Hirurteko Liberala: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
1. lerroa:
[[IrudiFitxategi:Fernando VII jura la constitucion.png|thumb|right|200px|Fernando VII.aren 1812ko Konstituzioaganako zin egitea agertzen den dokumentua.]]
 
'''Hirurteko Liberala''' edo '''konstituzionala''' ([[gaztelania]]z ''Trienio Liberal'') [[Espainiaren historia garaikidea|Espainiaren historia garaikidegaraikideko]]ko [[1820]] eta [[1823]] bitarteko epea da, eta [[Fernando VII.a Espainiakoa]]ren erregealdia osatzen duten hiru garaietatik bigarrena, [[Seiurteko absolutista]]ren ondoren eta [[Hamarkada Doilor]]raren aurretik.
 
== Riegoren pronuntziamendua ==
11. lerroa:
Herrialdea erregearen erregimen konstituzionalaganako disgustuaren ondorioz eta liberal ''[[doceañista]]'' edo moderatuen, 1812ko konstituzioan aurreikusitako Gorteen eta Erregearen arteko botere orekaren aldekoak zirenak, eta ''[[veinteañista]]'' edo ''asaldatu''en, botere exekutiboa legegilearen mende zegoela eta erregea herriaren subiranotzaren mende zegoela argi utziko zuen konstituzio berri bat (1820koa izango zena) idaztearen eta askatasunen eta gizarte erreformen irekiera handiago bat bultzatzearen aldekoen (horietako batzuk, gutxiengoa, nabarmen ziren errepublikarrak) arteko areriotasunak eragindako gatazkek eragindako ezegonkortasun garai luze batean murgildu zen.
 
Hasierako gobernuak moderatuek eratu zituzten ([[Evaristo Pérez de Castro]], [[Eusebio Bardají Azara]], [[José Gabriel de Silva-Bazán y Waldstein|Santa Cruzeko markesa]] eta [[Francisco Martínez de la Rosa]]). Eusebio Bardajíren agintaldian [[Ramon Olaguer Feliu]] izendatua izan zen Penintsulako Gobernazio Idazkaritzan aritzeko, kabineta liberaleko benetako gizon indartsu bihurtuz. Hain handia izan zen bere eragina bigarren gobernu konstituzionala ''Bardají-Feliu ministerioa'' izenez ezagutzen dela. Bigarren hauteskundeen ondoren, [[1822]]ko martxoan ospatu zirenak, Riegok presiditutako Gorte berriak nabarmen domeinatuak zeuden asaldatuen partetik. Urte horretako uztailean, erregeak egoera bere alde berbideratzeko ekintza bat egin zuen, bere aldeko talde militar baten nahigabea ([[Erregezainen matxinada]]) erabiliz, [[Milizia Nazionala]]k apaldu zuena [[Madrileko plaza nagusia|Madrilgo Plaza NagusiaNagusian]]n gertatuko enfrentamendu baten uztailak 7an. Orduan, [[Evaristo Fernández de San Miguel]] buru zuen gobernu ''asaldatu'' bat eratu zen abuztuak 6an.
 
Desadostasunak arlo guztietan geratzen ziren agerian: Gortea, [[prentsa]] eta [[Masoneria]] (liberal moderatua), [[eraztunaren elkartea]] (moderatua) eta [[Zaldun Komuneroen Elkartea]] (liberal asaldatua) [[elkarte sekretu]]en arteko enfrentamenduak. Komuneria [[1823]] hasieran bi elkarte independentetan banandu zen, bata moderatua eta bestea muturrekoa, [[Karbonario]]en espainiar adarrera lotua zegoena. Barne borrokak erregeak berak ere jotzen zituen, aldi berean ezkutuan [[Aliantza Santu]]arekin Espainiaren inbasioa negoziatzen ari zena, eta bere aldeko zenbait unitate militarren nahigabea probesten zuen ([[Errege Guardia]]), eta tokiren batzuetan gerrilla absolutisten eraketa (ondorengo karlismoaren lehen bertsioa), iraultza liberalarekin gustura ez zeuden nekazariek osatuak, mesede egin ordez kalte egin ziena, eta faltan botatzen zuten Antzinako Erregimena (abiatu ziren gutxien ezeraginkortasun eta ahalketasunak, hamarren erdia kasu, ez zuten jaurerrien jabegoaren errekonozimendu politikorako zapuzketa konpentsatzen). Ogasunaren erorketak, gainera hondamendizko jesapen bat negoziatu zuena, are gehiago ezinezkotu zuen espainiar gizartean iraultza liberal sakon bat benetan egitea.
 
== Hirurtekoaren amaiera ==
Ibilbide oso zoritsu baten ondoren, [[1823]]an Aliantza Santuak ([[Prusia]], [[Austria]], [[Errusia]] eta berriki sartutako [[Frantzia]]k osatua), [[1822]]ko [[urriak 22]]an [[Veronako biltzarra|Veronako biltzarreabiltzarrean]]n borboitar Espainiari laguntzera joatea erabaki zuen. Laguntza horren ondorio da [[San Luisen Ehun Mila Semeak|San Luisen Ehun Mila Semeen]] bidalketa (frantziar armadako 95.000 soldadu, [[Luis Antonio Frantziakoa|Luis Antonio Borboikoa]], [[Angulemako dukerria|Angulemako dukeadukearen]]ren zuzendaritzapean) 1823ko apirilean. Pirinioak zeharkatu ostean, ''Ehun Milek'' ez zuten benetako erresistentziarik topatu, eta indar liberalak inguratu zituzten, [[Cadiz]]eraino atzera egin zutenak gobernua eta erregea berarekin batera, praktikan euren bahitua zena.
 
Errege boterean Fernando VII.a berrezarri izanak [[Hamarkada Doilor]] deritzon garaia abiarazi zuen (1823-1833), non "Desiratua"k absolutismoa berrezarri zuen. Herrialdeko ia intelektual guztiek alde egin behar izan zuten (emigratuak deritzenak), [[Londres]]era batez ere, Somerstown auzoan bilduz, eta ahal zuten moduan moldatuz ingeles diru laguntza urrituarekin, batzuei Independentzia Gerran Napoleonen aurka borrokatu izanagatik ematen zitzaiena. Geratu zirenek garbiketa prozesu bat jasan behar izan zuten edo exekutatuak edo marjinatuak izan ziren.
 
Rafael de Riego urkatua hil zen 1823ko azaroak 7an [[Madril]]go [[Plaza de la Cebada]] plazan.
 
[[Kategoria:Espainiako historia]]
 
[[ca:Trienni Liberal]]
36 ⟶ 38 lerroa:
[[pt:Triênio liberal]]
[[ru:Испанская революция (1820)]]
 
[[Kategoria:Espainiako historia]]