Karabakh Garaiko Lehen Gerra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Gerra infotaula
|izena=Karabakh Garaiko gerra
|irudia=[[Fitxategi:Karabakhwar01.jpg|300px]]
|oina='''Gatazkako argazkiak'''
|data=[[1998]]ko [[otsailaren 26]] - [[1994]]ko [[maiatzaren 16]]
|lekua=[[Karabakh Garaia]], [[Armenia]] eta [[Azerbaijan]]
|emaitza= [[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] Armeniaren garaipen militarra.<br />Su-etena [[1994]]ean, [[Armenia]], [[Azerbaijan]] eta [[Karabakh Garaia]]ko ordezkariek sinatuta.
|gudulari1=[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] '''[[Karabakh Garaia]]'''<br />Babestuta:<br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] [[Armenia]]<br />[[Fitxategi:Flag of the CIS.svg|20px|border]][[Estatu Independenteen Erkidegoa]]ren mertzenarioak.
|gudulari2=[[Fitxategi:Flag of the Soviet Union.svg|border|20px]] [[OMON]] ([[SESB]])<ref>Polizia sobietikoaren indar bereziek hasiera batean armeniarren matxinadari aurre egin zioten eta '''OPON''' deitzera igaro ziren eta [[Azerbaijan]]ek independentzia eskuratu ondoren desmobilizatu egin ziren [[1995]]ean.</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] '''[[Azerbaijan]]'''<br />{{Bandera|Turkia}}<ref>"The Right to Self-Determination in the South Caucasus: Nagorno Karabakh in Context", 2013, Lexington Books, ISBN=9780739178287, orrialdea=70</ref><br />Babestuta:<br />[[Fitxategi:Flag of Afghanistan 1992 free.png|20px]] [[Afganiar muyahidiarrak]]<br />[[Fitxategi:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|20px]] [[Txetxenia|Txetxeniar boluntarioak]]<br />[[Fitxategi:Flag of the CIS.svg|20px|border]][[Estatu Independenteen Erkidegoa]]ren mertzenarioak.
|komandante1= [[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] [[Samvel Babayan]]<br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] [[Hemayag Haroyan]] †<br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] [[Monte Melkonian]]<br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] [[Vazgen Sargsyan]]<br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px]] [[Arkady Ter-Tatevosyan]]<br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] [[Anatoly Zinevich]]
|komandante2=[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|border]] [[İsgandar Hamidov]]<br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|border]] [[Suret Huseynov]]<br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|border]] [[Rahim Gaziev]]<br />[[Fitxategi:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|20px|border]] [[Shamil Basáyev]]<br />[[Fitxategi:Flag of Afghanistan 1992 free.png|20px|border]] [[Gulbuddin Hekmatyar]]
|indarra1=[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 1.000 (1988)<ref name= Zucher6.1 >Zücher, 2007: 179, tabla 6.1</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 7.275 (1989)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 10.000 (1990)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 12.000 (1991)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 20.930 (1992)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]][[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 20.000<ref name= Mutafian >Chorbajian, Levon; Patrick Donabedian, Claude Mutafian (1994). ''The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh''. Londres: Zed Books. pp. 13–18. ISBN 1-85649-288-5.</ref>-30.930 (1993-94)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] 25.000 (1993)<ref name= Drezner5.3 >Drezner, 1999: 138, tabla 5.3</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] 20.000 (1993-94)<ref name= Mutafian /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] 20.000 (1994)<ref name= Ref1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Armenia.svg|20px|border]] 10.000-15.000 aktibo eta 30.000-35.000 erreserbista(1994 amaiera)<ref>Brzeziński & Sullivan, 1997: 462</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 1.000 (1988)<ref name= Bank >World Bank Publications: Paul Collier, V. L. Elliot, Håvard Hegre, Anke Hoeffler, Marta Reynal-Querol & Nicholas Sambanis (2003). ''Breaking the Conflict Trap: Civil War and Development Policy''. Washington DC: Oxford University Press. ISBN 978-0-8213-8641-5.</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 5.000-7.000 (1992)<ref>Kaldor, 2000</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 21.000 (1994)<ref name= Bank /><br />[[Fitxategi:Flag of Nagorno-Karabakh.svg|20px|border]] 18.500-20.000 aktibo eta 30.000 erreserbista(1994 amaiera)<ref>Ana Catalina Joya Ibarra (2011). ''[http://repository.urosario.edu.co/bitstream/10336/2393/1/1136879569-2011.pdf Análisis de la influencia del conflicto por Nagorno-Karabaj en la construcción de un complejo regional de seguridad entre Irán, Rusia y Turquía en el sur del Cáucaso (período 1988-2008)]''. Bogotá: Universidad del Rosario, pp. 20.</ref><br />
