21:58, 7 martxoa 2014ko berrikusketa aldatu Marklar2007 (eztabaida \| ekarpenak) 212.793 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		11:54, 8 martxoa 2014ko berrikusketa aldatu desegin Marklar2007 (eztabaida \| ekarpenak) 212.793 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
7. lerroa: \| armarri_irudia =Coat_of_arms_of_the_Republic_of_Macedonia.svg \| lema_nazionala = - \| ereserkia = Денес Над Македонија<br />( Gaur Mazedoniaren ~~Gainean~~ gainean) \| estatuaren_mapa = LocationMacedonia.png \| hiriburua = [[Skopje]] 13. lerroa: \| hiri_handienaren_izena = [[Skopje]] \| hizkuntzak = [[Mazedoniera]]<sup><small>1</sup></small> \| gobernu_mota = [[Errepublika]] [[demokrazia ~~parlamentarioa~~parlamentario\|~~parlamentarioaa~~parlamentarioa]] \| tituluak = Presidentea<br />Lehen ministroa \| izenak = [[Gjorge Ivanov]]<br />[[~~Vlado~~Nikola ~~Bučkovski~~Gruevski]] \| subiranotasun_mota = Independentzia \| subiranotasunaren_gertaerak = - [[Jugoslavia]]tik \| subiranotasun_urtea = <br />[[{{data\|1991~~]] [[irailaren~~ \|9\|8]]}} \| azalera_zerrendan_kokapena = ~~146~~148. \| azalera_zenbakia = 25.~~333~~713 \| ur_portzentaia = %1,9% \| biztanleria = 2.~~045~~058.~~262~~ 539 \| estimaketa_urtea = ~~2005~~2011 \| biztanleria_zerrendan_kokapena = ~~140~~146. \| erroldatutako_biztanleria = 2.022.547<ref name="stat.gov.mk"/> \| errolda_urtea = 2002 \| dentsitatea = 80,1 \| dentsitate_zerrendan_kokapena = 88122. \| txanpona = [[Mazedoniar dinar]]ra \| txanpon_kodea = MKD 38. lerroa: \| aurrizki_zenbakia = 380 \| gentilizioa = mazedoniar<ref name="Euskaltzaindia"/> \| oharrak = <sup><small>1</sup></small> lurralde edo udalerri bakoitzeko biztanleen %20a baino gehiagok beste hizkuntza bat hitz egiten badute, hein batean ofiziala ere bada. Hauek [[albaniera]], [[turkiera]], [[serbiera]] eta [[~~erromaniera~~arumaniera]] dira. }} '''Mazedoniako Errepublika'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia\|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf\|egilea=[[Euskaltzaindia]]\|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-mk\|Република Македонија}}, ''Republika Makedonija'' {{IPA\|rɛˈpublika makɛˈdɔnija}} ahoskatua), sarri '''Mazedonia''' ({{lang-mk\|Македонија}}, ''Makedonija'') soilez ezaguna, [[Europa]]ko estatu [[itsasgabe]]a da, [[Balkanak\|Balkanen penintsulan]] kokatua. Mugakide ditu [[Serbia eta Montenegro]] iparraldean, [[Albania]] mendebaldean, [[Grezia]] hegoaldean eta [[Bulgaria]] ekialdean. [[Grezia]]rekin duen izen liskarra dela-eta (Mazedonia izeneko eskualde bat gaur egun [[Grezia]]ren barnean dago), '''Mazedoniako Jugoslaviar Errepublika Ohia''' edo '''FYROM''' ([[ingelera]]zko ~~'''~~''Former Yugoslavian Republic of Macedonia~~'''~~''tik) izena ere ematen zaio.<ref>{{erreferentzia\|izena= Igor \|abizena= Janev \|izenburua= Legal Aspects of the Use of a Provisional Name for Macedonia in the United Nations System \|aldizkaria= AJIL \|liburukia= 93 \|alea= 1 \|urtea= 1999}}</ref> Hiriburua [[Skopje]] da. Mazedonia [[NBE]]ko kide da, baita [[Europako Kontseilu]]ko kidea ere. Horiez gain, [[Europako Segurtasun eta Lankidetzako ~~Erakunde~~Antolakundea]]ann eta [[Munduko Merkataritza Erakundea]]n parte hartzen du. [[2005]]eko abendutik, [[Europako Batasun]]ean sartzeko hautagaia da, baita [[NATO]]n sartzekoa ere. == Geografia == === Banaketa administratiboa === {{sakontzeko\|Mazedoniako Errepublikaren banaketa administratiboa}} [[Fitxategi:MKD muni nonn Rural-Urban.png\|left\|thumb\|200px\|Udalerrien mapa.]] ~~'''[[~~Mazedoniako Errepublika~~]]'''~~ administratiboki maila administratibo bakarra du, [[udalerri]]ak (~~[[mazedoniera]]z: ''~~{{lang-mk\|општини''}}, ''opštini''; sing.: ''{{lang\|mk\|општина''}}, ''opština''). Guztira 84 udalerri daude herrialde osoan eta udalerri