23:28, 15 abendua 2012ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.189 edits →‎Greco eta Toledo ← Aurreko ezberdintasuna		02:08, 16 abendua 2012ko berrikusketa aldatu desegin Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.189 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: ~~{{lanean\|xirkan}}~~ {{Biografia infotaula oinarria \| izena = Greco 10 ⟶ 9 lerroa: \| heriotza data = [[1614]] \| heriotza hiria = [[Toledo]] \| heriotza herrialdea = [[Espainia]]}} \| sinadura = El Greco autograph.svg '''Domenikos Teotokopulos''',<ref name=EIMA>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> [[greziera]]z Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ([[Heraklion]], [[Kreta]], [[1541]] - [[Toledo]], [[Espainia]], [[1614]]), '''''Greco'''''<ref name=EIMA/> («[[grezia]]rra») ezizenaz ezaguna, [[Pizkunde]] amaierako margolaria izan zen, helduaroko lanetan oso estilo pertsonala garatu zuena. Espainiar margolaritzako maisu handia izan zen, baina haren estilo guztiz berezi, dramatiko eta espresionista ez zuten bere garaikideek inoiz ondo ulertu, modernoegia bide zelako. Horregatik lortu du askoz geroago merezi zuen ospea, [[XX. mende]]an.▼ }} ▲'''Domenikos Teotokopulos''',<ref name=EIMA>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/eu/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/ONOMASTIKA/IZEN%20ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak''].</ref> [[greziera]]z Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ([[Heraklion]], [[Kreta]], [[1541]] - [[Toledo]], [[Espainia]], [[1614]]), '''''Greco'''''<ref name=EIMA/> («[[grezia]]rra») ezizenaz ezaguna, [[Pizkunde]] amaierako margolaria izan zen, helduaroko lanetan oso estilo pertsonala garatu zuena. Espainiar margolaritzako maisu handia izan zen, baina haren estilo guztiz berezi, dramatiko eta espresionista ez zuten bere garaikideek inoiz ondo ulertu, modernoegia bide zelako. Horregatik ~~lortu du~~, askoz geroago ~~merezi zuen ospea~~, [[XX. mende]]an, lortu du merezi zuen ospea. == Biografia == 20 ⟶ 21 lerroa: === Greco eta Toledo === [[Fitxategi:La Trinidad (El Greco, 1577-1579).jpg\|\|thumb\|220px\|<small>''Hirutasun Santua'' ([[1577]]-[[1579\|79]], olioa ohialean, 300x179 cm, [[Pradoko museoa]], [[Madril]]) [[Toledo]]ko Santo Domingo komentuko elizarako margotu zuen.</small>]] [[1577]]. urteko dokumentu batean azaltzen da Greco aurreneko aldiz Espainian, [[Madril]]en lehenbizi eta [[Toledo]]n gero. Espainiara joateko arrazoietako bat [[Filipe II.a Espainiakoa\|Filipe II.aren]] proiektu handiaren berri izana izan daiteke, alegia, [[El Escorial]]eko San Lorenzo monasterioaren eraikuntza. Bestalde, espainiar elizgizon garrantzitsuak ezagutu zituen Erroman. Haietako bat, Luis de Castilla, Grecoren adiskide mina zen, eta haren anaia batek, Diego Gaztelakoak, egin zion Espainiako lehen agindua. 