Leonardo da Vinci: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orriaren edukiaren ordez, «== Biografia == === Gaztaroa === 25pxKategoria:Leonardo da Vinci|...» jarri da |
t 83.200.173.224 wikilariaren aldaketak ezabatuz, TheklanBot wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. |
||
1. lerroa:
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Leonardo da Vinci
| irudia = Leonardo self.jpg
| oina = autorretratua ([[1513]] inguru, [[Turin]])
| izen osoa = Leonardo di ser Piero da Vinci
| ezizena =
| jaiotza data = [[1452]]ko [[apirilaren 15]]a
| jaiotza hiria = [[Vinci]]
| jaiotza herrialdea = [[Toskana]]
| heriotza data = [[1519]]ko [[maiatzaren 2]]a
| heriotza hiria = [[Amboise]]
| heriotza herrialdea = [[Frantzia]]
| datu gehigarriak =
}}
'''Leonardo da Vinci''' ([[1452]]ko [[apirilaren 15]]a - [[1519]]ko [[maiatzaren 2]]a) [[Toskana]]ko [[Pizkunde]]ko [[arkitekto]], [[musikari]], [[asmatzaile]], [[ingeniari]], [[eskultore]] eta [[margolari]] izan zen.
''[[Berpizkundeko gizon]]''aren arketipo bezala deskribatua izan da, eta jeinu unibertsaltzat hartzen da. Leonardo bere maisu-margoengatik, hala nola ''[[Azken Afaria]]'' eta ''[[Mona Lisa]]'', da famatua. Teknologia modernora aurreratzen ziren hainbat asmakizun diseinatzeagatik ere da ezaguna. Gainera [[anatomia]], [[astronomia]] eta [[ingeniaritza zibila]]ren aurrerapenean lagundu zuen.
== Biografia ==
=== Gaztaroa ===
Leonardo di ser Piero da Vinci [[1452]]ko [[apirilaren 15]]ean jaio zen Anciano herrian Vinci hiritik gertu, [[Florentzia]]tik mendebaldera. Ser Piero, inguru hartako familia entzutetsu eta dirudun bateko kidea, eta Caterinaren, bertako nekazari umila, sasiko semea.
Leonardok, jaio zen herrixkan bertan pasa zituen bere aurreneko urteak, inguruko larreetan bizi ziren [[sugandila]], [[kilker]], [[ipurtargi]] eta bestelako animaliekin jolastuz, haurtzarotik aberatsa zuen irudimena are gehiago landuaz. Ez da garai hartako Leonardoren deskribapenik gure garaietaraino iritsi, baina bere lana aztertu zuten aurreneko autoreen ustez, horien artean [[Giorgio Vasari]] XVI. mendeko artista eta biografoak, gazte galai gisara aurkezten dute, ingurukoen begirunea bereganatzen zuen hizlari atsegin bezala. Legenda asko sortu dira Leonardoren figuraren inguruan, eta horietako bat izan liteke Clark Kenneth-ek bere “Leonardo Da Vinci” lanean kontatzen duen bezala, Leonardo gazteak merkatuan txoriak erosten zituela gero, aurrez kendu zitzaien askatasunera itzultzeko.
Leonardok bere amarekin pasa zituen aurreneko urteak, baina hau Antonio di Piero Buti del Vacca da Vinci-rekin ezkontzean, aitaren familiaren etxean hartu zuten. Aita, Albiera degli Amadori, Florentziako familia aberats bateko alabarekin ezkonduta zegoen, eta Leonardo legezko oinordekotzat sekula onartu ez bazen ere, harreman ona izan zuen bere aitaren emazte honekin, nahiz eta oso gazte hil. Gerora bere aita lau aldiz ezkondu zen, beste hamar seme eta bi alaba, legezko oinordekoak edukiz. Leonardok, bere aitaren azkeneko emaztearekin ere harreman ona izan zuen, hala erakusten du behintzat hari bidalitako eskutitz batean tratatzen duen erak.
