t
Robota: Aldaketa kosmetikoak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robotak {{Commonskat}} gehitu du. Txantiloiak commons:category:Philip II of Spain lotu du, Wikidataren arabera. |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
30. lerroa:
| ondorengoa4 = [[Elisabet Klara Eugenia]] eta<br />Alberto Austriakoa
| jaiodata = [[1527]]ko [[maiatzaren 21]]a
| jaiolekua = [[
| hildata = [[1598]]ko [[irailaren 13]]a
| hillekua = [[
| ezkontidea = <Li>
* [[María Manuela Portugalgoa]] ([[1543]]-[[1545]])
43. lerroa:
| erlijioa = [[Katolizismo]]a
| sinadura = Firma del Rey Felipe II.svg
| oharrak = [[
}}
'''Filipe II.a Gaztelakoa''' edo '''Filipe I.a Aragoikoa eta Portugalgoa''' ([[Valladolid]], [[Espainia]], [[1527]]ko [[maiatzaren 21]]a - [[El Escorial]], [[1598]]) [[1556]]-[[1598]] bitartean Espainiako erregea eta [[1580]]-1598 bitartean [[Portugal]]go erregea izan zen. Horrez gainera, [[Maria I.a Ingalaterrakoa]]rekin ezkondurik egon zen urteetan ([[1554]]-[[1558]]), Ingalaterra eta Irlandako errege ezkontidea izan zen.
52. lerroa:
== Haurtzaro eta gaztaroa ==
Filipe II.a Gaztelakoa [[Valladolid]]en jaio zen, [[1527]]ko [[maiatzaren 21]]an, [[Karlos I.a Espainiakoa|Karlos I.a]] [[Germaniako Erromatar Inperio Santu]]ko enperadorea eta Elisabet Portugalgoa guraso zituela. Baina, Armada Inperialak egindako [[Erromako arpilatzea]]ren berria iritsi zenean, jaiotzaren ospakizunak bat-batean amaitu ziren. Karlos I.ak doluzko arropa jantzi zuen eta
[[1539]]an ama hil zitzaion. Urte berean, aita [[Gante]]ra joan zenean, erresumako erregeorde bilakatu zen. 12 urte besterik ez zuenez gero, [[Juan Pardo de Tavera|Tavera kardenala]] buru zuen Erregeordetza Kontseiluaren laguntza izan zuen.
[[1543]]ko [[azaroaren 15]]ean aurrenekoz ezkondu zen. Andregaia bere lehengusina, [[María Manuela Portugalgoa]] izan zen. Ezkontzak urte eta erdi baino ez zuen iraun, emaztea [[Karlos (Asturiasko printzea)|Karlos]] infantearen erditzearen ondoren (1545eko uztailak 12) hil baitzen. [[1554]]ko [[uztailaren 25]]ean bigarren aldiz ezkondu zen, [[Londres]]en, [[Maria I.a Ingalaterrakoa|Maria Tudor]] Ingalaterrako erreginarekin, Karlos I.ak Espainia eta Ingalaterraren arteko ituna nahi zuelako. Aitarengandik Napoliko errege eta Milango duke tituluak jaso zituen eta aldi luze batez Ingalaterran bizi izan zen<ref name=arth
== Tronuratzea ==
Estatu arazoak zirela eta, Ingalaterratik [[Flandriako konderria|Flandesera]] joan zen. Han, [[1555]]eko [[urriaren 25]]ean, aitak Herbeheretako printze subirano eta Borgoinako konde izendatu zuen. [[1556]]. urtean, berriz, Espainiako errege bihurtu zen, Karlos I.ak agintea utzi eta gero. [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]], aldiz, Carlosen anaia [[Fernando I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Fernandok]] jaso zuen. [[1557]]ko martxoan Ingalaterrara itzuli zen, eta hilabete batzuk emaztearen ondoan igaro zituen. Uztailean [[Flandes]]era itzuli eta [[Saint-Quentingo gudua|Saint-Quentinen]] bere erregealdiko garaipen militar handienetako bat erdietsi zuen<ref name=arth
Maria Tudor, baina, [[1558]]ko azaroan hil zen, hainbeste desira zuten oinordekoa eduki gabe. Ondoren, Filipe [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]rekin ezkontzen saiatu zen, baina alferrik, eta aurrerantzean Ingalaterrako [[Anglikanismo|protestanteak]] izan zituen arerio.