26 ⟶ 28 lerroa: Grecoren lehen agindua Toledoko Santo Domingo komentuko elizako aldare nagusirako eta albo aldareetarako margolanak izan ziren ([[1577]]-[[1579]]). Berak egin zuen erretaulen ertzetzako arkitektura diseinua ere, [[Palladio]] veneziarraren estiloan. Aldare nagusiko lana, ''Andre Mariaren Jasokundea'' (Art Institut, [[Chicago]]), estilo berri baten adierazgarri da: teknika, margo eta argi zurien erabilera libreari dagokionez, veneziarra da; baina koloreen indarra eta kontrasteen manipulazioa, disonantea ia, guztiz bereziak dira. [[Fitxategi:El Greco - The Burial of the Count of Orgaz.JPG\|''thumb\|left\|280px\|<small>[[Orgazko kondearen ehorzketa]]'', ([[1586]]-[[1588\|88]], olioa ohialean, 480×360 cm, Santo Tomé eliza, [[Toledo]]).</small>]]▼ Aldi berean, orijinaltasun harrigarriko beste maisu lan bat sortu zuen, ''El expolio'' (''Kristo bere tunikaz erantzia'', [[1577]]-[[1579]], [[Toledoko Santa Maria Katedrala]]). Lehen planoan konposizioa bertikala eta trinkoa da, erakusteko [[Jesukristo]]ren sufrimendua bere torturatzaileen eskuetan. Espazioa tratatzeko modua manieristena da baina, jendetza adierazteko, buruak lerroka-lerroka elkarren gainean ipintzea, bizantziar teknika da. Bestalde, Grecoren giza irudia luzatzeko joera nabarmenagoa da garai honetan, hala adibidez ''San Sebastianen martirioa'' lanean ([[Palentziako katedrala]]). Joera hori bera ageri da [[Michelangelo]]ren lanetan, [[Tintoretto]] eta [[Veronese]] veneziarrengan eta margolari manierista nagusiengan. 34 ⟶ 37 lerroa: Bestalde, eta erretratu gutxi egin bazuen ere, beste espainiar artistek baino hobeto adierazi zuen Grecok gaztelar nobleen seriotasun eta dotoretasuna. Ikusgarriak dira ''Eskua bular gainean ageri den zalduna'' ([[Pradoko museoa]], [[Madril]]), ''Antonio de Covarrubias'' ([[Louvre]], [[Paris]]) eta ''Julián Romero y su santo patrono'' ([[Pradoko museoa]], [[Madril]]), zuri-beltzez eginak, zorrotzak eta zehatzak. [[Fitxategi:El Greco 036.jpg\|\|thumb\|220px\|<small>''San Martin eta eskalea'' ([[1597]]-[[1599\|99]], olioa ohialean, 98×191 cm, [[Washingtongo Arte Galeria Nazionala\|Arte Galeria Nazionala]], [[Washington]])</small>]] === Azken urteak === ~~1590etik~~[[1590]]etik aurrera, izugarria izan zen Grecoren produkzioa. Toledo inguruko eliza eta monasterioetarako egindako lanen artean daude ''Familia ~~SantuaMagdalerzarekin~~Santua Magdalenarekin'' eta ~~Fanrilra~~''Familia Santua Santa Anarekin''. Zenbait aldiz errepikatu zuen ~~Hilzoria~~''Baratzeko ~~Baratzean~~otoitza'', non forma bitxien eta kolore distiratsu, hotz, bortxatuen bitartez gauzatzen den naturaz gaindiko mundua. Grecok baztertu egin zituen santu nagusi gehienak, eta sarritan errepikatu zuen gai ~~hera~~ bera: [[Domingo de Guzman\|Santo Domingo]], [[Maria Magdalena]], San Jeronimo ~~kardinal~~kardinala, [[San Pedro]] negarrez. [[Frantzisko Asiskoa\|Asisko San Frantzisko]] zen, nolanahi ere, artistak gehien miresten zuen santua. ~~; hogeita~~Hogeita bost bat orijinal gorde dira santu horrenak, ''San Frantzisko eta Leon anaia heriotzaren gaineko meditazioan'', besteak beste ~~(hertsio asko)~~. Azkenaldiko ~~okretan~~obretan artista urrundu egiten da errealitatetik, eta bere barne munduaren aberastasuna adierazten du. Gorputzak luzatu egiten dira, haragizko