=== Verrocchioren lantegian ===
[[Fitxategi:Study of a Tuscan Landscape.jpg|thumb|left|200px|''[[Arno ibaia|Arno]] ibarraren ikuspegia'' (1473), Leonardoren lehen lan ezaguna.]]
Leonardo gaztetxoa zen familia aberats bateko kidea izateak, nahiz eta sasiko semea izan, eragin zuzena izan zuen bere formazioari ateak irekitzeko. Vasarik kontatutako beste anekdota batean aipatzen duenez, Ser Pierok, behin, Leonardoren marrazki batzuk hartu eta bere lagun [[Andrea Verrocchio]]ri, italiar [[Pizkunde]]ko artista entzutetsua, erakutsi zizkiola, bere semeak artista bezala etorkizunik izan zezakeen galdetzeko, eta antza denez Verrocchio bera harrituta geratu zen gaztearen lanen maila altuarekin eta beraz bere lantegian onartu zuen.
Horrela sartu zen Leonardo gaztea, lanbide hartan aritzeko gehiegizko interesik gabe, Verrocchioren lantegira [[1469]]an. Lantegiko zeregin txikiak egiten hilabeteak pasa ondoren lantegiko maisuak gaztea artegintzan hezteari ekin zion eta horrela erakutsi zizkion Leonardori garaiko artegile batek jakin beharreko teknika guztiak. Gaztearen talentua aztertu zuenean gainera, Verrocchiok bere lanen batzuk bukatzen ere utzi zion. Datu historiko fidagarririk gabe eta berriz ere Vasarik kontatutakoari jarraituz, Leonardok, Kristoren bataioa lanean egindako aingerua ikustean Verrocchiok pintatzeari utzi ziola kontatzen da, lantegian pintore on bakarrarekin nahikoa zela argudiatuz eta horrela, bere lan gustukoenetara indar guztiak zuzenduz, eskulturara adibidez.
Hogei urteko adinarekin artegile gaztearen izena San Lukas-eko gremioaren erroldan idatzia azaltzen da, eta horrela ematen dio hasiera bere pintore karrerari, Iragarpena ([[1472]]-[[1475]]) bezalako lanekin. Lan honetan gainera Leonardo ''[[sfumato]]'' teknikan sakondu zuen ordura arteko bere lanetan ere nabari ezin zitekeen xehetasun mailara iritsiz. [[1478]]. urtean bere maisua artegintzako arlo guztietan gaindituz utzi zituen Leonardok Verrocchiorekin zituen kolaborazioak eta artegile independente bilakatu zen.
=== Florentzian ===
[[1481]]an San Donato monasteriotik ''Errege Magoen adorazioa'' lana burutzeko enkargua jaso zuen artistak, baina sekula ez zuen lan hau bukatutzat eman, nahiz eta lan hau [[XV. mende]]ko lan antiklasiko eta iraultzaileena bezala kontsideratua izan.
Florentzian eman zituen urte hauetakotzat hartzen da baita Leonardoren Haitzetako Ama Birjina lanaren aurreneko bertsioa, lan honen inguruko bertsio bi egoteak iritzi kontrajarri asko sortu ditu. Azkenean ordea onartutzat ematen da gaur egun [[Paris]]ko [[Louvre museoa]]n dagoen bertsioa [[Florentzia]]n egina dela eta gero [[Milan]]era eraman zuela bere abileziaren erakusgarri. Han zegoela bigarren bertsioa eginda burutuko zuen enkargua jaso zuen Sortzez Garbiaren anaiditik. Bigarren lan honekin hainbat ika-mika sortu ziren egilea eta enkargua egi ziotenen artean, eta ez ziren bukatu zenbait lagunen interbentzio zein erabaki judizialak iritsi arte.