Saint-Quentin (1557) eta [[Gravelinesko gudua|Gravelinesko]] (1558) garaipenen ostean, [[1559]]ko [[apirilaren 3]]an Espainiako Filipe II.ak [[Cateau-Cambresisko bakea]] sinatu zuen Frantziako [[Henrike II.a Frantziakoa|Henrike II.arekin]]. Henrikeren alaba [[Isabel Valoiskoa|Isabelen]] eta Filiperen arteko ezkontzak berretsi zuen bake hitzarmena<ref name=caten
== Barne politika ==
78. lerroa:
[[Karlos Habsburgokoa|Bere aitaren]] erregealdian bezala, [[Frantzia]]k potentzia aurkaria izaten jarraitu zuen. [[Henrike II.a Frantziakoa]]ren aurka [[Italia]]n eta Frantzian borrokatu zen, eta azken honetan garaile suertatu zen [[Saint-Quentingo gudua]]n. Frantziak, orduan, [[Flandria]]n finkatu zuen bere helburua, baina hor ere garaitua izan zen [[Gravelinesko gudua]]n ([[1558]]). Azkenean, [[1559]]an [[Cateau-Cambrésiseko bakea]] sinatu zen, eta horren bidez Espainiak hegemonia lortu zuen Europan.
[[1580ko hamarkada]]n, Frantziako erregetzarako gatazken garaian, Filipe II.ak [[Parisko Liga Santua]]ren alde hartu zuen parte, [[Henrike III.a Nafarroakoa]] eta [[higanot]]en aurka. Horrezaz gain, [[Henrike III.a Frantziakoa]]ren erailketaren ondotik ([[1589]]), Frantziako tronua bere alaba [[Elisabet Klara Eugenia]]rentzat galdegin zuen. Baina Filiperen asmoek huts egin zuten: Henrike Nafarroakoa [[katolizismo]]ra bihurtu zen eta, [[Vervinsko bakea]]n ([[1598]]), Frantziako erregetzat onartu behar izan zuen<ref name=brit
=== Mediterraneoa ===
[[Fitxategi:Battle of Lepanto 1571.jpg|thumb|300px|<small>[[Lepantoko gudua]] (1571)</small>.]]
[[Otomandar Inperioa]]ren espansionismoari galga emateko, [[Pio V.a]] Aita santua, [[Genovako Errepublika]], [[Venezia]] eta Espainiak [[Liga Santua (1571)|Liga Santua]] sortu zuten. Kristauen itsasontziek [[1571]]ko [[urriaren 7]]an, [[Lepantoko gudua]]n, lortu zuten garaipenari esker, [[Mediterraneo]]ko indarren arteko oreka berreskuratu zen<ref name=arth
=== Herbehereetako auzia ===
104. lerroa:
[[Fitxategi:Vroom Hendrick Cornelisz Battle between England and Spain 1601.jpg|thumb|right|300px|<small>Espainia eta Ingalaterrako itsas armaden arteko gudua (1588ko abuztuaren 7a). [[Hendrick Cornelisz Vroom]]en margolana</small>.]]
[[1583]]. urteaz gero, Filipe II.aren gogoan gero eta indar handiagoa zuen [[Álvaro de Bazán]], Santa Cruzeko markesarengandik, hartutako desira batek, alegia, Ingalaterra indarrez hartzeko asmoak. Izan ere, era horretan, frantziar eta herbeheretar protestanteei han zuten euskarria kenduko baitzien, eta harrapakeriaren gunea ezeztatuko baitzuen. Álvaro de Bazánen lehenengo asmoa itsas armada zuzenean Ingalaterrara bidaltzea zen, baina egitasmo hura aldatu egin zen: [[Lisboa]]tik irtengo zen ontzidia Herbehereetara joango zen lehenbizi, eta han [[Alexandro Farnese (1545-1592)|Alexandro
[[1588]]ko uztailean Espainiako gudarostea ([[Armada Garaiezina]]) Espainiatik irten eta Herbehereetara abiatu zen. [[Mantxako kanala|Mantxako kanalean]] ingeles ontzidia topatu zuen eta hainbat borrokaldi izan zituzten. Ekaitzak eta kontrako haizeak zirela eta, Espainiako Gudarostea ezin itzul zitekeen itsasartera, eta azkenean, Ingalaterra eta Irlanda inguruko bidaia neketsua egin behar izan zuen. Bidaia hartan, itsasgizon asko hil ziren eta itsasontzi asko hondatu. Urte hartako irailean Espainiara itzuli zen ontzidia bere asmoak huts eginda.
