Wikipedia

Odol-hodi: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.189 edits
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.189 edits
No edit summary
1. lerroa:
{{lanean|xirkan}}
[[Fitxategi:Circulatory System en.svg|thumb|400px|Odol zirkulazioa giza gorputzean: bihotza, arteria sistema (gorriz) eta bena sistema (urdinez).]]
'''Odol-hodia''' gorputzean zehar odola eroaten duen hodia da. [[Ornodun]]en odol zirkulazioaren sistema hiru motatako odol-hodiez osatua da: [[arteria]]k, arteria sistemakoak; [[zain]]ak, zain sistemakoak; eta [[kapilar]]rak, mikrozirkulazioa ahalbidetzen dutenak. Hodi horiek guztiek, zeinek bere ezaugarri bereziak badituen arren, antzeko egitura dute: barneko tunika edo mintz bat, mintz eusle bat eta [[ehun konjuntibo]]a euskarri dituen endotelio batez osatua; tarteko gihar gunea edo tarteko tunika, eta kanpoko tunika, ehun konjuntibozkoa. Arteria sisteman [[bihotz]]etik kapilarretarako zirkulazioa gertatzen da, hau da zirkulazio zentrifugoa; kapilarretan [[elikagai]]en, [[oxigeno]]aren, [[karbono dioxido]]aren eta beste hondakin batzuen trukea egiten da. Zainek, berriz, odola kapilarretatik bihotzera eramaten dute berriro.
 
== Sarrera ==
Gorputzeko zelulak[[zelula]]k inguruneko gaien etengabeko trukeari esker bizi dira;. gaiGai horietako asko difusioz ateratzen dira [[zelula mintzetikmintz]]etik kanpora eta sartzen dira barnera, gas trukean, adibidez. Baina animalia askok, beren gorputz egiturari esker, [[Ehun (biologia)|ehunen]] bidez egiten dute zelula arteko trukea, eta gopurtzekogorputzeko pareten bidez zelulatik kanporanzko trukea. Hala ere, gorputz batzuek kanpotik oso urrun dituzte zelula asko eta horrek ia ezinezkoa egiten du zelularen eta kanpoaren arteko trukea. Arazo horri aurre egiteko, animaliek [[zirkulazio sistema]] eraginkorra behar dute, zelulek behar dituzten gaiak –batez ere oxigenoa[[oxigeno]]a eta elikagaiak–[[elikagai]]ak– gorputzeko zelula guztietara irits daitezen, eta metabolismoan[[metabolismo]]an sorturiko hondakin gaiak –CO–[[karbono dioxido]]a eta metabolitoak– zeluletatik kanpo- 2 rakanpora atera daitezen. Zirkulazio sistema horretan hormonak[[hormona]]k eta inmunologia[[sistema sistemakoimmunologiko]]ko zelulak ere badabiltza, eta horiei esker tenperatura erregulatzen da.
 
Zirkulazio sistemaren osagaiak hauek dira: odola[[odol]]a, osaera konplexuko ehun jariakarialikidoa; gihar bonba-ponpa bat edo gehiago –bihotzak––[[bihotz]]ak–, isurkaria gorputzean zehar higitzeko presioa eragiten dutenak; eta diametro desberdineko zenbait odol -hodi, odola eramateko.
Hodien diametroa handitzea ezaugarri duen gertaerari [[basodilatazio]] esaten zaio, eta alderantzizkoari [[basokonstrikzio]].
 
== Odol hodiak ==
Ornodunen zirkulazio sistemak hiru eratako hodiak ditu: arteriak[[arteria]]k, arteria sistema eratzen dutenak; zainak[[zain]]ak, zain sistema osatzen dutenak, eta kapilarrak[[kapilar]]rak, mikrozirkulazioa ahalbidetzen dutenak. Hodi horien guztien egitura antzekoa da, zirkulazio sistema guztiak duenaren berdina: -
* HodiekBarnealdean epiteliohodiek [[epitelio-zelula]] oso mehez osaturiko geruza bakarra dute barnealdean, [[endotelio]] deitua;. geruzaGeruza hori mintz eusle batek eta [[ehun konjuntiboakkonjuntibo]]ak eutsia da. Egitura hauek osatzen duten multzoari barneko tunika esaten zaio.
-* Erdian gihar -geruza bat dago, tarteko tunika deitua.
-* Kanpoaldean ehun konjuntibozko geruza bat dute, kanpoko tunika.

Hodi handietan, ehunak ez dira elikatzen odolaren zikulazioak bideratzen duen difusio hutsaren bidez;. horiHori dela eta, baskularizazio edo hodi sare propioa ‡dutedute, ''vasa vasorum'' (hodien hodiak) deritzen arteria txikiez osatua;: hodiHodi txiki horiek kapilar sare bat osatzen dute kanpoko tunikan.
 
Egitura orokor horretan, tarteko gihar geruzan izan daitezke, batez ere, desberdintasunak;. izanIzan ere, kapilarretan, adibidez, ez dago tarteko gihar geruzarik, eta bihotzekoa, aldiz, oso handia da. Hodiak bi sistema desberdinetan daude egituratuta:
- Arteria sistema. Odol hodi finenetara iristen den banaketa sare bat da, eta hori da ehunaren eta odolaren arteko trukea gertatzen den gune nagusia.▼
 
- Zain sistema. Odola kapilarretatik bihotzera eramaten du berriro. ▼
Hodiak bi sistema desberdinetan daude egituratuta:
▲-* Arteria sistema. Odol -hodi finenetara iristen den banaketa sare bat da, eta hori da ehunaren eta odolaren arteko trukea gertatzen den gune nagusia.
▲-* Zain sistema. Odola kapilarretatik bihotzera eramaten du berriro.
 