=== Sforzekin lanean ===
[[Fitxategi:Leonardo da Vinci (1452-1519) - The Last Supper (1495-1498).jpg|thumb|250px|''Azken Afaria'' (1494 edo 1495)]]
[[Milan]]en zegoela Leonardok gutun bat idatzi zion Ludovico [[Sforza]]-ri bere zerbitzu guztiak eskainiz, baina bereziki ingeniari militar zerbitzuak eskaintzen zizkion gerra garaietarako, eta arkitekto, asmatzaile, eta eskultore zerbitzuak bake garaietarako. Gutunean artistak pintatzen ere bazekiela jartzen zuen baina ia garrantzirik gabeko gehigarri bezala.
Leonardok [[1499]]an utzi zituen dukearen zerbitzuko lanak [[Milan]] hiria tropa [[frantzia|frantsesek]] hartu zutenean. Garai honetan artistak [[Venezia]]ra alde egin zuen, eta han Giorgione artegilea ezagutu eta harrituta uztea ere lortu zuen bere argi-itzalen erabileragatik eta edertasunaz gain itsusia zena ere adierazteko zuen trebeziagatik.
=== Florentziara itzulera ===
[[1500]]an itzuli zen berri artegilea [[Florentzia]]ra. Denboraldi honetan Ama birjina, haurra eta Santa Ana lana burutu zuen eta 1503an [[Michelangelo]]ren lan batekin lehiatu behar zuen lan bat egiteko enkargua jaso zuen Palazzo Vecchio-ko gelak dekoratzeko. Lehia handia izan zen bi artegile handien artean, eta ezin ikusi hori ezaguna egin zen garaiko gizartean. Lan hau Anghiariko gudua bukatu gabe utzi behar izan zuen artegileak, seguru asko bere Azken afaria lana hondatu duten arazoak teknikoak izan ziren.
=== Azkeneko urteak Frantzian ===
[[Fitxategi:Tombe de Léonard de Vinci.JPG|thumb|left|150px|Leonardoren hilobia, Amboiseko gazteluan.]]
1510 an Leonardo berriz itzuli zen Milanera, nahiko berezia da datua, kontuan hartuz gero artistak hiria utzi zuela tropa frantsesak sartzearekin bat, baina kasu honetan, Charles d’Amboise gobernadore frantsesak gonbidatuta joan zen bertara. Garai honetan [[Luis XII.a Frantziakoa|Luis XII.a]] eta lekuan lekuko gobernadoreentzat lanean aritu zen Leonardo, eta bere dohain anitzeko erregearen begirunea lortu zuten. 1510an berriz utzi behar izan zuen hiria artistak, indar espainolek hartu zutelako, eta beraz Erromara habiatu zen, eta bidean bere oinordekoa izango zen Francesco Melziren etxean egun batzuk pasa zituen. Erroman egon arren, Florentzia eta gorte frantsesarekin harreman estuak mantendu zituen, eta 1516an Giulianoren heriotzaren ondoren Florentziara lotzen zuten harreman lazo guztiak etenda errege frantsesaren eskaintza onartu zuen Clox-eko gaztelura joanez.
Pizkundeko maisu handi honen azkeneko urteak osasun arazo gero eta sarriagoek markatu zituzten, hauetan larriena zahartzaroan sufritu zuen [[paralisi]] mota bat izan zen azken urteetan pintatzetik aldenduaz.
1519ko maiatzaren 2an 67 urte zituela hil zen Leonardo da Vinci Frantziako erregearen eskuetan eta, Vasariren idatziek diotenez bere fede gabeziaz damututa.
