|
== Eremu geografikoa ==
Baserriak [[Euskal Herri]]ko isurialde atlantikoan zabaltzen dira, hain zuzen [[Bizkai]]an, [[Gipuzkoa]]n, [[Ipar Euskal Herri]] osoan ([[Zuberoa]] izan ezik){{erref behar}} eta [[Araba]]ko eta [[Nafarroako Erresuma|Nafarroa]]ko iparraldean. Ezaugarri komunak dituzten etxaldeak dira, ondoko lurraldeetako etxaldeetatik bereiziak [[Gaskoinia]]ko ''oustaù'' direlakoen salbuespenarekin.{{erref behar}} Hala ere, Euskal Herriko baserrien artean badira desberdintasun funtzional eta arkitektonikoak dituzte.
Arabako eta [[Nafarroa Garai]]ko hegoaldeko nekazaritza landetxeak, berriz, [[Espainia]] lehorreko etxearen ereduari egokitzen zaizkio eta baserriaren eredutik guztiz aldentzen dira. Arabako eta Nafarroa Garaiko erdian, bada zerrenda bat baserriaren eta Espainia lehorreko etxaldeen arteko eredu mistoa atxikitzen duena.
== ''Baserri'' hitza ==
[[Euskara]]z '''baserriak''' [[etxe]]az gainera etxeari dagozkion lurrak ere hartzen ditu, [[etxalde]]a alegia. "[[Baso|Bas(a)]]-" aurrizkiak, "baserri" hitzean, zehatz-mehatz "basati" esan nahi du, eta bereadiera adierazpena luzatuzzabalduz "[[Landa (paisaia)|landa]]-". "Herri"ak baditu euskaraz esanahi bat baino gehiago: geografikoki zabalenetatikzabalenetik mugatuenera, "[[herrialde]]", Euskal Herria bezalaadibidez, "[[Lurraldearen antolakuntza|lurralde]]" edo "[[eskualde]]", hala nola [[Goierri|Goiherri]] bezala, etxe multzo apal bat (''village'' frantsesaz), eta azkenean etxe bakar bat baserri hitzean, artikulu honen ikergaia. Jakinez, herriak "[[tribu|enda]]" edo "[[Nazio|nazi]]o" ere adieratzen ditu (es. ''pueblo'', fr. ''peuple'').
[[Ipar Eskual Herri]]an baserriari maiz "maison basque" esaten zaio, edota eskual hitzez "[[borda]]" edo soilki "etxe". Hirurok nahaskorraknahasgarriak dira. "Maison Basque"az adierazpideak barruan hartzen ditu eraikin modernoak baita, baserriatikbaserrian inspiraturikinspiratuak itxuradiruditenak; dituenhalaber, halaber baserri arkitekturarkitekturaren ereduaereduarekin beti batez datoz ez direlabat eta funtzioak guztiz desberdinak dauzkatela, ulertzen dituzte. "Borda" jatorriz artzain txabola zen eta esanahi hauhori oraindik ere erabiltzen dabadu. Iparraldean, badira beraien izeneiizenari "borda" eransten zaizkiezaien baserri batzuk, oro har apalak diren, baserrihala zenbaki mugatu bat bada, esate baterako:nola Berruetako Borda, Chokoko Borda, Lau Ezkilen Borda, etab.. Baserri bereziki handi edo aberats hainbatbatzuk [[Erdi Aro]]ko [[dorretxe]] izan ziren,; batzuetanzenbaiti, bai Iparraldean bai [[Hego Euskal Herri]]an, "[[jauregi]]"ri deritzetederitze. Jauregiaren kontzeptua "pazo" galiziar duinariduinetik hurbilago da,dago "palacio" espainar handientsuarihandinahitik baino: Zelaibar jauregia, [[Igartza]] jauregia, Jauregibeitia, etab.. Euskal lurralde guztietanguztietako baserririk asko dabaserri zeinenaskoren izenean hitza "etxe" hitza azaltzen da, solte alanahiz hatzizkiatzizki bezalagisa: [[Arnaga etxea]], [[Etxebarria (argipena)|Etxebarria]], Bengoetxe. Sarritan baserriari etxea besterik gabe aipatzen dala oroi dezagun. Gipuzkoako eta Nafarroako ekialdean eta Ipar Eskual Herri osoan bere jabearen bataio-izenaz, abizenaz ala lanbideaz eta "-(e)nea" hatzizkiazatzizkiaz, literalki "ene etxea" esan nahi duen, osatuak diren baserri berezko izenik asko da: Perunea, Artzaienea ( artzainaren jabetza ), Mitxelenia etab .. Beste erabiltzen den hatzizkiatzizki berdintsu bat "-(t)egi" da, sinpleki "toki" adierazizadierazten duena: Lopetegi , Markotegi , Satrustegi , etab.. Baserriko sendiaren eta baserritarren arteko harreman hestuaestuaz 4ren atalean dihardugu, behean: "Gizarteko gailentasuna eta zuzenbidezko gaitasuna"z dihardugu behean.
== Garapena ==
|
