Ibai: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orriaren edukiaren ordez, «hola soy ibaiiii cabezudoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo...» jarri da
t 80.24.212.254 wikilariaren aldaketak ezabatuz, KLBot2 wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
1. lerroa:
[[Fitxategi:Estella rio Ega.jpg|thumb|320px|[[Ega]] ibaia [[Lizarra]] zeharkatzean]]
hola soy ibaiiii cabezudooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo !ok!
'''Ibaia''' ubide naturala da, normalean [[euri]]tik edo [[elur]]raren urtzetik datorrena goiko lurretatik behekoetara, eta [[itsaso]], [[aintzira]] edo beste ibai batera isurtzen dena. Batzuetan ordea, ibaiak lurrean barneratzen dira (batez ere ingurune [[karstiko]]etako [[sarbegi]]etan) edo guztiz lehortzen dira, beste nonbaiten isuri baino lehenago. Ibaiak [[uraren ziklo]]ko atal garrantzitsu bat dira.
 
Ibaiaren jatorria [[iturburu]]etan aurkitzen da, [[ibilgu]]a osatzen du eta normalean ibai-ahoan amaitzen. Ibai bakoitzak [[arro hidrografiko]]an biltzen ditu urak.
 
Sinonimoak dira '''uhaitz''', '''ugarte''' eta '''errio'''. Ibai txikiek ''[[erreka]]'', ''errekasto'' edo ''lats'' izena dute
 
== Ekosistema ==
 
Ibaietako [[ekosistema|ekosistemetan]] bi unitate ekologiko nagusi daude: bat ibaia beraren [[ibilgu]]an sortzen dena eta bestea ibaiertzetako ingurunean sortzen dena.
 
Ibaiaren uretan izaki bizidun asko bizi dira. [[Alga|Algek]] eta [[ornogabe]]ek ''[[bentos]]'' izenekoa osatzen dute eta horiei esker bizi dira bertako [[arrain]]ak, hegaztiak eta ugaztunak. Ornogabe bentikoek kate-trofikoaren oinarria dira eta gaineko espezieen elikagaia, gainera, uraren kalitatearen adierazle biologikoak ditugu. Algak moluskuak, krustazeoak eta intsektuen larbak ibai baten osasunaren adierazgarriak dira eta, horrela, ibaiaren zati bateko ornogabeen azterketa zehatz baten bidez ebaluatu dezakegu kutsadura maila.
 
Ondo zaindutako ibai baten ertzetan erriberako [[baso]]ak aurkitzen ditugu, eta dagokien erritmo naturalean garatzen direnean "galeria-baso" bilakatzen dira. Ibar-baso horiek ibaiaren ibilgua ezkutatzeraino estali dezaketen basoak izaten dira eta [[landaredi]] oso aberatsa dute. Landarediak eragin desberdinak ditu:
 
# ibaiaren gehiegizko intsolazioa eragozten du eta horrela, ura gehiegi berotzen ez denez ez du oxigeno galtzeko arriskurik.
# [[kutsadura]] eta zikinkeriak iragazten ditu
# ibaiertzak [[higadura]]z babesten ditu ura garbia mantenduz.
 
Landaredia aberatsa denean, [[fauna]] ere hala izaten da. Landarez elikatzen diren animalietatik hasita, harraparietaraino, espezien hartu-eman genetikoak ahalbideratuz. Basa-katuak, azeriak, ipurtatsak, apoarmatuak edo erbinudeak basoaz baliatzen dira lurralde berriak populatzeko. Eta hegazti migratzaileak ez ziren beren neguko lurretara iristeko gai izango ibar-baso horiei esker izango ez balitz, adarrez-adar saltoka kilometroak egin ditzaketelako horrela. Eta aberastasun biologiko horren ondorioz, ornodun handiak iristen dira: hontz handia, basa-katua, igaraba eta katamotzak.
 
== Ibaien kutsadura ==
{{sakontzeko|Uraren kutsadura}}
[[Fitxategi:Obvious water pollution.jpeg|thumb|320px|Begi bistako ibai kutsadura.]]
 
Ibaietako ura kutsatzen duen faktore handiena [[izaki bizidun]]ak dira. Hauek mota hauetako [[hondakin]]ak botatzen dituzte ibaietara:
* [[Oxigeno]]a behar duten hondakinak
* [[Pestizida]]k
* Produktu kimikoak eta gai inorganikoak
* Euriak sortzen dituen [[sedimentu]]ak
* Substantzia erradiaktiboak
* [[Merkurio]]a
* Estoldetako kutsadura
* Gas toxikoen emisioa
* Zentral energetikoak itzultzen duten ura
* [[Plastiko]]ak
* Urbilduak
 
=== Munduko 10 ibai kutsatuenak ===
 
Hauek dira munduko 10 ibai kutsatuenak<ref>{{es}} [http://www.lareserva.com/home/10_rios_mas_contaminados_del_planeta Los 10 ríos mas contaminados del mundo]</ref>:
* [[Salween]]
* [[Danubio]]
* [[Río de la Plata]]
* [[Rio Grande]] (Río Bravo)
* [[Ganges]]
* [[Indo]]
* [[Nilo]]
* [[Murray ibaia|Murray]]-[[Darling ibaia|Darling]]
* [[Mekong]]
* [[Yangtze]]
 
== Ibaiak Euskal Herrian ==
{{Sakontzeko|Euskal Herriko ibaiak}}
 
* [[Ebro]] da [[Euskal Herria|Euskal Herritik]] igarotzen den ibai luzeena (910 km), [[Araba]] eta [[Nafarroa]]ko hego-mendebaleko mugetatik pasatzen da.
* [[Aragoi ibaia]] da biderik luzeena egiten duena, 192 km-koa hain zuzen. [[Esako urtegia]]n jaiotzen da eta [[Nafarroa]] zeharkatu ondoren Ebro ibaiarekin bat egiten du.
* Euskal Herriko kostaldean ura isurtzen duten ibaietatik [[Aturri]] da luzeena eta ur emari handiena duena.
[[Nerbioi]]-[[Ibaizabal]] ibaia da [[Bizkaiko Golkoa]]n ura isurtzen duten ibaien artean ibilbiderik luzeena egiten duena (75 km-koa), guzti-guztia euskal lurraldeetan egina.
 
== Ibaiak munduan ==
{{Sakontzeko|Ibaien zerrenda luzeraren arabera}}
 
Munduko hamar ibairik luzeenak hauexek dira:
# [[Nilo]] (6.690 km)
# [[Amazonas]] (6.400 km)
# [[Misisipi ibaia|Misisipi]]-[[Missouri ibai|Missouri]] (6.270 km)
# [[Yangtze]] (Chang Jiang) (6.245 km)
# [[Jenisei]] (5.550 km)
# [[Huang He]] (Ibai Horia) (5.464 km)
# [[Ob]] (5.410 km)
# [[Amur]] (4.410 km)
# [[Kongo ibaia|Kongo]] (4.380 km)
# [[Lena ibaia|Lena]] (4.260 km)
 
== Erreferentziak ==
{{erref zer}}
 
{{wikiztegia}}
{{commonskat|Rivers}}
 
[[Kategoria:Ibaiak]]
 
{{NA lotura|he}}