|
Nepalek bost urtaro ditu: uda, [[montzoi|montzoi garaia]], udazkena, negua eta udaberria. [[Terai lautada]]n montzoia bereziki gogorra izaten da, ibaiek uholde handiak izaten baitituzte.
=== Mendiak ===
[[Himalaia]] mendikatea bete betean hartzen du Nepalek, eta bertan daude 14 zortzimilakoetatik erdia baino gehiago.
* [[Everest]] (8.848m): Munduko mendirik altuena. [[Tibet]]ekin ([[Txina]]) mugan dago.
* [[Kangchenjunga]] (8.586 m): Munduko hirugarren mendi altuena. [[India]]rekin mugan dago.
* [[Lhotse]] (8.516m): Munduko laugarrena. [[Tibet]]ekin mugan dago.
* [[Makalu]] (8.485m): Munduko bosgarrena. [[Tibet]]ekin mugan dago.
* [[Cho Oyu]] (8.201m): Munduko seigarrena. [[Tibet]]ekin mugan dago.
* [[Dhaulagiri]] (8.167m): Munduko zazpigarrena.
* [[Manaslu]] (8.163m): Munduko zortzigarrena.
* [[Annapurna]] (8.091 m): Munduko hamargarrena.
=== Ibaiak ===
=== Nepalen batasuna ===
[[1768|1]] urtean [[gurkha]] leinuko [[Prithvi Narayan Shah]] erregeak Katmandu konkistatzerakoan Nepalgo lurralde guztia batu zuen ''Shah'' dinastiari hasiera emanez, eta beraz data hau hartzen da Nepal herrialdearen fundazio data. Honek bere lurrak zabaltzeari ekin zion baina hegoaldean [[Ekialdeko Indietako Britainiar Konpainia]]rekin egin zuen topo [[1814]]ean gerra anglo-gurkhoari hasiera emanez. Nepaldarrek [[Sikkim]] eta Terai eskualdearen hegoaldea galdu zuten baina ingelesek ezin izan zituzten mendialdeko igarobideak eskuratu. [[1857]]an Zipaioen errebolta gertatu zen [[India]]n eta nepaldarrek ingelesei lagundu zieten Terai eskualdea itzultzearen trukean. Gaur egun oraindik britaniar armadako elite taldea da ''Gurkha Dibisioa'', ia lau mila soldaduk osatzen dutena.
=== XX mendea ===
[[2008]]ko [[maiatzaren 28]]an Asanblada Konstituziogile berriak [[errepublika federal]] aldarrikatu zuen 564 bozetik aldeko 560 lortu ondoren. 240 urteko monarkiari amaiera eman zion.<ref>[http://www.berria.info/testua_ikusi.php?saila=mundua&data=2008-05-29&orria=022&kont=008 Nepalen errepublika aldarrikatu dute, eta 240 urteko monarkia amaitu] ''Berria'', 2008ko maiatzaren 29a</ref>
== ==[[Kategoria:Nepal]] ▼
== Banaketa administratiboa ==
[[Fitxategi:Nepal development regions.png|350px|thumb|Garapen eskualdeak]]
{{sakontzeko|Nepalen banaketa administratiboa}}
Nepal 5 '''garapen eskualdeetan''', 14 '''gunetan''' banatzen da. Halaber, 14 gune horiek 75 barrutitan banatzen dira.
;'''Garapen eskualdeak/विकास क्षेत्र'''
{| class="wikitable"
|-
! Eskualdea !! Azalera (km²) !! Biztanleak !! Hiriburua !! Hiri handiena
|-
| [[Ekialdeko eskualdea (Nepal)|Ekialdeko eskualdea]] || 28.456 || 5.344.476 || [[Dhankuta]] || [[Biratnagar]]
|-
| [[Erdialdeko eskualdea (Nepal)|Erdialdeko eskualdea]] || 27.410 || 8.031.629 || [[Katmandu]] || [[Katmandu]]
|-
| [[Mendebaldeko eskualdea (Nepal)|Mendebaldeko eskualdea]] || 29.398 || 4.571.013 || [[Pokhara]] || [[Pokhara]]
|-
| [[Erdi-mendebaldeko eskualdea (Nepal)|Erdi-mendebaldeko eskualdea]]|| 42.378 || 3.012.975 || [[Birendranagar]] || [[Tribhuvannagar]]
|-
| [[Mendebaldeko Urruneko eskualdea (Nepal)|Mendebaldeko Urruneko eskualdea]] || 19.539 || 2.191.330 || [[Dipayal Silgadhi]] || [[Mahendranagar]]
|}
== Etnografia ==
[[Fitxategi:Nepal ethnic groups.png|thumb|right|250px| nepalgo etnien banaketa geografikoa]]
Nepalen etnia ugarik egiten dute bat, ''nepaliak'' (khas edo pahariak), ''madhesiak'', ''newariak'', ''sherpak'', ''gurungak'', ''linbuak'' eta ''tamangak'' besteak beste. (ikus ondoko mapa)
=== '''[[Gurkha|Nepaldarrak]]''' ===
[[Gurkha|Gurkhek]] mendialdean zuten [[Gorkha|erreinuan]] dute jatorria, horregatik ''Khas'' edo ''pahari'' (menditar) ere esaten zaie eta gaur egun Nepalgo etniarik ugariena da. Hizkuntza indo-irandarra dute, aintzina ''gurkhali'' edo ''khaskura'' izenekoa eta modernizatu ondoren ''nepalia''. Gaur egun herrialdeko populazioaren %48ak erabiltzen duen hizkuntza da. Erlijioz [[hinduismo|hinduak]] dira eta kasta sistema batean antolaturik dago beren gizartea.
