Diego Lopitz II.a Harokoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Agintari infotaula
| izena = Diego II.a Lopez Harokoa
| irudia = Diego_López_II_de_Haro.jpg
| tamaina =
| irudioina =
| armarria = House_of_Haro_COA.svg
| hasiera = [[1170]]
| bukaera = [[1214]]
| kargua = [[Bizkaiko jaurerria|Bizkaiko jauna]]
| aurrekoa = [[Lope I.a Diaz Harokoa|Lope I.a Diaz]]
| ondorengoa = [[Lope II.a Diaz Harokoa|Lope II.a Diaz]]
| jaiodata = [[circa|c.]] 1152
| jaiolekua = [[Naiara]]
| hildata = {{data|1214|9|16}}
| hillekua = [[Burgos]]
| ezkontidea = Maria Manrique Larakoa<br>Toda Perez Azagrakoa
| senideak =
| semeak =
| egoitza = [[Naiara]]
| sinadura =
| erlijioa = [[Kristautasuna|Kristaua]]
}}
'''Diego II.a Lopez Harokoa'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ([[?]] - {{data|1170|epentesia=e|5|6}}) ezagutzen den Bizkaiko bostgarren kondea izan zen, 1170-1214 urteetan.<ref>{{erreferentzia |abizena1=Salazar y Castro |izena1=Luis de|izena2 =Dalmiro de la|abizena2=Válgoma y Díaz-Varela|izenburua= Historia genealógica de la Casa de Haro (Señores de Llodio, Mendoza, Orozco y Ayala)|urtea=1959|argitaletxea=Real Academia de la Historia |lekua=Madril|oclc=1399799}}</ref>
[[Alfontso VIII.a Gaztelakoa|Alfontso VIII.aren]] erreinaldian [[Gaztelako Erresuma]]ko handiki nagusienetariko bat izan zen. [[Haro leinua]] finkatu zuen, orduko gizartean bere gailentasuna bermatuz. Gailentasun hori XIII. mendean zehar mantendu zen eta, ondorioz, propagandak bere legenda beltz eta bere urrezko legenda sortu zituen. Hori zela eta, egun bi ezizen ditu: "Zintzoa" eta "Gaiztoa".<ref>{{erreferentzia |abizena=Baury |izena= Ghislain|izenburua= Diego López ‘le bon’ et Diego López ‘le mauvais’: comment s’est construite la mémoire d’un magnat du règne d’Alphonse VIII de Castille|urtea= 2003|argitaletxea= Berceo| alea=144|orrialdea=37-92 |issn= 0210-8550|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=698041}}</ref>
== Bizitza ==
[[Lope I.a Diaz Harokoa|Lope I.a Diaz]] eta Aldontzaren semea izan zen.<ref>{{erreferentzia |abizena= Baury |izena= |Ghislain|izenburua=Los ricoshombres y el rey en Castilla: El linaje Haro, 1076-1322 |urtea=2011 |aldizkaria=Territorio, Sociedad, y Poder: Revista de Estudios Medievales |argitaletxea= Oviedoko Unibertsitatea | alea=6|orrialdea=53-72 |issn= 1886-1121|url=http://www.unioviedo.es/reunido/index.php/TSP/article/view/9468/9281}} </ref> 1170ean, aitaren heriotzan eta hamazortzi urte inguru zituela, leinuaren buruzagi bilakatu zen.<ref>{{Erreferentzia |abizena1 =Balparda de las Herrerías|izena1 = Gregorio|egile1-lotura =Gregorio Balparda|editorial = Imprenta Mayli| izenburua = Historia crítica de Vizcaya y sus fueros. |liburukia= II| urtea = 1933-34|oclc= 634212337}}</ref>
1178ra arte apenas izan zen errege gortean, agian bere arerioak ziren [[Lara leinua|laratarrek]] eragin handia zutelako. 1179 eta 1183 artean, lehendabizikoz [[Nafarroa]]n erbesteratu zuen. Hala eta guztiz ere, itzultzean kargu ezin hobea lortu zuen: [[errege-alferez]], maiordomo nagusiarekin batera gorteko nagusienetariko bat zena. Gainera, aitarenak izan ziren [[Errioxa]], [[Gaztela Zaharra]] eta [[Trasmiera]] mantendu eta [[Asturias de Santillana]] eta [[Bureba]] tenentzia berriak lortu zituen.