=== Arteria sistema ===
Arteria sistemak odola bihotzetik kapilarretara eramaten du. Beraz, arteriak eramale zentrifugoak dira bihotzari buruz. Bihotzaren uzkurdurek pultsu moduko odol jario bat sortzen dute. [[Pultsu]] edo taupada bakoitzean arterietako paretak zabaldu egiten dira bihotzaren bentrikuluen uzkurduren ondorioz, eta ondoren lehengo egoerara itzultzen dira. Zabaltze-lehengoratze mekanismo hori arterietako paretetako ehun elastikozko geruza bati esker gertatzen da;. zuntzZuntz elastiko horiek eta husgune txiki bat uzten duen gihar[[muskulu leunezkoliso]]zko geruza lodi bat dira arteria sistemaren ezaugarri berezienak. Sistema horretan odolaren presioa oso handia da, eta arterien elastikotasunari esker pixkanaka eta etengabe irisiten da odola kapilarretara, nahiz eta bihotzaren jardueraren ondorioz pultsu moduan edo taupadaka sartzen den. Muskulu lisoz osaturiko geruzak odol jarioa erregulatzen du, hark mugatzen du organo eta ehun bakoitzera zenbat odol iritsi behar den, [[hormona|hormonen]] edo [[nerbio-sistema sinpatiko]]aren kitzikadurarekin hodien diametroa aldaraziz.▼
Odola bihotzetik kapilarretara eramaten du; beraz, arteriak eramale zentrifugoak dira bihotzari buruz. Bihotzaren uzkurdurek pultsu moduko odol jario bat sortzen dute.
 
▲Pultsu edo taupada bakoitzean arterietako paretak zabaldu egiten dira bihotzaren bentrikuluen uzkurduren ondorioz, eta ondoren lehengo egoerara itzultzen dira. Zabaltze-lehengoratze mekanismo hori arterietako paretetako ehun elastikozko geruza bati esker gertatzen da; zuntz elastiko horiek eta husgune txiki bat uzten duen gihar leunezko geruza lodi bat dira arteria sistemaren ezaugarri berezienak. Sistema horretan odolaren presioa oso handia da, eta arterien elastikotasunari esker pixkanaka eta etengabe irisiten da odola kapilarretara, nahiz eta bihotzaren jardueraren ondorioz pultsu moduan edo taupadaka sartzen den.
Arteria sisteman ondoko hiru hodi mota hauek bereizten dira:
Gihar leunez osaturiko odol jarioa erregulatzen du, hark mugatzen du organo eta ehun bakoitzera zenbat odol iritsi behar den, hormonen edo nerbio sistema sinpatikoaren kitzikadurarekin hodien diametroa aldaraziz.
Arteria sisteman ondoko hiru hodi mota hauek bereizten dira: -* Arteria elastikoak. Banaketa bideratzen duten hodi handiak dira. Era honetakoak dira [[karotida]], subklabiak[[arteria subklabio|subklabioak]], izenik gabeko[[biriketako arteria]]k eta biriketakoizenik gabeko arteria gehienak. Tarteko tunika oso zabala eta zuntz elastiko ugariz osatua dute, eta barneko tunika berriz oso mehea dute. Urteekin elastikotasun hori galduz joaten dira.
-* Gihar arteriak. Arteria sistemaren banaketa adar nagusiak dira, adibidez arteria erradialak. Ehun elastikozko geruza bakarra dago barneko tunikan, barneko lamina elastikoa, eta beste bat kanpoaldeko geruzan, kanpoaldeko lamina elastikoa. Tarteko tunika gihar geruza sendo batek osatua da.
-* Arteriolak. Odola kapilarretara daramaten amaierako adarrak dira;. 0,3 mm diametroko husgunea duten arteria sistemako hodi gisa defini daitezke. Barnealdeko tunika oso mehea da, eta barne lamina elastiko mehe bat du;. tartekoTarteko tunika, giharberriz, leunezkoadamuskulu lisozkoa da, ia osorik. Arteriolek garrantzi handiko zeregina dute ehun edo organo bakoitzera bidaltzen den odol bolumenaren eta arteria presioaren kontrolean;. odolaOdola kapilarretara bidaltzen dute eta beren diametroa handi eta txiki dezakete, odol jarioari erresistentzia gehiago ala gutxiago egin behar zaion. Arteriolen eta kapilarren artean metarteriola izeneko hodiak daude; kapilarra metarteriola batetik sortzen den guneetan gihar zelula leun bat dago kapilar aurreko esfinter bat eratzen duena, eta uzkurtzean, odol jarioa ehunak dituen beharrei egokitzeko, odolaren garraioa geldiarazten edo eteten duena.
 
Hodi hauetan egituraren araberako mailaketa bat antzematen da: zenbat eta txikiagoak izan hodiak orduan eta ehun elastiko gutxiago dute;. geroGero eta garrantzi handiagoa hartzen dute gihar osagaiek. Horrela, arteria elastikoen osagai elastikoak arteriolenak baino ugariagoak dira.
=== Kapilarrak: mikrozirkulazioa ===
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Odol-hodi"(e)tik eskuratuta