|
[[Fitxategi:Heraclitus, Johannes Moreelse.jpg|thumb|right|Herakleitosen erretratua, Johannes Moreels-ek interpretaturik]]
'''Heraklito Efesokoa''', [[greziera]]z Ἡράκλειτος ὁ Ἐφέσιος, ''Herákleitos ho Ephésios'', ([[K. a. 535]] - †[[K. a. 475]]) edo antzinako Greziako filosofoa zen, [[Efeso]] hirikoa.
Nahiz eta [[Mileto|Miletoko]] Tales eta [[Pitagoras]]en pentsaera ezagutu ez zen ez fisikaria ezta matematikaria ere. HeraclitorenHeraklitoren obraren kontserbatzen diren zati bakarra,pasarteak berak [[Efesoko Artemisa tenplua]]n utzitako diskurtso baten atalaatalak dadira. Bere idazkian [[orfismo]]a eta [[Hesiodo]]ren eraginak nabaritzen dira.
==Bizitza==
Heraklitoaren bizitzari buruzko iturri nagusia [[Diogenes Laerzio]] da. Laerziok baieztatzen du Heraklito 69. Olinpiadan (K.a. 504-501) loretu zela. Familia aristokratiko baten barnean jaio zen Efeson, Anatolia. Dirudienez, Heraklitok errefusatu zuen hiriko legeak sortu, konstituzioa guztiz okertuta zegoela uste omen zuelako.
Diogenesek liburu bat egotzi dio, ''Naturaz'', baina pasarte batzuk baino ez dira kontserbatzen. Bere lana paradoxaz eta anbiguotasunez betetako aforismoz osaturik dago. Heraklitoren estiloa oso iluna da, Delfoseko Orakuluaren antzekoa, bere pentsamendua herri xumetik urrun mantentzeko. Horrexegatik, Heraklitori Iluna ezizena ezarri zitzaion.
== Heraklitoren filosofia ==
Heraklitoren pentsamenduak joniar tradizioaren barruan mantentzen den arren aurrerapen handia dakar. Heraklito da pentsamenduari buruzko hausnarketa egiten duen lehenengo pentsalaria. ''Logos''aren doktrinaren arabera, ''logos''ak egiazko diskurtsoa adierazten du. Baina, bestaldetik, ''logos''ak unibertsoaren araua adierazten du. Logosa agerikoa den arren, gizaki gutxi batzuek hautematen dute.
Beraren ustez etengabeko aldaketak naturaren oinarrizko ezaugarriak ziren. Esan dezakezu Heraklito fede gehiago zuela bere sentimenduengan Parmenidesek baino. «Dena jario» esan zuen Heraklitok. Dena mugimenduan dago eta ezer ez du irauten betirako. Horrexegatik ezin dezakegu «ibai berbera birritan jaitsi», bigarren aldiz jaisten naizenean ibaira, ez ni ez ibaia ez gara berberak.
Heraklitok''Aurkarien azpimarratudoktrina''ren zuenarabera, mundua etengabeko kontraesanekinaldaketak karakterizatuanaturaren dagoela.oinarrizko Inoizezaugarriak gaixorikdira: egongo"''Den ezororen baginaaita da gerra, ezden genukeororen ulertukoerrege".'' zer"''Dena denetengabeko sanojarion egoteadago"'' esan zuen Heraklitok. InoizDena gerramugimenduan egongodago ezeta balitz,ezerk ez genukedu irauten betirako. Horrexegatik ezin dezakegu «ibai jakingoberbera bakeabirritan baloratzeajaitsi», etabigarren inoizaldiz neguajaisten egongonaizenean ibaira, ez balitz,ni ez ginatekeibaia konturatukoez udaberriazgara berberak. BaiHeraklitok azpimarratu zuen mundua etengabeko kontraesanekin karakterizatua dagoela: bai ongiak bai gaizkiak GuztianGuztien beharrezko lekua dute, esaten zuen Heraklitok. Eta kontrasteen arteko etengabeko jolasa egongo ez balitz, mundua existitzeari utziko zion. «Jainkoa eguna eta gaua da, negua eta uda, gerra eta bakea, gosea eta asetasuna», esaten zuen. «Jainko» hitza erabiltzen du, baina mitoetako jainkoei ezberdin den gauza bati erreferentzia egiten dio.
Heraklitorentzat, Jainkoa mundu guztia inguratzen duen zerbaitazerbait da. Jainkoa natura horretan kontraesan eta etengabeko aldaketekin agertzen da. «Jainko» hitzaren ordez, logos greziar hitza erabiltzen du, arrazoia esanahi duena. Heraklito pentsatzen zuen «arrazoi unibertsal» bat egon behar dela naturan gertatzen den guztia zuzentzen duena. «Arrazoi unibertsal» edo «lege natural» hori guztiontzat komuna da eta hortik denek gidatu behar dira. Eta gehiengoa bere arrazoiagatik bizitzen du, esaten zuen Heraklitok. Bere auzokoarekiko iritzi ona ez zeukan. «Jendearen gehiengoaren iritziak ume-jolasekin konpara daitezke», esaten zuen.
==Erreferentziak==
Arrieta, A. (koord.), 2008: ''Filosofiaren historia'', Donostia, Elkar.
== Kanpo loturak ==
|