1187an, [[Urraka Lopez Harokoa]] bere arrebak [[Fernando II.a Leongoa]] ezkondu zuenean, aukera berriak zabaldu zizkion Leonen eta hara joan zen. Tamalez, hurrengo urtean Leongo erregea hil eta itzuli behar izan zuen.<ref>{{erreferentzia|izena= José María |abizena= Canal Sánchez-Pagín |izenburua= La Casa de Haro en León y Castilla durante el siglo XII: Nuevas conclusiones |aldizkaria= Anuario de estudios medievales |liburukia= 25 |urtea= 1995 |alea=1|orrialdea= 8–10}}</ref>
Zorionez, Gaztelan nahiko ospe zituen itzulera egoera ezin hobean egiteko eta berriro errege-alferez izendatu zuten. Hori esker, 1195eko [[almohade]]en aurkako [[Alarcosko gudua]]n erretagoardia zuzendu zuen. Porrotaren ondorioz, eskualdearen defentsan parte hartu zuen. Urte haietan bere eremuak zabaldu zituen erresumako ipar-ekialdean eta 1196an «[[Almazán]]dik itsasoraino» gobernatzen zuen.
1999an erregeak titulua kendu eta [[Alvaro Nuñez Larakoa]]ri eman zion. Diego Lopez berriro erbesteratu eta 1201 eta 1206 artean Nafarroako eta Leongo erregeen agindupean izan zen. Alfontso VIII.ak Leongo errege berriari Urraka bere arrebarenak ziren Aguilar eta Monteagudoko gazteluak hartzera lagundu zionean erbesteratu zen.<ref>{{erreferentzia|izenburua= Crónica de Veinte Reyes |izena1= José Manuel |abizena1= Ruiz Asencio |izena2= Mauricio |abizena2= Herrero Jiménez |lekua= Burgos |argitaletxea= Burgosko Udala| urtea= 1991 |orrialdea= 278}}</ref>
[[Antso VII.a Nafarroakoa|Antso VII.a ''Azkarra'']] kanpoan zela aprobetxatuz, Alfontso VIII.ak [[Nafarroako konkista|Nafarroa eraso zuen]]<ref>{{Cite isbn/9788476812938}}</ref> eta Diegoren egoitza zen [[Lizarra]] setiatu zuen. Ezin hiribildua hartu eta erregeak Diegorekin harreman onak izateko asmotan 1204ko bere lehendabiziko testamentuan kalte egin ziola aitortu zuen. 1206an Gaztelara itzuli zenean, Alfontso VIII.ak berriro errege-alferez izendatu zuen (nahiz eta 1208an berriro Alvaro Nuñez izendatu). Itzultzeko erregeak Bizkaia behin betiko harotarren feudo moduan onartu zuen. Gainera, 1206ko testamentuan Diego Lopez erregearen bost betearazleetako bat izan zen.
1212an. [[Navas de Tolosako gudua]]n, almohadeak mendean hartu zituzten hiru kristau armadetako baten buruzagia izan zen. Joan Osmakoa elizgizonaren esanetan, Alfontso [[Henrike I.a Gaztelakoa|Henrike errege]] gaztearen erregeordea izan zitekeen baina erregea baino zenbait aste aurrerago hil zen. Gudua irabazi eta berehala, erregeak [[Durangaldea]]ren [[tenentzia]] eman zion.
Tenentziak ondare bilakatzeko, Diegok [[Lope II.a Diaz Harokoa]] semearekin partekatu zituen. Semeak 1210etik aurrera Gaztela Zaharra, 1211tik aurrera Asturias de Santillana eta 1213tik aurrera [[Araba]] gobernatu zituen.
Diego senideen buruzagi ukaezin bilakatu zen eta taldearen ikuskera aldatu zituen: familia «horizontal»etik leinu «bertikal»era. Hori zela eta, 1184 eta ondorengo agirietan Harokoa abizen moduan erabili zuen.<ref>{{erreferentzia |abizena=Baury |izena= Ghislain|izenburua= Diego López ‘le bon’ et Diego López ‘le mauvais’: comment s’est construite la mémoire d’un magnat du règne d’Alphonse VIII de Castille|urtea= 2003|argitaletxea= Berceo| alea=144|orrialdea= 54 |issn= 0210-8550|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=698041}}</ref>
Diego II.a Lopez Harokoa Burgosen {{data|1214|9|16}}n hil zen. Toledoko urte-liburuetan horrela azaldu zuten:
{{esaera2|{{lang|es|''Murió Diago López, fillo del conde D. Lop, martes en XVI dias de septiembre, era MCCLII''}}<br>Diego Lopez, [[Lope I.a Diaz Harokoa|On Lope kondearen]] semea, MCCLII [[Hispaniar aro]]ko irailaren XVIan, asteartean.}}
[[Naiarako Andre Maria Erreginaren monasterioa|Naiarako Andre Maria Erreginaren monasterioko]] zaldunen klaustroan lurperatu zuten. Erregea erregeen klaustroan lurperatu zutenean Diegoren ehorzketari buruzko [[behe-erliebe]]ak zituen bere hilobian.
