|
== Gerra Espainian ==
Luis XIV.ak ontzat eman zuen Karlos II.aren testamentua. Bazekien herentzia haren ondorioz [[Borboi etxea]] nagusituko zela Europan, baina, jakin ere bazekien, gerra sor zitekeela. Hori jakinda ere, Luisek ez zuen gerra hura geldiarazteko ahaleginik egin, eta Herbehereetako gobernuko prokuradore izendatu zutenean, erronka jo zion Europari. Holanda eta Ingalaterra ustekabean hartu zituen eta Filipe V.a onartzea beste biderik ez zuten izan. Handik gutxira, ordea, ([[1701]]eko irailean) [[Hagako Itun HandiaItuna]] izenpetu eta Borboitarren kontra egin zuten.
Filipe V.a Espainiakoak Gaztelako Gorteetan eta Aragoiko erreinuetako Gorteetan zin egin zuen errege kargua. Ondoren Napolira joan eta erregeordearen kontrako matxinada geldiarazi zuen. [[Iberiar penintsula]]n, [[1704]]. urtera arte ez zen Filipe V.aren kontrako gertaerarik izan. Urte horretan, aliatuak [[Portugal]]en lehorreratu ziren Espainia konkistatzeko asmotan. Asmo haiek, ordea, hutsean gelditu ziren. Orduan, gudaroste aliatuek [[Gibraltar]] hartu zuten mendean.
== Gerra Europan ==
Aurretik esan bezala, [[Louis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.ak]] ez zuen egin ez negoziazorik ezta gerra galarazteko ahaleginik ere. Aitzitik, bazirudien zirika ari zela gerra has zedin;. esateEsate baterako, Filipe V.ak Frantziako erregetzarako eskubide guztiak zituela esan zuenean, edo Espainiaren eta [[Mendebaldeko Indiak|Indien]] arteko merkataritzarako hainbat eta hainbat eskubide lortu zituenean. Luis XIV.aren jarrerak [[Hagako Ituna]] izenpetzea eragin zuen lehenbizi, eta borbondarren kontrako gerra ondoren.
Europan hiru aldi izan zituen gerrak, elkarren oso desberdinak hirurak. Lehenengoan ( [[1704 ]]. urteaurtera arte iraun zuen) bi alderdiek garaipenak eta porrotak izan zituzten: borbondarren gudarosteek arrakasta handiz eraso zuten [[Italiar penintsula|Italia ]], baina porrot egin zuten Vienako Ibilaldian. Bigarren aldia oso txarra izan zen Frantziarentzat, frantses gudarosteek hondamen handiak izan baitzituzten [[Höchstädteko gudua|Höchstäden ]] ([[1704]]ko abuztua), Oudenarden[[Oudenaardeko gudua|Oudenaarden]] ([[1708]]ko uztaila) eta Malplaquen[[Malplaqueteko gudua|Malplaqueten]] ([[1709]]ko iraila). ▼Luis XIV.aren jarrerak Hagako Ituna izenpetzea eragin zuen lehenbizi, eta borbondarren kontrako gerra ondoren.
Baina [[1710 ]]- [[1711 ]] urteetan, erabat aldatu zen Europako egoera :. IngalaterranBatetik, ?[[Ingalaterra]]n, ''tories ?'' bakezaleak iritsi ziren agintaritzara ;. Bestetik, Austriako Jose[[Josef I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Josef I.a]] 1711ko apirilean hil zenean, [[Karlos VI.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos artxidukea ]] zen Austriaren eta Inperioaren ondorengo ,. bainaBaina ordurako IngalaterrariIngalaterra eta Holandari[[Zazpi Herbehere Batuen Errepublika|Herbehereei]] berdin zitzaien Karlos artxidukeaAustriakoa Espainiako tronura iritsi ala ez ,. izanIzan ere, halahori izandagertatu ereezkero, Espainia eta Austria pertsona beraren mende egongo baitziren ,. eta hori zela etaBeraz, gerraren hirugarren aldian (1710- [[1713 ]]), Frantzia indarberritu egin zen eta Denaineko[[Denaingo garaipenagudua|Denaingo]] garaipen erabakigarria lortu zuen ([[1712 )]]ko uztailean. ▼▲Europan hiru aldi izan zituen gerrak, elkarren oso desberdinak hirurak. Lehenengoan (1704. urtea arte iraun zuen) bi alderdiek garaipenak eta porrotak izan zituzten: borbondarren gudarosteek arrakasta handiz eraso zuten Italia, baina porrot egin zuten Vienako Ibilaldian. Bigarren aldia oso txarra izan zen Frantziarentzat, frantses gudarosteek hondamen handiak izan baitzituzten Höchstäden, Oudenarden eta Malplaquen.
