Ozeano: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[File:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg|thumb|275px|[[Ozeano Atlantikoa]]ren gainazala, Lurraren muga-geruza eta [[troposfera]]ren arteko elkargunea.]]
[[File:Panoramique depuis les rochers de Parlementia du Samedi 2 Mars 2007.jpg|thumb|275px|[[Olatu]]ak ozeano [[itsasertz|ertzean]] ([[Getaria (Lapurdi)|Getaria]], Lapurdi).]]
'''Ozeano''' [[Greziera]]ko ''okeanos''etik dator; [[Lur]]ran [[ur]]ak betetzen duen eremuari deitzeko erabilitako hitza da. Lurreko azaleraren %71a betetzen du eta euren azaleraren batez besteko sakonera 3000 [[metro]] ingurukoa da.
Ozeano hau, beste bost ozeanoetan banatzen da, nahiz eta hainbat banaketa izan diren historian zehar (1, 3, 4 edo 5). Lurreko ozeanoak [[Hidrografia Erakunde Internazionala]]ren arabera ([[2000]]. urtean hartutako erabakia) hauek dira:
* [[Ozeano Barea]]
* [[Ozeano Atlantikoa]]
14. lerroa:
[[Lurra|Lurreko]] ozeano guztiek 361 milioi km² dute, bolumena 1370 milioi km³ da, Eta batezbesteko sakonera 3.790 [[metro]]koa da. Hemen ez dago sartuta [[Kaspiar itsaso]]a bezalako laku erraldoiak. Bertako uraren masa 1.4 × 10<sup>21</sup> [[kg]], hau da [[Lurra]]ren [[masa]]ren %0,023.
==Banaketa eta izenak==
Ur gainera azaleratuta dauden lurrek hiru eremu handitan banatzen dute ur masa, eta hiru eremu horiek [[Hego
Lurraren parte isurkarian, parte gotorrean bezala, hainbat eskualde bereiz daitezke zenbait irizpideren arabera. Oro har, tenperatura, gazitasuna eta mugimenduak hartzen dira kontuan lurraren gainaldeko ura eskualdeetan banatzeko; dena dela, irizpide horiek ozeanoetako azaleko urari buruz erabiltzen dira batez ere, hau da, ur azaletik 300 metroko sakoneraraino iristen den geruzari buruz. Izan ere, geruza hori da kliman eta eguraldian eragin gehiena duena, eta geruza horretan bizi dira, halaber, ozeanoko izaki bizi gehienak.▼
Ozeanoen hedadurak hauek dira:
*Ozeano Bareak 126.872.590 km2
*Antartiar ozeanoak 85.564.530 km2
*Atlantikoak 58.251.700 km2
*Indiakoak 42.379.000 km2.
[[Ipar
==Eragina==▼
Izan ere, hainbat arrazoirengatik badira, ozeanoez gainera, itsas urezko beste eremu batzuk [[itsaso]] esaten zaienak. Itsas urez osaturiko eremu bati itsaso izena emateko arrazoiak ez dira arrazoi zientifikoakkasu gehienetan, aitzitik, itsasoko herrien ohituren edo erabileraren araberakoak baizik.▼
Dena dela, itsasoak ozeanoak baino txikiagoak izaten dira, oro har, eta ozeanoetatik desberdintzen dituen ezaugarria dute kontinente lurrez inguratuak egotea –adibidez, [[Baltiar itsasoa]] eta
▲Ur gainera azaleratuta dauden lurrek hiru eremu handitan banatzen dute ur masa, eta hiru eremu horiek Hego Hemisferioan besterik ez dute osatzen Lurra guztiz inguratzen duen zerrenda jarraitua. Hauek dira, handitik txikira, kontinenteek bereizten dituzten hiru ur eremu nagusiak: Ozeano Barea, Atlantikoa eta Indiakoa. Ozeano horiek zabaldu egiten dira hegoaldean, eta horrela osatzen dute lurbira osorik inguratzen duen ur eremu jarraitu bakarra, Antartidako ozeano izenaz ezagutzen den ur masaren bitartez. Laugarren ozeano horrek Atlantiko ozeanoko eta Antartidako kostaldean du hegoaldeko muga, eta iparraldeko muga, hitzarmenez ezarria, hego latitudeko 60 gradutan.
