Benin: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
1. lerroa:
{{Herrialde infotaula
| gentilizioa = benindar<ref name="Euskaltzaindia"/>
| estatuaren_izena = Benin
| nongo = Beningo
| berezko_izena =
| berezko_izena_hizkuntza_ofizialean = République du Bénin
| bandera_irudia = Flag of Benin.svg
| armarri_irudia = Arms of Benin.svg
| lema_nazionala = "Fraternité, Justice, Travail" (Elkarlankidetza, Justizia eta Lana)
| ereserkia = ''"L'Aube Nouvelle"'' (Egunsenti berria)
| estatuaren_mapa =
| hiriburua = [[Porto
| hiriburuaren_koordenatuak = {{koord|6|28|N|2|36|E|region:BJ_type:country|display=inline,title}}
| hizkuntzak = [[Frantses]]a
20 ⟶ 21 lerroa:
| hiri_handienaren_izena = Cotonou
| azalera = 112.620
| azalera_zerrendan_kokapena =
| azalera_zenbakia = 112.
| ur_portzentaia =
| biztanleria =
| estimaketa_urtea =
| biztanleria_zerrendan_kokapena =
| erroldatutako_biztanleria =
| errolda_urtea =
| dentsitatea =
| dentsitate_zerrendan_kokapena =
| txanpona = [[CFA Franko]]a
| txanpon_kodea = CFA
39 ⟶ 40 lerroa:
| aurrizki_zenbakia = 229
}}
'''Benin'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> [[Afrika]]ko mendebaldeko estatu bat da. Mugakide hauek ditu: [[Togo]] mendebaldean, [[Nigeria]] ekialdean, [[Burkina Faso]] eta [[Niger]] iparraldean eta [[Ozeano Atlantikoa]] hegoaldean.
== Biztanleak eta gizartea ==
[[Fitxategi:Kobli1.jpg|thumb|[[Kobli]]ko emakume bat|left]]
Batez besteko dentsitatea 60 bizt/km<sup>2</sup> ingurukoa da, baina hegoaldean, itsasertzeko hiri handienetan, 200 bizt/km<sup>2</sup>-rainokoa ere bada. Benindarren lautik hiru, gutxi gorabehera, hegoaldean bizi dira. Barnealdeko eskualde batzuetan, aldiz, oso jende gutxi bizi da. Bizi-itxaropena 53 urte ingurukoa da. Benin [[Afrika]] beltzeko herrialderik hiritartuenetakoa da, biztanleen erdiak baino gehiago hirian bizi baitira. Hiritartze horrek eraginda, batez ere, demografiaren joera aldatu egin da azkenaldi honetan, emankortasun-tasa, oso handia zena, jaitsi egin baita zertxobait (emakumeko 6 haur baino gutxiago). Talde etnikoei dagokienez, [[fon]]
Estatuko hiriburu politikoa [[Porto Novo]] den arren, Cotonou da Beningo hiri nagusia, itsas portu handiena izateaz gainera, hiri horretan kokatzen baitira ekonomia-jarduera garrantzizkoenak. Hizkuntza ofiziala frantsesa bada ere, benindar gehienak beren jatorrizko hizkuntzetan mintzatzen dira.
== Historia ==
54 ⟶ 55 lerroa:
[[1989]]an, [[Berlingo harresia]] erori ostean, protesta-giroa nagusitu zen Beninen, Afrikako beste herrialde askotan bezala. [[Funtzionario]]ek, soldata eskasak zirela-eta, grebara jo zuten, eta ikasleak ere kalera irten ziren. Kerekou berehala ohartu zen protestak zapaltze hutsarekin ez zuela ezer aurreratzen, eta, 1989ko abenduan, iragarri zuen [[marxismo]]a ez zela jada estatuko doktrina ofiziala, eta batzar nazional bat deitu zuen 1990eko otsailerako. Batzar nazional horretan gizarte zibila eta erakundeak bildu ziren eta [[Eliza Katolikoa]]ren hierarkiak paper garrantzizkoa jokatu zuen, [[Cotonou]]ko artzapezpikua, [[Isidore de Souza]], hautatu baitzuten konferentziako lehendakari. Hala, demokratizatze-prozesu guztiz azkar bat jarri zen abian: alderdi-aniztasuna onartu zen (berrogei alderdi eratu ziren, urtebetean), lehendakariaren aginpidea asko mugatzen zuen lehen ministro bat izendatu zuten ([[Nicephore Soglo]], antzinako estatuburuaren iloba), udal eta auzoetako hauteskundeak egin ziren, eta, [[1990]]eko [[abenduaren 2]]an, konstituzio berri bat onartu zen, erreferendum bidez, gehiengo handiz (abstentzioa % 30 ingurukoa izan zen). Konstituzio berriaren indarrez, hauteskundeak 1991ko martxoan egin ziren. Lehen ministroa, N. Soglo, ekonomialari onaren famaz baliaturik, garaile izan zen, botoen % 68 eskuratuta (% 36ko abstentzioa izan zen).
Baina hurrengo hauteskundeetan, 1996an, benindarrek, hala politikariek nola herritarrek, argi eta garbi erakutsi zuten arazorik gabe onartzen zutela gobernu-aldaketa demokratikoa. [[Demokrazia]]rako trantsizioaz harro bazeuden ere, ez zeuden konforme lehendakari berriak lortutako emaitzekin. [[Nazioarteko Diru Funtsa]]k ezarritako doikuntza-neurrien eta 94ko urtarrileko CFA frankoaren baliogabetze gogorraren eraginez (ia erdira jaitsi zen Frantziako liberarekiko) sekulako prezio-gorakada jasan behar izan zuten. Soglok, barnean gero eta aliatu gutxiagorekin, ordenantza bidez gobernatzen zuen.
== Politika ==
93 ⟶ 94 lerroa:
Beninek esportatzen dituen lehengai mineralen artean petrolioa da garrantzizkoena. Kareharria ere ateratzen dute porlana egiteko. Diamante gutxi batzuk ere esportatzen dituzte, baina gainerako mea-baliabide gehienak ustiatu gabe daude. Industria-jarduerak ez daude oso garatuak, baina janariekin zerikusia duten produktuak ekoizten dituzte, batez ere: [[palmondo-olio]]a, [[koko-hazi]]ak, [[garagardo]]a, [[azukre]]a, eta [[kotoi]]zko ehunak.
7.500 km inguruko errepide-sarea du estatuak. Errepide nagusiak Cotonoutik
Merkataritza-balantzari dagokionez inportazioak askoz gehiago dira esportazioak baino. Esportazio nagusiak petrolio gordina eta palmondotik, kotoitik eta kokoetatik eratorritako produktuak dira; inportazioak, berriz, ehunak, jantziak eta makineria dira. [[Frantzia]], [[Portugal]], [[Alemania]], [[Estatu Batu]]ak eta [[Thailandia]] dira Beninekin merkataritza-harreman gehien dituzten herrialdeak.
102 ⟶ 103 lerroa:
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Frankofonia]]
== Kanpo
{{commonskat}}
* {{fr}}[http://www.gouv.bj/ Beningo webgune ofiziala]
112 ⟶ 114 lerroa:
{{Afrikako herrialde eta lurralde aurkibidea}}
[[Kategoria:Benin| ]]
{{NA lotura|yo}}
| |||