Neolitoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
tNo edit summary |
||
1. lerroa:
{{Historiaurreko aroak}}
'''Neolitoa''' ([[greziera]]tik νέος, ''néos'', ''berri'' eta λίθος ''lithos'', ''harri'' edo ''[[Harri Aro]] Berria'') [[Harri Aro]]ko azken aroa da, [[mesolito]]aren (edo Epipaleolitoaren) eta [[Brontze Aroa]]ren artekoa. Aldi hartan errotik aldatu zen gizakiaren bizibidea, harrapari huts izatetik ekoizle izatera
Neolitoa [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] ([[Nilo]], [[Eufrates]] eta [[Tigris]] ibaien artean) sortu zen duela 9.000 urte inguru, eta handik hedatu zen [[Europa]]n, [[Afrika]]n eta [[Asia]]n zehar. [[Euskal Herria]]n orain dela 3.000 urte inguru izan zen Neolitoa.
== Neolitoa Europan ==
Neolitoko kultura Ekialde Hurbiletik hedatu
Neolitoko aztarna zaharrenetakoak orain dela 6.000 urte ingurukoak dira Europan. Garai hartako harrizko hilobiak aurkitu dira [[Italia]]n. [[Iberiar Penintsula]]n orain dela 4.500
== Neolitoa Euskal Herrian ==
{{sakontzeko|Neolito eta Kalkolitoa Euskal Herrian}}
Neolitoa [[K. a. 3. milurtekoa]]n iritsi zen Euskal Herrira,
[[Fitxategi:Rocks Navara dolmen, Spain 02-2005 01.jpg|thumb|left|250px|[[Trikuharri]]a [[Bilar]]ren ([[Araba]])]]
Neolitoaren ezaugarria lehenengo aldiz [[nekazaritza]] eta [[abeltzaintza]] agertzea izan zen. Euskal Herrian [[gari]]a, [[artatxiki]]a, [[olo]]a... agertu ziren eta [[txakur]], [[zaldi]] eta [[ardi]]ak etxekotu ziren. Bi bizimodu horien agerpenarekin jendartea bi zatitan banatu zen: mendietan abeltzainak bizi ziren (hasieran), batez ere lur komunaletan oinarritzen zena, eta, beste aldetik, nekazaritza (geroago agertu zena), jabetza pribatuan eta [[sedentario|sedentarismoan]] oinarritzen zena.<ref name="Gaiak" />. Horrekin bi kultura bereizi ziren: alde batetik [[megalito|megalitismoetan]] oinarritutakoa, hasiera batean [[trikuharri]]ekin eta gero [[harrespil]] eta [[zutarri]]ekin. Bestetik lehenengo herriak sortu ziren, etxebizitza finkoekin. Brontze Arora arte ez zen errotu aldaketa.
Aldi hartan gizaki
Aztarnategi nagusienak hauek dira:
29. lerroa:
=== Bizileku finkoak ===
Bizibide berriak hala eskatzen zuelako gizakia bizileku jakin batzuetan kokatu zen, lurra landu eta uztak zaindu ahal izateko. Hala, [[Paleolito]]ko gizaki ehiztari ibiltaria lurrari lotua geratu zen, eta lehen [[herri]]ak sortu ziren. Lehenbiziko herriak eta hiriak Ekialde Hurbilean sortu ziren K.a. 6000. urte inguruan. Herrixkak handituz joan ahala, hiri bilakatu ziren. Adibidez, [[Jeriko]]k, K.a. 6000 inguruan eraiki zenak, 2.000 biztanle inguru zituen
Herri bat eraikitzeko gizakiak talde handi samarretan bildu zirenean, lanaren banaketa eta espezializazioa sortu
=== Produkzioaren ugaritzea ===
Gizakiak antzinatik ezagutzen zuen landareen zikloa, lurreko fruituak bildu eta
Geroago, orain dela 7.000 urte inguru [[Txina]]n eta [[India]]n [[arroz]]a ere ereiten zen. Ameriketan,
Fruituak biltzetik lurra lantzera
=== Tresna berriak: gurpila, lanabesak ===
Neolitoan harria lantzeko modu berri bat asmatu zen: harria leuntzea.
Bi arrazoi nagusik bultzatuta sortu eta indartu zen zeramika
== Neolitoaren amaiera eta lehen zibilizazioen sorrera ==
[[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]], ibai handien inguruko lur emankorretan ([[Nilo]], [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien inguruan), eraiki ziren lehenengo hiriak. Gerora, hiriak
== Erreferentziak ==
|