Messina: berrikuspenen arteko aldeak

Hiria, 1986tik artxidiozesia da. hemen nazioarteko azoka antolatzen. da eta bereBere unibertsitatea 1548an Loiolako Inaziok fundatu zuen.

[[File:Grezia Handia.jpg|thumb|Grezia Handia]]Gaurko Messina, [[Tuzidides|Tuzididesen]] ustez, [[K. a. VIII. mende]]aren inguruan [[Kumas|Kumasko]] grekoek fundatu zuten (berharbada [[sikuloak|sikuloen]] ezarpen baten gainean) eta [[Kalkis|Kalzis]] eta beste [[Eubeako golkoa|Eubeako]] hirien kolonoek populatu zuten, KalkiskoKalzisko Perieresek eta Kumasko Kratemenes zuzendatukoak. Hala ere, Scymnus TxiusKius eta [[Estrabon|Estrabonen]] ustez, Siziliako [[Naxos|Naxosen]] kolonia zenez (kalkidiarkalzidiar kolonia), K. a. 735 urtearen ondoren fundatu zen.

Mende bat beranduago, bi hiri fundatu ziren irlaren ipar-mendebaldean: Milas (Mylae) eta [[Himera]]. Lehena Zankleren menpekoa zen bitartean, Himera hiri garrantzitsu bat bilakatu zen.

K. a. 494an, [[Mileto|miletarrek]] eta [[samos|samostarrek]] Zankleren kolonizazioa bultzatu zuten Himera eta Milasen artean ezarpen bat fundatuz. Anaxilok, Reggioren tiranoak (K. a. 493-476), konbentzitu zituen Zanklez jabetzeko. Garai hartan, Eszitas tiranoak ([[Herodoto|Herodotoren]] arabera erregea zen) Zankle gobernatzen zuen Zankle. Honek [[Gela (Sizilia)|Gelako]] Hipokratesi laguntza eskatu zion baina honek traizioa eginez, erasotzaileekin aliatu zen eta hiria menderatu zuten. Eszitas eta populazio zati bat espetxeratuta, hiria [[Mileto|miletoarren]] eta [[Samos|samostarren]] esku geratu zen.

K. a. V. mendean, RegiokoReggioko Anaxilok izena aldatu zion hiriari. Aurrerantzean ''Messana'' (grekeraz Μεσσήνη edo Μεσσάνα: "Messene" edo "Messana") izango zen, Messene greziar hiriaren oroimenez. Tiranoa hil ondoren, MicitosekMizitosek gobernatu zuen hiria eta gero Anaxilosen bi semeek. Hala ere, Sirakusako Hieron I.a hil zenean eta bere anaia Trasibulo kanporatua izan ondoren, Messanak bere tiranoa egotzi zuen eta K. a. 461ean burujabe bilakatu zen. Kolono berriak etorri ziren eta K. a. 460-426 urteak oparotasunezkoak izan ziren.

[[Lakes]] atenastarrak zuzendutako itsas-armada K.a. 426an heldu zen Messanara. Honek bere basea Reggion ezarri zuenezarriz, Milas eta Messana eraso egin zituen. Hiriak menderatu arte,ondoren ateniar aliantzaraaliantzan sartu zituenakzituen.

Baina K. a. 426an Messanak ateniar aliantza utzi zuen eta Sirakusarekin aliatu zen. Ordutik hiria Sirakusa eta [[Lokri]] aliatuen portua izan zen. Messanak Naxos eraso eta menperatu zuen, baina itzultzean [[Sikuloak|sikuloek]] eta [[leontinoak|leontinoek]] garaituagaraitu izan zenzuten. Ondoren, Messana alperrik setiatu zuten baina alperrik. K. a. 424an bake orokorra sinatu zen baina barneko liskarrak zirelaez eta,ziren bukatu. Giro txar honek aukera eman zion [[Lokris|Lokris EpizefiriakEpizefiriari ]] <nowiki/>hiria kontrolatu zuenkontrolatzeko, K. a . 415 arte. Urte honetan Atenasko flota irlara etorri zenean (Atenasko espedizioa), Messana neutrala izanaldarrikatu zen atenastarren eta sirakusiaren eskaerei jaramon egin gabe.

Kartagotarrek K. a. 397an hiria arpilatu zuten hiria. Beranduago, [[Sirakusako Dionisio I.a|Sirakusako Dioniso I.aka Sirakusakoak]] konkistatu zuen. K. a. 288an [[mamertinoak|mamertinoek]], traizio batez baliatuz, hirian sartu ziren eta gizon guztiak hil ondoren, emakumeak hartu zituzten beraien emazteak izateko. Hiria base bat bilakatu zuten inguruak arpilatzeko. Azkenean, topo egin zuen Sirakusako espantsionismoarekin. Hieron II.ak, Sirakusako tiranoak, mamertinoak garaitu zituen (K. a. 269) Milasen ondoan (gaurko [[Milazzo]]), [[Longanus]] ibaian eta jarraian Messana setiatu zuen. Kartagok, mamertinoen aliatua zenez, Sirakusa lagundu zuen. Hieron II.ak K. a. 264an Messina eraso egin zuenean K. a. 264an, mamertinoek erromatar errepublikari aliantza bat eskatu zioten.