▲Baina 1710-1711 urteetan, erabat aldatu zen Europako egoera: Ingalaterran, ?tories? bakezaleak iritsi ziren agintaritzara; Austriako Jose I.a hil zenean, Karlos artxidukea zen Austriaren eta Inperioaren ondorengo, baina ordurako Ingalaterrari eta Holandari berdin zitzaien Karlos artxidukea Espainiako tronura iritsi ala ez, izan ere, hala izanda ere, Espainia eta Austria pertsona beraren mende egongo baitziren, eta hori zela eta, gerraren hirugarren aldian (1710-1713), Frantzia indarberritu egin zen eta Denaineko garaipena lortu zuen (1712).
== Bake saioak ==
[[1706]]. urteaz geroztik Luis XIV.ak bakea lortu nahi zuen, jakitun baitzen ezin zuela ez borrokarik irabazi, ez denbora luzean gerrako gastuak ordaindu. 1710ean, [[Malplaqueteko (1710)gudua|Malplaqueteko]] porrotaren ondoren, Frantzia osoegoeraoso egoera larrian zegoen, eta lurralde eskakizun guztiak onartu behar izan zituen;. bestaldeBestalde, hitz eman zuen ahaleginak egingo zituela bere ilobak Espainiako erregetza utz zezan. Baina Filipe V.ak ez zuen eskaera hura onartu;. aliatuekAliatuek, orduan, Luis XIV.ari eskatu zioten iloba indarrez kentzea erregetzatik. Frantziak, azkenean, bertan behera utzi zituen negoziazioak.
Jose[[Josef I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Josef I.a]] enperadorea hil zenean, berriro hasi ziren bakerako elkarrizketak, Ingalaterrak ez baitzuen Karlosen Inperioa berriro gertatzerik nahi. 1711. urteko urrian, Ingalaterrak eta Frantziak ?''Londresko lehen urratsak?'' izenpetu zituzten. Filipe V.ari hitzarmen hartan bere aitona Luis XIV.ak hitzartu zituen puntuen berri eman zitzaion, eta Filipek guztia onartu eta bere izenean negoziatzeko ahalmen osoa eman zion Frantziako erregeari.
== Utrechteko sistema ==
[[Utrechteko bakea]] 1712ko[[1712]]ko [[urtarrilaren 29an29]]an hitzartzen hasi zen Utretch[[Utrecht]] hirian. Itun hau hainbat akordiok osatu zuten, 1713an[[1713]]an hiri hartan bertan izenpetuak. Akordio sail horren ondoren itun osagarri batzuk izenpetu ziren [[Rastatteko Ituna|Rastatt]], Baden eta Anberesen, hurrenez hurren. Bakearekin hasi aurretik, BorbonBorboi etxearen bi adarrei eskatu zitzaien ez batzeko erreinu bakar batean Frantziako eta Espainiako koroak.
Lehenbizi, 1713ko apirilaren 11n Frantziak hitzarmen bana izenpetu zuen Ingalaterrarekin[[Britainia Handiko Erresuma|Britainia Handia]], Holandarekin[[Zazpi Herbehere Batuen Errepublika|Herbehereak]], Saboiarekin[[Savoia (eskualdea)|Saboia]] eta [[Prusiako Erresuma|Prusiarekin]]. (apirilaren[[Karlos 11);VI.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Karlos VI.a]] enperadorea izan zen hitzarmen hari kontra egin zion bakarra. Ingalaterrari [[Akadia]], [[Ternua]] eta Hudsongo[[Hudson badiakobadia]]ko lurraldeak, eta [[Antillak|Antilletako]] San Kristobal uhartea eman zizkion; hitz eman zuen Dunkerqueko gotorlekua desegingo zuela batetik, eta bestetik, uko egingo ziela Luis XIV.ak ilobarengandik Espainian eta Ameriketan lortu zituen merkataritza abantailei. Frantziak, ordainetan, Alsazia (Alemaniarako giltza) eskuratuko zuen, Estrasburgo barne.
Saboiako dukeari dukerriari zegokion lurraldea itzuli behar zion, eta horrez gainera, Alpeez haraindiko lurraldeak, Barcelonetteren ordainetan. Prusiari eman zizkion erreinu izateko eskubidea (enperadoreak emana zion 1700) batetik, eta bestetik, Suitzako Neufchâtel printzerria, eta agindu zion espainiarren mendeko Güeldres emango ziola. Tournai eta Ypres Holandaren esku utzi zituen.
|