▲==Eragina==
▲Ipar poloaren inguruan itsas eremu mugatu bat osatzen dute ozeanoek eta Artiar izotz ozeanoa deitu izan zaio eremu horri askotan; gaur egun, ordea, ur masa hori ez da ozeanotzat hartzen; egokiagotzat hartua da Artiar itsaso izena.
▲Izan ere, hainbat arrazoirengatik badira, ozeanoez gainera, itsas urezko beste eremu batzuk itsaso esaten zaienak. Itsas urez osaturiko eremu bati itsaso izena emateko arrazoiak ez dira arrazoi zientifikoakkasu gehienetan, aitzitik, itsasoko herrien ohituren edo erabileraren araberakoak baizik.
▲Lurraren parte isurkarian, parte gotorrean bezala, hainbat eskualde bereiz daitezke zenbait irizpideren arabera. Oro har, [[tenperatura]],
▲Dena dela, itsasoak ozeanoak baino txikiagoak izaten dira, oro har, eta ozeanoetatik desberdintzen dituen ezaugarria dute kontinente lurrez inguratuak egotea –adibidez, Baltiar itsasoa eta Mediterraneoa–; edo itsas uretatik azaleratzen diren uharte kateez inguratuak egotea –Antillak eta Japonia bezala–; edota marinelek orientazio eta posiziorako erreferentzia gisa erabili izan dituzten eremuak izatea, eremu jakin hori itsaso gisa bereizteko irizpide fisiko jakinik gabe. Horrela, zilegi dirudi Itsaso Gorria, adibidez, itsasotzat hartzea, baina ezin esan
==Uraren ezaugarri kimikoak==
{{sakontzeko|Itsasoko ur}}
Ozeanoak ez dira [[ur gazi]] soilez osaturiko masak; lur azaletik iritsitako hainbat
Esan daiteke, oro har, ozeano guztiek gatz kopuru bera dutela. Ozeanoen batez besteko
Gune jakin batzuetan aldaketak gertatzen dira uraren gazitasunean, hainbat arrazoiren eraginez. Itsaso itxietan esaterako, batez bestekoa baino gazitasun handiagoa izaten da. Itsaso itxietako ura nekez nahasten da ozeanoko urarekin, eta nahastekotan ere, oso azalekoa izaten da nahasketa hori; horrez gainera, itsaso itxiak lurruntze handiko eremuetan egoten dira, balantze hidriko negatiboa duten eremuetan, prezipitazio gutxi eta klima egoera hori aldatzeko ibaietatik ur geza aski iristen ez den eremuetan.
Ezaugarri horiek ditu, besteak beste, Itsaso Gorriak. Gazitasun gutxiagoko ura, aldiz, aurretik aipatu direnen alderantzizko baldintza klimatikoko eremuetan eta
Egoera horietan ezin esan daiteke, itsaso itxien kasuan ere, urak gatz kopuru bera duenik eremu guztietan. Itsaso Gorriaren gazitasuna, esaterako, ozeanoko uraren batez bestekotik milako 42rainokoa da, eta Itsaso Baltikoan batez bestekotik milako 4raino jaisten da.
Ozeanoko ur askeetan gorabehera gutxi izaten ditu gazitasunaren balioak, eta, aldaketarik izatekotan ere, nabarmenagoak dira azalean sakonean baino. Ozeanoetako ur azalean jaso den balio txikiena milako 33,6 da, Ozeano Bareko 40 ipar latitudean
Sakoneko uretan, ordea, oso alde gutxi dago eremu batzuetatik besteetara: milako 34,6 eta 34,9 arteko gazitasuna du sakoneko urak. Ur azaleko gazitasun balioen gorabeherak prezipitazioek eta gainaldeko itsaslasterrek sortuak dira.
Ozeanoetako uraren osagaiei dagokienez, [[sodio
Uretan disolbaturik dauden gasei buruz, aipatzekoa da urak gasekiko duen propietate bitxi bat, urak gasak disolbatzeko duen ahalmenari dagokiona. Gasen kasuan, gai gotorren kasuan ez bezala, uraren disolbatze ahalmena tenperaturaren alderantziz proportzionala da, hau da, zenbat eta hotzagoa izan uraren tenperatura orduan eta errazago disolbatzen dira gasak uretan.
|