== Margolan nagusiak ==
{| border="1" align="center" cellspacing="0" cellpadding="5" style="text-align:center;border-collapse:collapse;margin-top:0.5em;"
|-----
! style="background:#efefef;" | Margolana
! style="background:#efefef;" | Izena
! style="background:#efefef;" | Data
! style="background:#efefef;" | Neurriak
! style="background:#efefef;" | Erakustokia
|-----
| [[Fitxategi:Ginevra de' Benci.jpg|25px]] || ''[[Ginevra de' Benci]]'' || vers 1476 || 38 x 37,6 cm || [[National Gallery of Art]] ([[Washington]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci Madonna of the Carnation.jpg Jump to: navigation, search|25px]] || ''Ama Birjina eta krabelina'' || 1478-1480 || 62 x 47,5 cm || [[Alte Pinakothek]] ([[Munich]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci 026.jpg|25px]] || ''Madonna Benois'' || 1478-1482 || 49,5 x 33 cm || [[Hermitage museoa]] ([[San Petersburgo]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo_da_Vinci_-_Adorazione_dei_Magi_-_Google_Art_Project.jpg|30px]] || ''Magoen gurtza'' || [[1481]] || 246 x 243 cm || [[Galleria degli Uffizi]] ([[Florentzia]])
|-----
| [[Fitxategi:La-vierge-aux-rochers.jpg|25px]] || ''[[Arroketako Ama Birjina]]'' || [[1483]]-[[1486]] || 199 x 122 cm || [[Louvre museoa]] ([[Paris]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci 046.jpg|25px]] || ''Dama katazuriarekin'' || 1485 || 54 x 39 cm || [[Czartoryski museoa]] ([[Krakovia]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci (attrib)- la Belle Ferroniere.jpg|25px]] || ''Ferragile ederra'' || 1490-1496 || 62 x 44 cm || Louvre museoa (Paris)
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci (1452-1519) - The Last Supper (1495-1498).jpg|40px]] || ''[[Azken Afaria (Leonardo da Vinci)|Azken Afaria]]'' || 1495 eta 1498 artean || 460 x 856 cm || Santa Maria delle Grazie ([[Milan]])
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci Virgin of the Rocks (National Gallery London).jpg|25px]] || ''Arroketako Ama Birjina'' (bigarren bertsioa)|| 1495-1508 || 189,5 x 120 cm || [[National Gallery]] ([[Londres]])
|-----
| [[Fitxategi:Mona_Lisa,_by_Leonardo_da_Vinci,_from_C2RMF_retouched.jpg|25px]] || ''[[Gioconda]]'' edo ''Mona Lisa'' || 1503-1506 || 77 x 53 cm || Louvre museoa (Paris)
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci - Virgin and Child with St Anne C2RMF retouched.jpg|25px]] || ''Ama Birjina, Jesus Haurra eta Santa Ana'' || [[1508]] / [[1510]] || 168 x 130 cm || Louvre museoa (Paris)
|-----
| [[Fitxategi:Bacchus (painting).jpg|25px]] || ''Bako'' || 1510 - 1515 || 177 x 115 cm || Louvre museoa (Paris)
|-----
| [[Fitxategi:Leonardo da Vinci - Saint John the Baptist C2RMF retouched.jpg|25px]] || ''San Joan Bataiatzailea'' || 1513 eta 1516 artean || 42,9 x 43,7 cm || Louvre museoa (Paris)
|}
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
* {{pl}} [http://www.malarze.walhalla.pl/galeria.php5?art=47 '''Art Gallery''' - Leonardo da Vinci]
* {{eu}} [http://www.fernandomorillo.eu/Liburu_Leonardo_Biografia.html '''Leonardori''' buruz argitaratutako biografia, euskaraz]
[[Kategoria:Leonardo da Vinci| ]]
[[Kategoria:Pizkundeko artistak]]
{{NA lotura|af}}
{{NA lotura|bg}}
{{NA lotura|ca}}
{{NA lotura|eo}}
{{NA lotura|fr}}
{{NA lotura|he}}
{{NA lotura|it}}
{{NA lotura|pl}}
{{NA lotura|pt}}
{{NA lotura|ro}}
{{NA lotura|sk}}
{{NA lotura|sl}}
{{NA lotura|sq}}
| |||