Andorra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t fixing dead links |
No edit summary |
||
49. lerroa:
Andorrak ez du ez [[Indar Armatu]]rik ezta [[armada]]rik ere. Hori dela eta, bertako defentsa [[Espainia]] eta [[Frantzia]]ko indar armatuen esku dago.
[[Fitxategi:Santa Coloma (esglèsia).jpg|thumb| Santa Coloma eliza.]]
== Inguru naturala eta geografia ==▼
Ia 468 km² ditu, eta 81.000 biztanle. Hiriburua [[Andorra la Vella]] da, 20.000 biztanlerekin.▼
Herrialde oso [[mendi]]tsua da, 2.500 metro baino gehiago dituzten 65 tontor ditu eta. [[Comapedrosa]] da mendirik garaiena; 2.942 metro neurtzen ditu.▼
Ur errekurtso garrantzitsuak ditu, lau [[ibai]] nagusi (Iparraldeko Valira, Ekialdeko Valira, Valira Handia eta Madriu) eta baita ur termikoak ere ([[Escaldes-Engordany]] parrokian).▼
Mendiko klima dauka: [[negu]] oso gogorrak, [[elur]]te askorekin, eta [[uda]] epelak baina laburrak. Prezipitazio kopurua altua eta erregularra da urte osoan zehar.▼
== Historia ==
{{sakontzeko|Andorrako historia}}
* [[1278]]. urtean independentzia lortu zuen, [[Frantzia]]rekin (''Comté de Foix'') eta [[Katalunia]]rekin ([[La Seu d'Urgell]]) batera burujabetza konpartituz.
* [[1981]]eko [[urtarrilaren 8]]an lehenengo presidentea izendatu zuten.
73 ⟶ 84 lerroa:
# [[Sant Julià de Lòria]]
# [[Escaldes-Engordany]]
▲== Inguru naturala eta geografia ==
▲Ia 468 km² ditu, eta 81.000 biztanle. Hiriburua [[Andorra la Vella]] da, 20.000 biztanlerekin.
▲Herrialde oso [[mendi]]tsua da, 2.500 metro baino gehiago dituzten 65 tontor ditu eta. [[Comapedrosa]] da mendirik garaiena; 2.942 metro neurtzen ditu.
▲Ur errekurtso garrantzitsuak ditu, lau [[ibai]] nagusi (Iparraldeko Valira, Ekialdeko Valira, Valira Handia eta Madriu) eta baita ur termikoak ere ([[Escaldes-Engordany]] parrokian).
▲Mendiko klima dauka: [[negu]] oso gogorrak, [[elur]]te askorekin, eta [[uda]] epelak baina laburrak. Prezipitazio kopurua altua eta erregularra da urte osoan zehar.
== Ekonomia ==
Andorrako ekonomia, tradizioz, [[abere]] hazkuntzan (ardiak, batik bat), [[tabakoa]]ren langintzan eta basoetan oinarritzen zen. [[Nekazaritza]]k lur gutxi ditu, lur guztien %2a baino ez, eta nagusiki tabakoa ekoizteko erabiltzen da. [[Artzaintza]], ordea, garrantzitsua da.▼
[[Turismo]]an oinarritutako ekonomia da nagusiki, BPGaren %80 hartzen baitu. Urtean 9 milioi turista jasotzen ditu, nahiz eta azken urteetan inguruko herrialdeen garapen turistikoak bere erakargarritasuna zertxobait moteldu duen.▼
▲Baina, [[1950]]etik aurrera, [[turismo]]ak izugarrizko gorakada izan du eta, gaur egun, printzerriko jarduera nagusia da, urtean 9 milioi inguru bisitarirekin. Eski estazioak, neguan, udako klima eta mendi ikuspegi ederrak, eta orobat zergarik gabeko produktuen eskuragarritasuna, turista asko erakartzen dituzten elementuak dira guztiak ere. [[Turismo]]an oinarritutako ekonomia da nagusiki, BPGaren %80 hartzen baitu. Urtean 9 milioi turista jasotzen ditu, nahiz eta azken urteetan inguruko herrialdeen garapen turistikoak bere erakargarritasuna zertxobait moteldu duen.
▲[[Nekazaritza]]k lur gutxi ditu, lur guztien %2a baino ez, eta nagusiki tabakoa ekoizteko erabiltzen da. [[Artzaintza]], ordea, garrantzitsua da.
Baina baditu Andorrak baliabide gehiago ere: [[energia]] elektrikoa ekoizteko ur-jauziak, ur minerala, burdin meak eta beruna, besteak beste.
Banku eta finantza kontuetan ere garrantzia dauka Andorrak. [[Europako Batasuna|Europako Batasuneko]] kide ez den arren, itun bereziak sinatu ditu merkataritza askea bultzatzeko, eta mundu mailan bere produktuak saltzeko Batasuneko beste herrialdeek dituzten erraztasun berberak ditu. Andorrak ez du inoiz txanpon propiorik izan, beti Espainiako peseta eta Frantziako liberekin aritu izan da. ▼
▲1990etik aurrera, finantza zerbitzu berriak jarri dira abian eta indar handia hartzen joan dira, banku-sekretuaren lege zorrotzari eta zerga apalei esker. Andorrako gobernuaren sarrera bakarrak zerga gutxi batzuk eta zigiluen salmentak uzten dizkion irabaziak dira. Banku eta finantza kontuetan ere garrantzia dauka Andorrak. [[Europako Batasuna|Europako Batasuneko]] kide ez den arren, itun bereziak sinatu ditu merkataritza askea bultzatzeko, eta mundu mailan bere produktuak saltzeko Batasuneko beste herrialdeek dituzten erraztasun berberak ditu. Andorrak ez du inoiz txanpon propiorik izan, beti
[[2002]]an [[euro]]a hartu zuen txanpontzat.
==
Jatorrizko andorratarrak, katalanak kulturaz eta hizkuntzaz, biztanleen heren bat baino gutxiago dira, gaur egun. Gainerako biztanleak etorkin espainiarrak (biztanle guztien % 60 inguru) eta frantsesak dira, gehienbat. Etorkin horiei kupo sistema zorrotz baten arabera eman zitzaien egoitza baimena. Biztanle guztien %36,65ak baino ez du andorratar naziotasuna. Gainerakoak [[espainia]]rrak, [[katalan]]ak, [[portugal]]darrak edo [[frantses]]ak dira nagusiki.
Andorratarren % 85 katolikoak dira. Adinaren arabera, hau da biztanle banaketa: 0-14 urte bitartekoak % 14, 15-64 urte bitartekoak % 73, 65 urtez gorakoak % 13. Estatu Batuetako errolda bulegoaren arabera, Andorra da munduan bizi itxaropen handiena duen bigarren herrialdea: 82,7 urte.
'''[[Kataluniera]]''' hizkuntza nazionala den arren, [[gaztelania]] eta [[frantses]]a ere asko erabiltzen dira. ▼
▲'''[[Kataluniera]]''' hizkuntza nazionala den arren, [[gaztelania]] eta [[frantses]]a ere asko erabiltzen dira.
== Jaiak ==
116 ⟶ 119 lerroa:
Irudi:Montañaandorrana.JPG| Andorrako [[Pirinioak]]
</gallery>
==Erreferentziak==
{{ lur | data=2014/08/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{Europako herrialde aurkibidea}}
| |||