horietatik hamarrek [[Skopje\|Skopje Hiria]] osatzen dute. Gainera, arrazoi estatistiko eta legalagatik zortzi eskualde ditu: * Ekialdekoa * Ipar-ekialdekoa * Pelagonia * Polog * Skopje * Hego-ekialdekoa * Hego-mendebaldekoa * Vardar === Parke nazionalak === Herrialdeak 3 [[parke nazional]] ditu: <center> {\|class="wikitable sortable" \|- class="hintergrundfarbe5" ! Izena ! Eratua ! Azalera ! class="unsortable" \|Mapa ! class="unsortable" \|Irudia \|- \|[[Mavrovo parke nazionala\|Mavrovo]] \|style="text-align:center" \|1948 \|style="text-align:center" \|731 km² \|style="text-align:center; padding:0;"\| {{Kokapen mapa\|Mazedoniako Errepublika\|position=left\|float=left\|width=80\|lat=41.7\|long=20.77\|caption=}} \|style="text-align:center; padding:0;"\|[[File:Mavrovo-Lake-Autumn.jpg\|100px]] \|- \|[[Galičica]] \|style="text-align:center" \|1958 \|style="text-align:center" \|227 km² \|style="text-align:center; padding:0;"\| {{Kokapen mapa\|Mazedoniako Errepublika\|position=left\|float=left\|width=80\|lat=40.94\|long=20.81\|caption=}} \|style="text-align:center; padding:0;"\|[[File:Galichitsa.jpg\|100px]] \|- \|[[Pelister parke nazionala\|Pelister]] \|style="text-align:center" \|1948 \|style="text-align:center" \|125 km² \|style="text-align:center; padding:0;"\| {{Kokapen mapa\|Mazedoniako Errepublika\|position=left\|float=left\|width=80\|position=left\|lat=41\|long=21.18\|caption=}} \|style="text-align:center; padding:0;"\|[[File:Mount Pelister MK.jpg\|100px]] \|} </center> === Hiriak === <div class="noprint"> {\| border=0 align=center cellpadding=0 cellspacing=0 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 0px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" \|<div style="position: relative">[[File:Macedonia relief location map.jpg\|420px\|border\|center]] <div style="position:absolute;color:gray;font-size:100%;left:050px;top:025px">'''''[[Kosovo]]'''''</div> <div style="position:absolute;color:gray;font-size:100%;left:200px;top:010px">'''''[[Serbia]]'''''</div> <div style="position:absolute;color:gray;font-size:100%;left:330px;top:025px">'''''[[Bulgaria]]'''''</div> <div style="position:absolute;color:gray;font-size:100%;left:185px;top:320px">'''''[[Grezia]]'''''</div> <div style="position:absolute;color:gray;font-size:100%;left:007px;top:320px">'''''[[Albania]]'''''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:155px;top:85px">• '''[[Skopje\|<u>Skopje</u>]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:150px;top:280px">• '''[[Bitola]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:210px;top:145px">• '''[[Veles]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:280px;top:120px">• '''[[Štip]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:313px;top:155px">• '''[[Radoviš]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:360px;top:138px">• '''[[Berovo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:340px;top:200px">• '''[[Strumica]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:100px;top:75px">• '''[[Tetovo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:200px;top:60px">• '''[[Kumanovo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:290px;top:45px">• '''[[Kriva Palanka]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:165px;top:220px">• '''[[Prilep]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:90px;top:120px">• '''[[Gostivar]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:95px;top:180px">• '''[[Kičevo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:25px;top:180px">• '''[[Debar]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:50px;top:245px">• '''[[Struga]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:100px;top:270px">• '''[[Resen]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:70px;top:260px">• '''[[Ohrid]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:320px;top:255px">• '''[[Gevgelija]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:330px;top:245px">• '''[[Bogdanci]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:330px;top:223px">• '''[[Valandovo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:330px;top:118px">• '''[[Vinica (Mazedonia)\|Vinica]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:270px;top:200px">• '''[[Demir Kapija\|D. Kapija]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:130px;top:243px">• '''[[Demir Hisar\|D. Hisar]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:247px;top:190px">• '''[[Kavadarci]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:310px;top:100px">• '''[[Kočani]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:275px;top:70px">• '''[[Kratovo (Mazedonia)\|Kratovo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:130px;top:205px">• '''[[Kruševo]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:120px;top:190px">• '''[[Makedonski Brod\|M. Brod]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:340px;top:85px">• '''[[Makedonska Kamenica\|M. Kamenica]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:250px;top:180px">• '''[[Negotino]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:350px;top:128px">'''[[Pehčevo\|Peh.]]'''•</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:235px;top:85px">'''[[Probištip]]''' •</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:170px;top:115px">'''[[Sveti Nikole\|Sv. Nikole]]''' •</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:360px;top:95px">• '''[[Delčevo\|Del.]]'''</div> </div> \|} {{Biztanle gehien dituzten Mazedoniako Errepublikako hiriak}} <div class="center">Aurreko taularen biztanleria-datak 2002ko erroldatik hartuak izan dira:<ref name="stat.gov.mk"/></div> </div> == Historia == [[File:Ancientbitola.jpg\|left\|thumb\|[[Heraclea Lyncestis]]ren aztarnak, k.a. IV. mendean [[Filipo II.a Mazedoniakoa]]k eratua]] Mazedonia [[Mazedonia (eskualdea)\|izen bereko lurralde historikoaren]] parte bat da. 1371tik 1912ra [[Otomandar Inperioa]]ren mendean egon zen Mazedonia osoa, eta 1913an Serbiaren, Greziaren eta Bulgariaren artean banatu zen. Hala, Mazedonia serbiarra, serbiarrek, kroaziarrek eta esloveniarrek 1919an osatu zuten erreinuaren mendean geratu zen. 1929tik aurrera [[Jugoslaviako Erresuma\|Jugoslavia deitu zitzaion erreinuari]]. [[Bigarren Mundu Gerra]]n Bulgariak hartu zuen Jugoslaviako Mazedonia osoa. 1946az geroztik Jugoslavia estatu eraberrituaren sei errepubliketako bat izan zen Mazedonia. 1990ean, Jugoslavian alderdi politikoak eratzeko askatasuna onartzearekin eta [[Jugoslaviako Alderdi Komunista\|alderdi komunistaren]] nagusitasuna amaitzearekin batera, mazedoniarren abertzaletasuna indartu egin zen. 1991ko irailean independentziari buruz egin zen erreferendumean, %95ek independentziaren alde bozkatu zuen, eta errepublikaren burujabetasuna eta independentzia onartu zuen Mazedoniako Parlamentuak. Baina Greziak ez zuen onartu errepublikak hartu zuen izena: [[Mazedonia (Grezia)\|Greziako probintzia baten]] izena zela eta Errepublika berri haren konstituzioko zenbait artikuluk Greziako Mazedoniaren lurralde eskakizuna adierazten zutela zioten greziarrek. Nazioarteko presioek horretara behartuta, Mazedoniako biltzar nazionalak konstituzioa berritu zuen eta Mazedoniak zehatz adierazi behar izan zuen ez zuela Greziako lurralderik batere nahi. Estatuaren izenari zegokionez, Europar Batasunak Greziaren alde egin zuen eta [[Nazio Batu]]etara jo behar izan zen, azkenik, arazoari konponbidea bilatzeko. Bien bitartean, Mazedoniak ez zuen ez atzerriko inbertsiorik ez laguntzarik lortzen (ez baitzen estatu bezala onartzen), eta atzerriko merkataritza blokeaturik zegoenez, ekonomia arazoak oso larriak egin ziren; blokeoaren eraginez erregairik gabe gelditu zen Mazedonia eta lantegi askok ateak itxi behar izan zituzten. Errepublikaren onespenaren aurreko aldian herrien arteko liskarrak ere ugariak izan ziren. Albaniarrek gogor egin zuten beren autonomia eskuratzeko: 1992an matxinada ugari izan ziren hiriburuan. Horrez gainera, Bosnia eta Herzegovinako gerratik ihesi 50.000 lagun joan ziren Mazedoniara. 