== Kondaira ==
Diego II.a Lopez Harokoaren oroimenak laster jasan zituen erasoak. Jada 1216n, Alvaro Nuñez Larakoa Henrike I.aren erregeordea zela, Lope II.a Diazen eragina gutxitzeko errege-kantzelaritzak «jaun gaizto» ezizena eman zion. Garaikidea zen [[Rodrigo Semenez Arradakoa]] nafar kronikariak 1240-1241 arten berari buruzko irudi anbibalente eman zuen, bere erbesteratze politika kritikatuz.
1270eko hamarkadan, [[Lope III.a Diaz Harokoa]]k [[Alfontso X.a Gaztelakoa|Alfontso ''Jakitun''aren]] aurka matxinatu zenean, gorteko intelektualek Diego Lopez gogor kritikatu zuten, Alarcosko porrotaren eragilea zela esanez. Harotarren aldekoek kontraeraso eta mito simetriko bat asmatu zuten monarkiari erantzukizun morala itzultzeko. Hori zela eta, XIII. mendearen amaieran «Toledoko emakume judua»ren istorio asmatu zuten, Alfontso VIII.aren bekatua porrotaren errudun bihurtu zuena.
1340ko hamarkadan, Petri Alfontso Barcelosko kondeak ''Crónica Geral de 1344'' eta ''Livros de linhagens'' bere liburuetan Diego Lopezen mitoak plagiatu zituen. Frantzia eta [[Bretainiako materia]]k antzeko mitoak zabaldu zituen eta Diegoren irudi anbiguoa landu zuen. XV. mendearen erdian, [[Lope Gartzia Salazar]], ''Cronica de Vizcaya'' bere liburuan, kondairaren bi aldeak salatu zituen.
Genealogistek hurrengo urteetan bere irudia are gehiago nahasi zuten. Bukatzeko XX. mendeko lehengo erdira arte hasieran foruzaleek eta gero [[abertzale]]ek Bizkaiko «feudo independente»aren mitoa zabaldu zuten.
== Ezkontza eta seme-alabak ==
[[Luis de Salazar y Castro]] historialariak lehenengoz [[Manrique Perez Larakoa]] lehenengo Molinako jaunaren alaba zen Maria Manrique Larakoa ezkondu zuela zioen. Badaude ezkontza honen aurkako historialariak ere, baina, Laratarren dohaintzetan parte hartu zuenez eta bere ilobetako batek Manrique izena zuenez, gehienek onartzen dute<ref>{{erreferentzia|abizena = Sánchez de Mora |izena = Antonio |izenburua = La nobleza castellana en la plena Edad Media: el linaje de Lara. Tesis doctoral|argitaletxea = Sevillako Unibertsitatea|urtea = 2003|url = http://fondosdigitales.us.es/thesis/thesis_view?oid=271|orrialdea=348-349}}</ref> Seme bat izan zuten:
* [[Lope II.a Diaz Harokoa]] (''Haserrekorra''), bere oinordekoa.
Bigarrenez, [[Toda Perez Azagrakoa]] ezkondu zuen. Hau [[Petri Ruiz Azagrakoa]] Lizarra eta [[Albarracín]]go jaunaren alaba izan zen. Zazpi seme-alaba izan zituzten:
* Lope Diaz Harokoa ''Gaztea'', Jaengo Erresumaren buruzagia eta [[La Guardia de Jaén|La Guardia]] eta [[Bailén]]go jauna.
* Petri Diaz Harokoa, [[Cárcar]]reko jauna
* [[Urraka Diaz Harokoa]], Alvaro Nuñez Larakoa ezkondu zuena. Behin alargundu, abadesa bilakatu eta egun dohatsua da.
* Aldontza Diaz Harokoa, Rodrigo Diaz [[Camerosko Jaurerria|Camerosko jauna]] ezkondu zuena.
* Maria Diaz Harokoa, [[Gontzalo Nuñez Larakoa]] ezkondu zuena. Behin alargundu, abadesa bilakatu zen.
* Teresa Diaz Harokoa, [[Antso Fernandez Leongoa]] infantea ezkondu zuena.
* Mentzia Diaz Harokoa, Alvaro Diaz Cameroskoa ezkondu zuena.
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
{{kutxa hasiera}}
{{oinordekotza kutxa
| aurrekoa = [[Lope I.a Diaz Harokoa|Lope I.a Diaz]]
| titulua = [[Bizkaiko jaurerria|Bizkaiko jauna]]
| epea = [[1170]] - [[1214]]
| ondorengoa = [[Lope II.a Diaz Harokoa|Lope II.a Diaz]]
}}
{{kutxa amaiera}}
[[Kategoria:Bizkaiko jaun-andereak]]
[[Kategoria:Arabako kondeak]]
[[Kategoria:Gaztelako Erresumako noblezia]]
[[Kategoria:Haro leinua]]
[[Kategoria:Naiaratarrak]]
{{bizialdia|1152ko|1214ko|Lopez Harokoa, Diego 02}}
| |||