pisutasuna galtzen dute, eta gero eta gehiago hartzen ~~clute~~dute Grecoren koadroak sarritan argitzen dituzten sugarraren antza. Lerro bertikalen nabarmentzeak gorena jotzen du ~~Toledoko~~[[Toledo]]ko San Jose kaperaren dekorazioan ([[1599]]). ;Han ~~hanzegoen~~zegoen ''San ~~rllartin~~Martin ~~eskalen~~eta eskalea'' (~~N.G.,~~[[Washingtongo ~~Washington)~~Arte Galeria Nazionala]]). Koadro horretan, aldi berean ageri dira eskalearen anatomiaren distortsioa eta zaldiaren trataera akademikoa. ~~; argi~~Argi dago beraz egilea ez zegoela, esan izan den bezala, ez ~~astigmatismoak~~[[astigmatismo]]ak, ez eromenak joa. Geratu diren hiru paisajeetan, argi agertu zuen Grecok dramatizatzeko zuen joera, deskribatzekoa baino areago. Toledoko paisajeak, Grecoren eskuetan, ikuskari eta ia [[amesgaizto]] dira. ~~; bereziki~~Bereziki interesgarriak dira ''Toledoko ikuspegia'' (~~Greco~~Grecoren museoa, [[Toledo]]), zeren konposizioa, bolumen kubiko txikietan oinarriturik egina, ~~Cezanneren~~[[Cezanne]]ren artearen aitzindari gertatzen baita. Are bitxiagoa da ''Toledoren ikuspegia eta planoa'' ([[1610]]-[[1614\|14]], Grecoren museoa, [[Toledo]]) : eraikin guztiak zuri distiratsuak dira ;eta San ~~joan~~Joan Bataiatzailearen ospitalea hodei baten gainean ageri da, lehen planoan, artistak berak oihalean esplikatzen duenez, hobeto ikus zedin. ~~; bestalde~~Bestalde, plano batean jarri zituen hiriko kaleak. Bere karrera osoan zehar, elikagai izan zituen elementu desberdinak bateratu eta itxuraldan.r ziraren Grecoren irudimen sortzaileak : Kretako jatorria, Italiako Berpizkundearen ekarriak eta Toledoko giroa. XIX.. endea arte ahaznra egon ondoren, "98kobelaunaldi" deritzanak berraurkitu zuen Espainian, eta Maurice Barresek Frantzian (Greco ou le secret de Tolede, 1910) ; artista bakarti, bitxi eta talentu handikotzat jo zuten . Gaur egungo kritika Grecoren margolaritzaren nondik norakoak asmatzen saiatu da : proportzioen luzatzea manierista guztien ezaugarri komuna da, haina Grecok bakarrik-manieristetan azkena eta handiena izan zenak-, eman zion heste munduaren irrikaren esanahi mistikoa. Toledoko giroan loratu zen bereziki Grecoren orijinaltasun handia. Izan ere, errepertorio ikonografiko zabala, ia osorik erlijiosoa, paisajea eta erretratua izan ezik gai profanoak ia debekatuak dituena, eman zizkion artistari giro hark. Beste edozein margolari baino areago da Greco bere ingurunearen zordun -Venezia, Toledo-, eta ingurune horretan da ulergarri, bertatik hartu baitzituen ereduak eta inspirazioa ; alabaina, bere oihaletan ageri den kanpoko munduaren itxuraldaketa dela-eta, sortzaile bakartua gertatu zen, benetako jarraitzailerik eta ondorengorik gabea : Velazquez bakarrik, biziki miresen baitzuen eta Grecoen obrak ikertu baitzituen, har daiteke nolabait ere, bere teknika "inpresionista" horren ausardiagatik, Grecoren oinordeko espiritualtzat.