=== '''Madhesiak''' ===
[[Terai lautada]]ko [[hinduismo|hinduistak]] eta beraz hauek ere kasta sistemaren arabera banatuak. Bost milioi biztanle inguru dira. Beraien hiri nagusia [[Janakpur]] da.
=== '''[[Newari]]ak''' ===
[[Katmanduko ibarra|Katmanduko ibarreko]] biztanleak dira eta XVII menderarte beraien dinastia izan zen Nepalgo erresuma handienaren agintari. Erregeen egoitza eta beraz hiriburua [[Bhaktapur]] izan arren hiri handiena Katmandu zen. Beren hizkuntza, '''nepal bhasa''', tibet-birmaniarra da eta beraz erlijioz [[budismo|budistak]] dira. 1.245.232 pertsonako taldea da (2001).
=== '''[[Sherpa]]k''' ===
155.000 sherpa inguru daude Nepalen, eta mendi garaietan kokatzen dira. [[Txina]]ko [[Sichuan]] probintziatik etorritakoak dira. Erlijio budista daukate.
=== '''Gurung''' ===
[[Gandaki Gunea|Gandaki]] eta [[Dhawalagiri Gunea|Dhawalagiri]] Guneetan bizi diren artzaiak dira. Milioi erdi pertsona inguru, erlijioz budistak eta [[tibetera|hizkuntza tibetarra]] hitzegiten dute.
=== '''Linbuak''' ===
[[Mechi Gunea|Nepal ekialdean]] bizi den etnia budista da. 400.000 pertsona inguruk osatzen dute taldea.
=== '''Tamangak''' ===
[[Bagmati Gunea|Bagmati]] eta [[Janakpur Gunea|Janakpur]] inguruan bizi diren milioi eta erdi pertsonak osatzen duten etnia da. Beren tradizioen arabera ''Trisong'' errege tibetarrak bidali zituen 755.urtean bertara [[Tibet]]eko erresumaren muga zaintzera.
== Garraioa ==
Nepalen nazioarteko aireportu bakarra dago, Tribhuvan Nazioarteko Aireportua (nepaleraz त्रिभुवन विमानस्थल) ([[Aireportuen NAGE kodea|NAGE kodea]]: KTM).
Herrialdeko hiri garrantzitsuenak elkar konektatzen dituzten hiru errepide nagusi daude:
* '''Mahendra errepidea:''' Terai lautada osoa zeharkatzen du, 1000 km-ko luzera du. Ibilbidea: [[Kakarvitta]] (mendebaldeko muga)-[[Janakpur]]-[[Butwal]]-[[Mahendranagar]] (ekialdeko muga).
* '''Tribhuvan errepidea:''' Katmandu, hegoaldeko mugarekin konektatzen du. 158 km. Ibilbidea: [[Katmandu]] (Naubise)-[[Hetauda]]-[[Birganj]] (hegoaldeko muga).
* '''Prithvi errepidea:''' Katmandu, mendialdearekin konektatzen du. 275 km. Ibilbidea: [[Katmandu]]-[[Pokhara]]-[[Baglung]]
== Nepaldar famatuak ==
* [[Siddhartha Gautama]], Buda.
* [[Tenzing Norgay]], mendizale [[sherpa]].
* Jhamak Ghimire, idazlea.
* Manisha Koirala, [[Bollywood]]eko aktoresa
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{commons|नेपाल}}
* {{eu}} [http://www.jalgi.com/atlasa/estatuak.html Jalgi.com atlasa] datuak, mapak eta irudiak
{{CIA|np}}
* {{es}} [http://www.nepal.es/ Nepal.es] Madrilgo kontsulatua
* {{en}} [http://www.nepal.com/ Nepal.com] Nepal Channel
{{Gizateriaren ondarea Nepalen}}
| 