Erromatarrek ez zuten berehaka erantzun uste zutelako Kartagoko interesa Sizilian baino ez zegoelakoanzegoela. Bestalde, Erroma ez zegoen prest ikusteko nola kartagotarrak hedatzen ziren Sizilian. Hau izan ziztekeen Italiako inbasioaren aurreko fase bat izan zitekeen. Hori dela eta, K. a. 264an erromako tropak Sizilian lehorreratu ziren, (hahau zen lehen aldiz erromatarrek borroka egiten zutela [[Italiar penintsula|Italiar penintsulatik]] kanpo).

[[Lehen Gerra Punikoa|Lehen Gerra Punikoaren]] amaieran, Messina Erromako hiri askeaskea eta aliatualiatua bilakatu zen. Erromatar garaian, oraindik Messana izenarekin ezaguna zen, itsasargi bat garrantzitsu bat zuen. Messana [[Sexto Ponpeio|Sexto Ponpeioren]] basea zen [[Zesar Augusto|Zesar Augustoren]] kontrako gerran.

Erromatar inperio desagertu eta gero, zenbait herrik, bata bestearen ondoren, hiria konkistatu zuten hiria: godoek, [[Bizantziar InperioakInperioa]]<nowiki/>k 535ean, arabiarrek 842an eta 1061an normandiar anaiek Roberto Giskardok eta Roger Bossok (geroago [[Roger I.a Siziliakoa|Roger I.a Siziliako]] kondeak). K. o. 1189an Ingalaterrako [[Rikardo I.a Ingalaterrakoa|Rikardo I]].ak]] Messinan eten bat egin zuen Lurralde Santura zihoala. Hiri hau okupatu zuen tarte batez bere arrebaren doteari buruzko eztabaida batean, Siziliako Gilenekin ezkonduta zegoenazegoelako.

Seguruena, Messina portutik [[Izurrite Beltza|izurrite beltza]] Europan sartu zen 1347an. [[Kaffa|Kaffatik]] ([[Krimeako penintsula|Krimea]] penintsula) zetozen genoar itsasontziek ekarri zuten. [[Loiolako Inazio|Loiolako Inaziok]] 1548an, munduko lehen jesuslaguneko ikastetxea fundatu zuen, beranduago ''Studium Generale'' bilakatuko zena,zen eta gaurko Messinako Unibertsitatea da.

[[Lepantoko gudua|Lepanto Gudua]] (1571) irabazi zuten kristau itsasontziak Messinatik irten ziren. [[Miguel de Cervantes]] espainiar idazlea, guda honetan parte hartu zuena,zuen eta hiriko ''Hospitak Handian'' sendatu zen. Hiriak osperik handiena XVII. mendearen hasieran lortu zuen, espainiarren agintepean. Garai hartan, Europako hamar hiri handiren artean zegoen. Messina 1674an matxinatu zen, denbora batez burujabe izan zen frantziar [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.]]<nowiki/>ren laguntzarekin baina [[Nimega]] Bake itunak espainiarren berreskurapena eta arpilatzea ahalbideratu zuen. Unibertsitatea, senatua eta erromatar garaitik izan zituzten pribilegio guztiak abolitu ziren. Espainiarrek izugarrizko gotorleku bat eraiki zuten eta ordutik Messinaren gainbehera joan zen. 1717 eta 1721aren artean Espainiak eta [[Aliantza Laukoitza|Aliantza Laukoitzaren]] borrokan, aliatuek Messina setiatu eta konkistatu zuten Messina. 1743an hirian izandako izurri batek 48.000 lagun hil zituen<ref>"Epidemiology of the Black Death and Successive Waves of Plague" by Samuel K Cohn JR. ''Medical History''.</ref>. 1783kon1783ko lurrikarak hiria hondatu zuen eta zenbait hamarkada behar ziren Messina berreraikitzeko eta aurreko bizitza kulturala berreskuratzeko.

Messina, [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiaren Batasuna]] lortzeko, lehengo momentutik matxinatu zen beste italiar hiri batzuekin. 1848an borboien kontra asaldatu ondoren errukirik gabe zapalduta izan zen. Milazzo gudaren ondoren (1860), [[Garibaldi|Garibaldiren]] osteek hiria askatu zuten. Italia batzearenbatasunaren pertsona garrantzitsu bat, [[Giuseppe Mazzini]], Messinan diputatu aukeratu zuten 1866ko hauteskunde orokorretan.

1908ko abenduaren 28an beste lurrikara batek eta ondoriozko tsunamiak hiria suntsitu zuten. Hau dela bide, 60.000 biztanle hil ziren eta arkitektura gehiena desagertu zen. Neurri handitan hiria hurrengo urtean berreraiki zen plan modernoago eta arrazoinalago erabiliz. [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerran]], 1943ko Estatu Batuetako airezko bonbardaketek kalte handiak eta milako hildako eragin zituzten. GeroagoEdonola ere, hiriak bi domina lortu zituen; bata adore militarrengatik eta bestea izan zen gertaeragertatutakoa gogoratzeagatik eta hiria berreraikitzeagatik.

Hiriko baliabide nagusienak bere portuak dira (merkataritzakoa eta armadakoa), itsas-bidaiak, merkataritza, nekazaritza (ardoa, zitrikoak, eta olibondoak).