1993an, azkenik, Mazedoniako Antzinako Errepublika Jugoslaviarra izenarekin onartu zuten Mazedonia. Nazio Batuek onartu zutenean bertan, Mazedonia [[Nazioarteko Diru Funtsa\|Nazioarteko Diru Funtsean]] sartu zen. Urte horretan Greziaren eta Mazedoniaren arteko negoziazioek aurrera jarraitu zuten, baina [[Andreas Papandreu]] Greziako Lehen Ministro hautatu zutenean, bere horretan gelditu ziren elkarrizketak eta blokeoari ekin zion Greziak 1994an. [[Europar Batasun]]eko hainbat herrialde blokeo haren kontra bazeuden ere, [[Europako Justizia Epaitegia]]k erabaki zuen Greziak askatasun osoa zuela enbargoari eusteko. Urte horretan bertan izan ziren hauteskundeetan [[Kiro Gligorov\|Gligorov]] hautatu zuten berriz ere presidente. Urtearen amaieran [[Estatu Batu]]ek hitzarmen militar bat izenpetu zuten Mazedoniarekin. 1995ean Greziak eten egin zuen merkataritza blokeoa. Hala eta guztiz ere, 1997an Mazedonia Europako lurralde pobreenetakotzat hartzen zen. Bestalde, albaniarren eta gobernuaren arteko auziak ez zuen konponbiderik, eta zenbait talde albaniarrek eskatzen zuten albaniarrak gehiengo ziren lurraldeak Albaniaren mende behar zutela. 1999ko martxo-ekaina bitartean NATOko hegazkinek Jugoslavia bonbardatu zutenean, Kosovoko milaka iheslari iritsi ziren Mazedoniara. Mazedoniako eslaviar gehienak ortodoxoak dira eta Kosovotik iritsitako albaniarrak, berriz, musulmanak, eta horren guztiaren ondorioz tirabira ugari sortu ziren bi komunitateen artean. Albaniarren eta Mazedoniaren arteko 2001eko gerraren ondorengo hitzarmenei jarraituz, Mazedoniako gobernuak mugak aldatzeko legedia indarrean jarri zuen eta autonomia handiagoa eman zien albaniarrei, gehiengoa ziren eremuetan. 2006ko hauteskundeetan, zentro-eskuineko [[VMRO-DPMNE]] alderdiko [[Nikola Gruevski]]k lortu zuen garaipena, eta erabaki zuen [[Albaniarren Alderdi Demoraktikoa]]rekin osatzea gobernuan, eta ez albaniarren botoen gehiengoa eskuratu zuen [[Gizarteratzerako Batasun Demokratikoa]] koalizioarekin. Hurrengo hauteskundeak 2010ean egin behar zituzten, baina 2008ra aurreratu ziren, krisi politiko larria sortu baitzen Kosovoren independentziaren ondorioz eta herrialdearen izendapenaren auziaren ondorioz (Mazedoniako Errepublika da herrialdeak bere burua izendatzeko aukeratutako izena, baina Greziak ez dio izen hori aitortzen, greziar lurralde baten izena delako; hala, Greziak [[beto]]a ezarri dio Mazedoniari eta ezingo du NATOn sartu izenaren auzia konpondu artean). Hauteskunde horietan VMRO-DPMNEk alde handiz irabazi zuen (oso atzera gelditu zen [[Branko Crvenkovski]] lehendakariaren [[Mazedoniako Batasun Sozialdemokratikoa\|SDMS]] alderdia). Edonola ere, giro nahasian egin ziren bozketak, eta liskar handiak sortu ziren, baita agintariek iruzur egin ote zuten susmoa ere. == Biztanleak == <div class="noprint"> {{Barra kutxa \|zabalera =300px \|kokapena =right \|izenburua =Mazedoniako Errepublikako talde etnikoak 2002 \|izenburuaren kolorea= #ddd \|azpititulua=<small>'''Iturria:''' 2002ko erroldaren datuak<ref name="stat.gov.mk"/></small> \|goiburua1=Etnia \|goiburua2=Ehunekoa \|edukia = {{barra kutxa/edukia\|Mazedoniarrak\|red\|64.18\|% 64,18}} {{barra kutxa/edukia\|Albaniarrak\|black\|25.17\|% 25,17}} {{barra kutxa/edukia\|Turkiarrak\|violet\|3.85\|% 3,85}} {{barra kutxa/edukia\|Ijitoak\|blue\|2.66\|% 2,66}} {{barra kutxa/edukia\|Serbiarrak\|green\|1.78\|% 1,78}} {{barra kutxa/edukia\|Bosniakoak\|yellow\|0.84\|% 0,84}} {{barra kutxa/edukia\|Arumaniarrak\|brown\|0.48\|% 0,48}} {{barra kutxa/edukia\|Besteak\|purple\|1.04\|% 1,04}} }} </div> 2002ko azken erroldaren arabera, herrialdeak 2.022.547 biztanle zituen.