110. lerroa:
=== Portugal ===
[[Fitxategi:Dominios de Felipe II.svg|thumb|300px|<small>Felipe II.aren agindupeko lurraldeak [[Europa]] eta [[Iparraldeko Afrika]]n, [[1580]] aldean</small>.]]
Portugalgo erresumaren anexioa Filipe II.aren atzerri politikako lorpen handiena izan zen. [[Sebastian I.a Portugalgoa]] [[1578]]ko [[abuztuaren 4]]an hil zen, [[Ksar el-Kebirko gudua]]n ([[Larache]]tik hurbil). Haren ondorengoa [[Henrike I.a Portugalgoa|Henrike kardinala]]
Henrike I.a [[1580]]ko urtarrilean hil zen. Felipe II.a Portugal inbaditzera deliberatu zen, baina egun batzuk lehenago, ekainaren 20an, Cratoko prioreak bere burua errege ([[Antonio I.a Portugalgoa]]) izendatu zuen [[Santarem]]en. Filipek, [[Fernando Álvarez de Toledo]], Albako dukea, buru zuen 26.000 laguneko armada bat igorri zuen haren aurka. Espainiar tropak [[Alcantarako gudua]]n (1580ko abuztuan) garaipen erabakigarria izan zuten. [[Lisboa]] hartzeko, Albako dukeak [[Álvaro de Bazán]] buru zuen itsas armadaren laguntza izan zuen. Antonioren aldekoek [[Azoreak|Azoreetara]] ihes egin zuten eta, [[1583]] arte, espainiarrei aurre egin zieten<ref name=atenea
Lisboa hartu eta gero, 1581ko apirilaren 15ean [[Tomar]]ren batzartutako Portugalgo gorteek Filipe Portugalgo errege izendatu zuten, ''Filipe I.a Portugalgoa'' izenarekin. Beti ere, Filipek Madrildik erreinatu zuen, Fernando Álvarez de Toledo Portugalgo konestable eta erregeorde izendatuta<ref name=atenea
== Ameriketako zilarra eta urrea ==
125. lerroa:
[[Fitxategi:Vistaescorial.jpg|thumb|left|450px|<small>[[El Escorial monasterioa]]</small>.]]
Baina, Espainiaren indarra ez zegokion erlijioari bakarrik, kulturak ez zuen ordu arte inoiz halako hazkunderik izan. Hazkunde hori kulturaren ia alor guztietan gertatu bazen ere, literatura sorkuntzan izan zuen garrantzi gehien. [[Gaztelania]]zko prosak [[La Celestina]]ren
Filipe II.aren erregealdian klasizismoa nagusitu zen arkitekturan. [[El Escorial monasterioa]] garai hartako kulturaren eta [[Kontraerreforma]]ren sinbolorik adierazgarriena da. Besteak beste, [[Leone Leoni]] (1509-1590), [[Juan Bautista de Toledo]] (1515-1567) eta [[Juan de Herrera]] (1530-1593), [[Valladolideko katedrala]]ren
== Ezkontzak eta ondorengoak ==
Felipe II.a lau aldiz ezkondu zen<ref>Juan Carlos COBO CUEVA: [http://www.artehistoria.jcyl.es/colabora/articulo1.htm La vida privada de Felipe II] Artehistoria.jcyl.es</ref>:
* [[1543]]ko [[azaroaren 15]]ean bere lehengusina propio [[María Manuela Portugalgoa]]rekin ezkondu zen. María Manuela [[1545]]ean hil zen, izan zuten seme bakarraz erdi eta lau egunera:
** [[Karlos Austriakoa (Asturiasko printzea)|Karlos Austriakoa]]
*
* Hirugarren emaztea [[Elisabet Valoiskoa]], [[Henrike II.a Frantziakoa]]ren eta [[Katalina Medici]]ren alaba zaharrena izan zen. Ezkontza, [[Cateau-Cambrésiseko bakea]]ren ondorioa izan zena, [[1559]]an egin zen. Elisabet 1568an hil zen. Bi alaba izan zituzten:
** [[Elisabet Klara Eugenia]] ([[1566]]ko [[abuztuak 12]] – [[1633]]ko [[abenduak 1]]).
|