|indarra2= [[Fitxategi:Flag of the Soviet Union.svg|border|20px]] 15.000 (1988-90)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of the Soviet Union.svg|border|20px]] 21.000 (1991)<br />[[Fitxategi:Flag of the Soviet Union.svg|border|20px]] 2.000 (1992)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 3.300 (1990)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 5.000 (1991)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 20.000 (1991-92)<ref>Patrick Gorman. [http://www.zerbaijan.com/azeri/azarmy.htm "The emerging army in Azerbaijan"]. ''Central Asia Monitor'', No. 1, 1993.</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 27.900 (1992)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 20.000<ref name= Drezner5.3 />-40.000 (1993)<ref name= Zucher6.1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 42.000 (1993-94)<ref name= Mutafian /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 45.000<ref name= Zucher6.1 />-74.000 (1994)<ref name= Ref1 /><br />[[Fitxategi:Flag of Azerbaijan.svg|20px|Bandera de Azerbaiyán]] 49.000 (1994 amaiera)<ref>Zücher, 2007: 179</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg|20px|border]] 2.000-3.000<ref name= Ref1 >DeRouen, Karl and Uk Heo (eds.) ''Civil Wars of the World: Major Conflicts since World War II''. Santa Bárbara, California: ABC-CLIO, 2007, p. 148. ISBN 978-1-85109-919-1.</ref><br />[[Fitxategi:Flag of Afghanistan 1992 free.png|20px|border]] 1.000-3.000<ref>Taarnby, Michael. [http://es.scribd.com/doc/21698244/The-Mujahedin-in-Nagorno-Karabakh-A-Case-Study-in-the-Evolution-of-Global-Jihad "The Mujaheddin in Nagorno-Karabakh: A Case Study in the Evolution of Global Jihad".] ''Real Institute Elcano''. 2008-09-05.</ref><br />[[Fitxategi:Flag of the CIS.svg|20px|border]] 1.500 (1992)<ref>Zucher, 2007: 178</ref>
|galera1=4.592<ref name="AMS">(errusieraz) Melik-Shahnazarov, Arsen. ''[http://www.sumgait.info/caucasus-conflicts/nagorno-karabakh-facts/nagorno-karabakh-facts-14.htm Нагорный Карабах: факты против лжи]''.</ref>-5.856<ref>[http://www.sumgait.info/caucasus-conflicts/nagorno-karabakh-facts/nagorno-karabakh-facts-14.htm Сумгаїт інфо] (errusieraz)</ref>hildakoak<br />~25.000 zaurituak<br />196 desagertuak<ref name="AMS" /><br />300.000 errefuxiatuak<ref name= Global1 >[http://www.globalsecurity.org/military/world/war/nagorno-karabakh.htm Global security - Nagorno-Karabakh]</ref>
|galera2=25.000<ref>"[http://www.euronews.net/2009/11/28/winds-of-change-in-nagorno-karabakh/ Winds of Change in Nagorno Karabakh ]." ''[[Euronews]]''. 28 November 2009.</ref><ref>De Waal, Thomas (2003). Black Garden: ''Armenia and Azerbaijan Through Peace and War''. New York: New York University Press. pp. passim. ISBN 0-8147-1945-7.</ref>-30.000 hildako<ref>[http://escolapau.uab.cat/img/programas/procesos/06anuarie.pdf ECP. Annuario 2006 de procesos de paz. Vicenç Fisas] pág. 83.</ref><br />60.000 zauritu<br />4.210 desagertu}}
'''Karabakh Garaiko gerra''' [[Sobietar Batasuna]] desagertzearekin piztu zen gerra izan zen<ref>GARCIA, ADRIAN [http://www.berria.eus/paperekoa/1842/017/001/2014-07-27/auziak_izoztuta_jarraitzen_du.htm# Auziak izoztuta jarraitzen du] ''Berria'', 2014-07-27</ref>. [[1994]]tik ''de facto'' herrialde independentea da [[Karabakh Garaia]], [[Armenia]]k babestuta [[Azerbaijan]] militarki garaitu ondotik.
12 ⟶ 27 lerroa:
Azerbaijanek salatu zuen haren lurraldearen %20 inguru hartu zuela Armeniako armadak. Borroketan 30.000 lagun inguru hil zituzten, eta beste milioi bat lagunek [[etxe]]ak utzi behar izan zituzten. [[Gatazka]] piztu zenetik iheslariak ezin izan zuten etxera itzuli. [[Errusia]]k bultzatuta, [[1994]]an su-etena adostu zuten.
==1996-: gerraren ondorengo egoera==
[[2006]]. urtean beste [[erreferendum]] bat egin zuten Karabakhen, eta alde handiz onartu zuten konstituzioa. [[Azerbaijan]]ek salatu zuen, baina, nazioarteko legeen arabera ez zuela zilegitasunik. Bi herrialdeen arteko harremanak ugaritu egin ziren azken urteetan; bi estatuburuak bildu ziren, eta auzia elkarrizketa bidez eta nazioarteko legeak errespetatuz konpontzea adostu zuten. [[Erevan]]ek ondo iritzi zion [[Karabakh]] inguruan hartutako lurraldea itzultzeari, [[Baku]]ren partetik ez erasotzeko konpromisoa lortuko balu. Halere, mugaldean ohikoak izan ohi ziren bi armaden arteko borrokak.
==Gatazkako partaideen nazioarteko babesak==
Armeniarren eta azerbaijandarren arteko gatazka izan arren, batzuen zein besteen aliatuek eragin handia izan zuten auzian. [[Turkia]] eta [[Errusia]] ziren eskualdeko bi herrialde boteretsuenak, eta euren interesen arabera lerratu ziren gatazkan.
[[Ankara]]k Azerbaijanen alde egin zuen, hark Armeniari ezarritako blokeoa eraginkorra eginez. [[Ankara]] eta [[Erevan]] etsaituta zeuden, eta partekatzen duten muga itxirik zeukaten. Besteak beste, Ankarak ez zuen onartzen [[Otomandar Inperioa]]ren armeniarren genozidioa. Bestalde, [[Errusia]]k ez zuen [[Kaukaso]]n Ankararen eragina puzterik nahi, eta Erevanen alde egin zuen eragin horren aurka egiteko, auzia baketze aldera nazioarteko bitartekaritza taldean aritu arren. [[Gas]]ez hornitu zuen [[Armenia]] [[Baku]]ren blokeoari aurre egin ziezaion. Horretaz gain, handia zen armeniarren diaspora. Horietako asko [[AEB]]etara emigratu zuten, eta, herrialdera dirua bidali ez ezik, [[Etxe Zuria]]k [[Erevan]]en aldeko jarrera har zezan presioa egin zezaketen.
==Erreferentziak==
| |||