrogeno atomo guztiek [[protoi]] bat dute (hau da beren [[zenbaki atomiko]]a 1 da) eta [[isotopo]] bakoitzak [[neutroi]] kopuru ezberdina duelarikdu.
Hiru hidrogeno [[isotopo]] aurki ditzakegu naturan <sup>1</sup>H, <sup>2</sup>H, eta <sup>3</sup>H [[protio]], [[deuterio]] eta [[tritio]] deritzaie urrenez urren. Aurrekoez gain <sup>4</sup>H, <sup>5</sup>H, <sup>6</sup>H eta <sup>7</sup>H isotopo ezegonkorrak sintetizatu ahal izan dira hauek naturan aurki ezin daitezkelarikarifizialki.
== Informazio taula ==
== Protioa ==
<sup>1</sup>H [[isotopo]]a naturako hidrogeno isotopo arruntena duguda eta hidrogeno natural guztiaren %99,98-a osatzen duelarikdu. <sup>1</sup>H isotopoaren nukleoa protoi bakar batek osatzen duenez gutsitan erabiltzen den ''[[protio]]'' izena egozten zaio.
== Deuterioa ==
<sup>2</sup>H aurrekoarekin batera hidrogenoaren isotopo egonkor bakarra dugu. ''[[Deuterio]]'' izena egozten zaio, eta bere nukleoa bi [[nukleoi|nukleoiz]]k osatua dago, [[protoi]] batekbatez eta [[neutroi]] batek, bere [[nukleo atomiko|nukleoa]] osatzen dutelarikbatez. [[Lur]]reko hidrogenoaren %0,0026 eta %0,0184 artean ''deuterio''a dugu. Isotopo honek ez du [[radioaktibitateErradiaktibitate|erradiaktibitaterik]]rik eta ez du giza osasunean eragin nabarmenik. [[Deuterio]] atomo ugariz osaturiko urari `''[[ur astun]]''` izena egozten zaio deuterioa protioa baino astunagoa baita. Deuterioa eta deuterioak osatzen dituen substantziak marka ez-radioaktibo gixa erabili ohi dira saiakera kimikoetan baita <sup>1</sup>H-NMR espektroskopiako solbente gixa. `''[[Ur astun]]a''` neutroi moderatzaile eta hozgarri gixa erabili ohi da [[erreaktore nuklear]]retan. Deuterioa [[fusio nuklear]]rerako erregai gixa erabili liteke, gaur egun frantzia egoaldean eraikitzen ari dira lehen fusio generadorea [[ITER]] proiektuaren baitan hain zuzen ere.
== Tritioa ==
<sup>3</sup>H (edo Helio-3) [[isotopo]]ari ''[[tritio]]'' izena egozten zaio eta hiru [[nukleoi]] biltzen ditu [[nukleo atomiko]]an, bi [[neutroi]] eta [[protoi]] bat urrenez urren. Isotopo hau aurreko biak ez bezala radioaktiboaerradiaktiboa da, Helio-3 edo <sup>3</sup>He isotopoa osatzen duelariketa [[beta jariopartikula|β]] bidezerradiazioa ([[betaigorriz partikula|βdesintegratzen partikulak]])da. ''[[Tritio]]ak'' 12,32 urteko batez besteko biziraupenabizitza du. Tritio naturala [[Izpi kosmiko|izpi kosmikoen]] eta [[atmosfera]]ko [[gas]]en arteko interakzioan sortzen da oso kantidate txikietan. [[Lur]]rean dagoen tritioaren beste iturri bat [[arma nuklear]]ren entseguak dira. D-T f[[Fusio nuklear|usio nuklear]]rean erabiltzen da erreaktibo gisa. Tritioa [[isotopo]]en [[geokimika]]n erabiltzen da denbora neurtzeko, eta tritio gasa argia sortzeko ere erabil daiteke. Aspaldi ''tritioa'' markazio kimiko eta biologikoarako erabiltzen zen marka erradiaktibo gisa, gaur egun ordea ez da hainbeste erabiltzen.
''[[Tritio]]'' naturala [[errainu kosmiko]] eta [[atmosfera]]ko [[gas]]en arteko interakzioan sortzen da kantidade txikietan oso. [[Lur]]rean dagoen tritioaren beste iturri bat [[arma nuklear]]ren entseguak dira. [[Fusio nuklear]]rean erabiltzen da, [[isotopo]]en [[geokimika]]n denbora neurtzeko eta argia bere kabuz ematen duten gailuentan. Aspaldi ''tritioa'' markazio kimiko eta biologikoarako erabiltzen zen marka [[radioaktibo]] gixa, gaur egun ordea ez da hainbeste erabiltzen.
== Hidrogeno isotopoen izenak ==
<sup>4</sup>H, <sup>5</sup>H, <sup>6</sup>H eta <sup>7</sup>H isotopoei aurrekoen izenei jarraiki ''tetradio'' edo ''quadio'', ''pentio'', ''hexio'' eta ''septio'' izena egozten zaie urrenez urren.
== Hidrogenoa ==
[[Hidrogeno]]a 1 [[zenbaki atomiko]]a duen [[elementu kimiko]]a da [[unibertso]]ko elementurik arruntena. [[Hidrogeno]] [[atomo]] guztiek [[protoi]] bakarra dute. Elementuak [[protoi]] kopuruaren arabera bereizten dira [[nukleo atomiko|nukleoan]] [[neutroi]] kopuru ezberdina izan dezaketelarik hori dela eta elementu bereko atomoak [[nukleoi]] kopuruaren arabera (protoi kopurua + neutroi kopurua) sailkatzen dira elementu beraren [[atomo]] mota bakoitza [[isotopo]] bat dela esaten delarik. ([[hidrogeno|Gehiago jakiteko ikusi hidrogenoari buruzko artikulua]]).
== Erreferentziak ==
| 