Parisko Ituna (1763): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
1. lerroa:
▲Askotan Parisko bakea edo 1763ko ituna deitutakoa 1763ko otsailaren 10ean sinatu zuten, [[Britainia Handia|Britainia Handiko]], [[Frantzia]]ko, [[Espainia]]ko eta Portugalgo erresumek. Hubertusburgeko itunarekin batera, Frantziar eta indiarren aurkako/Zazpi urteko guda amaitu zuen. Itunek Britainiaren Europaz kanpoko gailentasun epe luze bati zabaldu zioten bidea.
Ituneko artikuluen arabera, Frantziak [[Frantzia
[[Fitxategi:Louis_XV_Ranc_2.jpg|left|thumb|150px|Luis XV.a, Frantziako erregea]]
Gudan, britainiarrek itsasoz bestaldean garaipen asko izan zituzten [[Frantzia]]ren aurka: britainiarrek frantziar Kanada konkistatu ez ezik, Indiako leku askotan ere garaitu zuten eta Karibe uharteetako frantziar koloniak harrapatu zituzten. 1762ko martxoan, [[Luis XV.a
Britainiar gobernuari ere guda amaitzea komeni zitzaion -Zazpi Urteko guda oso garestia izan zen, eta gobernuak zorrez finantzatu behar izan zuen. Zordunak zalantzan zeuden
Bake akordioa sinatzeko lehenengo saiakerek huts egin zuten, alderantziz, frantziar eta espainiar diplomatikoek Famili-hitzarmena sinatu zuten. Hitzarmen horrek [[Espainia]] [[Britainia Handia]]ren aurkako gudan sartu zuen. Lord Bute Lehen Ministro britainiarrak Etienne-Francois, Choiseulgo dukea, frantziar diplomatikoarekin isilpeko elkarrizketak egiten jarraitu zuen eta 1762ko ekainean hitzarmen ez-ofizial bat lortu zuten. Butek baldintza onak agindu zituen, eta herrialde biek irailean enbaxadoreen trukaketa adostu zuten.
13 ⟶ 12 lerroa:
Negoziazio formalak hasi zirenerako, egoera aldatu zen. Britainiarrek Habana hartu zutelako berria Europara heldu zen, eta hiriarekin batera Kubako kolonia osoa. Karlos III.a [[Espainia]]ko erregeak uko egin zion itun bat sinatzeari Kuba itzultzen ez bazitzaion, baina britainiar legebiltzarrak ez zuen gudan irabazitakoa islatuko ez zuen itunik sinatuko.
Arazo horri aurre egiteko, Choiseul frantziar negoziatzaileak Ameriketako lurraldeak
[[Fitxategi:George_III_in_Coronation_Robes.jpg|right|thumb|150px|
Choiseulek
1762ko azaroaren 3an espainiar eta frantziar diplomatikoek negoziazioak burutu zituzten eta Parisko itunaren aurretiazkoak sinatu zituzten. Espainiar eta frantziar negoziatzaileek ere San Ildefonsoko ituna sinatu zuten, bertan, frantziar [[Louisiana]] [[Espainia]]ri ematea berretsi zen. George III.a britainiar erregea eta haren ministroak itunaren alde bazeuden ere, britainiar publikoa ez. Hala ere, itunean amore ematen zitzaien gudaren aldekoei eta Legebiltzarrak Parisko ituna onartu zuen gehiengo zabal batekin (319 aldeko eta 64 aurkako) eta horrela Ituna indarrean egon zen 1763ko otsailaren 10etik.
Anglo-amerikar kolonoentzat ituna teorikoki arrakastatsua izan zen. Kolonoak ez ziren gehiago frantziar inbasioaren beldur izango, britainiar lurraldeak Kanadatik Mississippiraino zabaldu baitziren. Mugetako indiarrentzat, ostera, oso kaltegarria izan zen haren estrategia eraginkorra apurtu baitzuen. Haren arabera, britainiarrek eta frantziarrek elkarren aurka egiten zutenean indioek aliantza onuragarriak egiten zituzten, bai batekin, bai bestearekin eta horrela haien lurraldeak anglo-amerikar kolonoen inbasioaren kontra babesten zituzten.
Parisko Itunak arrakasta handia zirudielarik ere, anglo-amerikar kolonoen eta britainiar gobernuaren arteko desadostasunak handitu zituen, bien Ipar Ameriketako interesak ez baitzetozen bat. Britainiar gobernuak ez zuen armada garesti bat mantendu gura eta, gainera, kolonoen eta indiarren interesak adostu nahi zituen britainiar gobernuaren mugari buruzko politikak porrot egiteaz gain, kaltegarria ere izan zen.
== Louisianako auzia ==
Kontrakoa uste arren, Parisko itunean [[Frantzia]]k ez zion [[Espainia]]ri Louisianako lurraldea eman. Transferentzia hori 1762ko Fontainebleuko itunean gertatu zen, nahiz eta 1764ra arte publikoa ez egin.
Parisko itunak [[Britainia Handia]]ri Mississippiko ekialdea eman zion ([[Baton Rouge]] hiria ere britainiar Mendebaldeko Floridako lurraldearen parte izango zen). New Orleansek, ekialdean dagoen arren, frantziar eskuetan jarraitu zuen (behin-behinean baina). [[Mississippi (ibaia)|Mississippi ibaiko]] korridore osoa bat izango zen berriro 1803ko Louisianako lurraldearen erosketaren ostean eta 1819ko Adams-Onis itunaren ondoren.
1763ko itunaren VII. artikuluak dio:
{{esaera2|VII.''-Bakea oinarri sendo eta iraunkorretan ezartzeko, eta Ameriketako britainiar eta frantziar lurraldeen arteko mugen gaineko eztabaidak betirako konpontzeko; etorkizunerako, hauxe erabakitzen da: britainiar Maiestate Gorenaren eta Kristau Maiestate Txit Gorenaren agindupeko lurren arteko muga Mississippi ibai erdian zehar doan lerro batean ezarriko da, iturrietatik Iberville ibairaino; hortik, eta ibai horretan eta Maurepas eta Pontchartain aintziren barrena itsasoraino. Hori horrela izateko, Errege Kristau Txit Gorenak eskubide eta berme guziarekin Mobileko portu eta ibaia ematen dizkio britainiar Maiestate Gorenari, eta hauekin batera, Mississippi ibaiko ezkerrean daukan guzia edo eduki behar izango zuen guzia; New
== Quebeceko auzia ==
36. lerroa:
Itunaren IV. artikuluak Kanadako katolikoen aldeko bermeak ezarri zituen. Artikulu hauek askotan aipatzen dituzte Quebeceko lege sistema Kanadakoaren aldean oso bestelakoa dela frogatzeko.
Artikuluak Kanadatik 18 urteko oztoporik gabeko ateratzeko epea ezarri zuen. Horren ondorioz,
Artikuluak dio:
{{esaera2|IV. ''Kristau Maiestate Txit Gorenak uko egiten die
== Ikus, gainera ==
|