Andaluzia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robotak {{Commonskat}} gehitu du. Txantiloiak commons:category:Andalusia lotu du, Wikidataren arabera. |
No edit summary |
||
35. lerroa:
[[Fitxategi:PaleisKarelV(binnenplaats).jpg|thumb|250px|right|[[Carlos I.a Espainiakoa|Carlos V.aren]] jauregia, [[Granada (Espainia)|Granadako]] [[Alhambra]]n]]
==
Andaluzia menditsua da neurri handi batean. Bi mendi multzo handik zeharkatzen dute hegoaldetik mendebaldera: [[Sierra Morena]] eta [[Mendikate Betikoak]] (Subbetikoa eta Penibetikoa). Hegoaldean daude mendi altuenak [[Sierra Nevada]] ([[Mulhacén]], 3481 m, Granada) eta [[Sierra de Ronda]] dira.
Bi mendialde hauen artean ordokiak (Almeria, Malaga) eta sakon uneak ([[Guadix]], [[Baza]] eta [[Granada]]) daude. Sierra Morena eta Betikako Mendilerroaren artean, Andaluziaren ekialdean, [[Guadalquivir]] ibaiak zeharkatzen duen behe Andaluzia ageri da, alubioi padura zabalez osatua. Kostaldea altua eta harkaitzez betea ageri da. Ibai garrantzitsuenak Guadalquivir, [[Genil]] eta [[Tinto]] dira.
Andaluzia Espainiako Erkidegoen artean azalera gehieneko bigarrena da [[Gaztela eta Leon]]ren atzetik eta biztanle gehien duena da.
=== Klima ===
Andaluzia klima mediterranearen barne dago, nahiz eta Andaluzia guztiak ez duen klima bera.
57 ⟶ 52 lerroa:
=== Hidrologia ===
[[Fitxategi:Río Guadalquivir Cordoba.jpg|thumb|right|400px|Guadalquivir ibaia [[Kordoba]]tik igarotzean.]]
69 ⟶ 63 lerroa:
== Biztanleria ==
Andaluzia biztanle gehien dituen Espainiako erkidegoa da, 2005ean 7.829.202 biztanle inguru zituelarik. Biztanleak gehien bat probintzia hiriburuetan eta kostaldean aurkitzen dira. Biztanleen erdia 50000 biztanle baino gehiagoko 26 hirietan bizi da.
79 ⟶ 72 lerroa:
== Banaketa administratiboa ==
Andaluzia zortzi probintziatan banatzen da [[1833]]ko Zatiketa Probintzialaren Dekretuaren arabera, [[Javier de Burgosek]] egindakoa. Probintziak era berean 770 herritan zatitzen dira. Zortzi probintziak hauexek dira:
90 ⟶ 82 lerroa:
* [[Malagako probintzia]] (1.449.060 biztanle, [[Malagako udalerrien zerrenda|100 udalerri]])
* [[Sevillako probintzia]] (1.811.177 biztanle, [[Sevillako udalerrien zerrenda|105 udalerri]]).
== Ekonomia==
Andaluzia [[lur]] jabetza handiak nagusi diren nekazari herria da. Olibondoa (Jaen, Kordoba, Sevilla), garia, kotoia (Sevilla eta Kordoba) eta azukre-erremolatxa (Granada) lantzen dira nagusiki. [[Ardogintza]] ospe handikoa da (Jerez, Malaga). 1930 arte ustiatzen ez ziren padurak (2.000 km2), arroza egiteko baliatu dira.
[[Mea]]tzeek nolabaiteko garrantzia izan arren (kobrea, Huelva; beruna, Jaen), industria ez da asko hedatu Andaluzian. [[Sevilla]] da industrialde nagusia. Atlantiko aldeko arrantza (Huelva-Algeciras) inportantea da eta Cadizko ontziolak Espainiako nagusienetakoak dira. Turismo industria guztiz garatua dago, Andaluziako kostaldean.
==Historia==
[[Feniziar]]ren garaitik aurrera (Almeria eta Cadiz), Andaluzian zibilizazio ugari izan dira historian zehar. Kartagotarrek beren inperioko lurralde emankorrena bihurtu zuten (K.a. VI-II. m.), erromatarren garaian [[Betica]] probintzia bihurtu zena.
K.o. [[V. mendea]]n, bandaloek konkistatu eta egungo izena eman zioten ([[Bandalusia]]). 711. urtean, [[Tariq]] buruzagi mairua bertan lehorreratu ([[Djabal Tariq]], Gibraltar) eta bisigodoak egotzi zituen lurralde haietatik: konkista arabiarraren hasiera zen.
Arabiarren gorena [[Kordobako kaliferria]]ren garaian etorri zen (VIII-X. m.). [[XI. mendea]]n, Kordobako Kaliferria desagertu eta Andaluzia hainbat erreinu mairu burujabetan banatu zen (bi mendez distira handiko zibilizazioa izan zuen Granadakoa izan zen garrantzizkoena). [[XIII. mendea]]n, [[Navas de Tolosako gudua]] irabazi ondoan (1212), kristauek Kordoba (1236), Jaen (1246), Sevilla (1248), Jerez eta Cadiz hartu zituzten.
Granadako erresumak bi mende luzez eutsi zion burujabetasunari. [[1492]]. urtean, Errege-erregina Katolikoek Granada hartu zuten, eta Andaluzia Gaztelako koroaren mendean gelditu zen handik aurrera.
== Kirolak ==
112 ⟶ 118 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2014/08/31}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* {{es}} [http://www.andalucia.org/ Andalucía Turismo]
* {{es}} [http://desdeelcielo.andaluciajunta.es/ Andaluziako ortoargazki digitala]
| |||