<ref name="stat.gov.mk">{{erreferentzia\|izenburua=Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 – Book XIII, Skopje, 2005.\|argitaletxea=State Statistical Office of the Republic of Macedonia\|url=http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf}}</ref> Mazedonian tirabira ugari izan dira albaniarren eta mazedoniarren artean: albaniarrek autonomia gehiago eskatzen zuten, eta mazedoniarrek, berriz, beldur handia zioten albaniarren [[nazionalismo]]ari. Albaniarrak 1960ko hamarraldian hasi ziren autonomia eskakizunak egiten. 1981. urteaz geroztik agintari mazedoniarrek saio ugari egin dituzte albaniar nazionalismoa desegiteko, batez ere, hizkuntzaren eta hezkuntzaren alorrean. Agintari komunistek konstituzioa zuzendu zuten urte haietan, eta Mazedonia mazedoniar etniaren "Estatu nazionala" zela adierazi zuten, bestelako taldeak alde batera utzita. 1991ko konstituzioan ere ez zen albaniarrentzat inolako autonomiarik onartzen. [[Kosovoko Gerra]]n, albaniar etniako 360.000 errefuxiatu iritsi ziren Mazedoniara. Gerra amaitu ondoren alde egin zuten berriro, baina 2001ean mugaz alde bietako albaniarrek armak hartu zituzten eta altxatu egin ziren, Mazedonian albaniarrak nagusi ziren eremuetarako autonomia edo independentzia aldarrikatzeko. [[NATO]]k esku hartu zuenean amaitu zen gatazka, eta gobernuak eta albaniarrek hitzarmena sinatu zuten: gobernuak albaniarrei botere politiko handiagoa emateko eta haien kultura aintzat hartzeko konpromisoa hartu zuen, eta albaniarrek matxinada bertan behera utzi eta Mazedoniako erakundeei zilegitasuna aitortzekoa. == Ekonomia == Mazedoniako lurraldearen %27 besterik ezin da landu, hala ere, bere burua asetzeko lain ateratzen du nekazaritzatik. Lantzen diren [[nekazaritza]] gai nagusiak hauek dira: laboreak, barazkiak, ardoa, tabakoa, arroza, etab. Berun, zink, kromo eta burdin hobiak ugariak dira, baina Mazedoniako energia baliabideak ez dira bertako beharrak asetzeko adina. Hirugarren sektorea hiriburura biltzen da batez ere, eta bertan bizi da biztanleen laurdena. [[Jugoslaviako Errepublika Federala]] osatzen zuten sei errepubliken artean Mazedonia zen gobernu federalarekiko diru mendekotasun handiena zuena. Horrez gainera, Mazedoniako merkataritza harremanen %50-60 antzinako federazioko errepublikekin egiten zen, [[Serbia]]rekin batez ere. Federazioa desegin izana batetik, eta bestetik, [[Serbia eta Montenegro]]ren kontrako nazioarteko zigorrek ondorio izugarriak izan zituzten Mazedoniako ekonomian. Bestalde, Mazedoniako ekonomiari kalte gogorrak ekarri zizkioten barne borroka latzak zituzten lurraldeetatik hurbil egoteak (Bosnia, Kosovo…), eta orobat Greziak jarritako ekonomia blokeoak. Horren guztiaren ondorioz, industria ekoizpena %75 jaitsi zen 1992an –erregairik batere ez baitzuten–, [[langabezi]]a %40ra iritsi zen eta barne produktu gordina % 14 jaitsi zen. Independentzia eskuratu zuenetik, erreforma ekonomiko handiak egin dira Mazedonian, ekonomia irekia bideratu eta merkataritza sustatu dira (azken urteetan [[BPG]]aren %90 hartu du), atzerriko inbertsioak erakartzen saiatu da eta inflazioari eustea lortu du (% 2koa izan zen 2007an). 1996tik aurrera ekonomia hazi egin da, era iraunkorrean, mantso bada ere. Bestalde, ordea, langabezia tasa oso altua da (%37,2, 2005ean) eta biztanleen %22 bizi zen pobrezian, 2006an. == Erreferentziak == 63 ⟶ 194 lerroa: [[Kategoria:Mazedoniako Errepublika\| ]] [[Kategoria:Europar Batasunean sartzeko estatu hautagaiak]] {{Link FA\|fr}} {{Link GA\|ja}}

Ipar Mazedoniako Errepublika: berrikuspenen arteko aldeak