▼ == Grecoren margolaritza == ▲Bere karrera osoan zehar, elikagai izan zituen elementu desberdinak bateratu eta ~~itxuraldan.r~~itxuraldatu ~~ziraren~~zituen Grecoren irudimen sortzaileak : Kretako jatorria, Italiako ~~Berpizkundearen~~Pizkundearen ekarriak eta Toledoko giroa. [[XIX.. ~~endea~~mende]]ra arte ~~ahaznra~~ahaztua egon ondoren, ~~"98kobelaunaldi"~~[[98ko ~~deritzanak~~Belaunaldia]]k berraurkitu zuen Espainian, eta [[Maurice ~~Barresek~~Barres]]ek Frantzian (''Greco ou le secret de Tolede'', [[1910]]). ~~; artista~~Artista bakarti, bitxi eta talentu handikotzat jo zuten . Gaur egungo kritika Grecoren margolaritzaren nondik norakoak asmatzen saiatu da : proportzioen luzatzea [[manierista]] guztien ezaugarri komuna da, haina Grecok bakarrik -manieristetan azkena eta handiena izan zenak-, eman zion ~~heste~~beste munduaren irrikaren esanahi [[mistizismo\|mistikoa]]. Toledoko giroan loratu zen bereziki Grecoren orijinaltasun handia. Izan ere, errepertorio ikonografiko zabala, ia osorik erlijiosoa, paisajea eta erretratua izan ezik gai profanoak ia debekatuak dituena, eman zizkion artistari giro hark. Beste edozein margolari baino areago da Greco bere ingurunearen zordun -Venezia, Toledo-, eta ingurune horretan da ulergarri, bertatik hartu baitzituen ereduak eta inspirazioa. ~~; alabaina~~Alabaina, bere oihaletan ageri den kanpoko munduaren itxuraldaketa dela-eta, sortzaile bakartua gertatu zen, benetako jarraitzailerik eta ondorengorik gabea. : [[Velazquez]] bakarrik, biziki miresen baitzuen eta Grecoen obrak ikertu baitzituen, har daiteke nolabait ere, bere teknika "''inpresionista"'' horren ausardiagatik, Grecoren oinordeko espiritualtzat. Grecoren margolaritzako heziketa konplexua izan zen, hiru iturri kultural ezberdinetan lortua: Grecoren lehen heziketa bizantziarra, haren helduaroan loratu ziren haren estiloko ikuspegi askoren eragilea izan zen; bigarrena Venezian jaso zuen, goi pizkundeko margolarien partetik, bereziki Tizianogandik, [[olio-pintura]] eta haren kolore gama ikasiz (Grecok bere burua beti [[Veneziako eskola]]ko partaidetzat hartu zuen); azkenik, Erroman egin zuen egonaldiak Michelangeloren lana eta manierismoa ezagutzea ahalbidetu zion, eta bere bizi estiloa bihurtu zuen, modu autonomoan interpretaturik.▼ {{irudi multzo Bere lana elizetako [[erretaula\|erretaulentzako]] ohial handiz, erlijio erakundeentzako gurtza margolan ugariz, zeintzuetan, sarritan, bere lantegiak lan egin zuen, eta maila gorenekotzat hartzen diren [[erretratu (margolaritza)\|erretratu]] batzuez osatua dago. Bere lehen espainiar maisulanetan bere [[italia]]r irakasleen eragina ikus daiteke. Alabaina, laster eboluzionatu zuen estilo pertsonal batera, argitasun propiodun biziki luzatutako irudi manieristengatik bereizten dena. Oso argalak, mamutsuak, espresiboak ere badira, definitu gabeko giroetan eta kontrasteak bilatzen dituen kolore gama batekin. Estilo hau [[Kontraerreforma]]ren izpirituarekin identifikatu zen, eta geroz eta muturrerago iristen joan zen margolariaren azken urteetan.▼ \| align = center \| direction = horizontal \| width = \| image1 = El Greco 059.jpg \| width1 = 216 \| alt1 = \| caption1 = <small>Tenpluaren garbitzea, Venezia (1570)</small> \| image2 = La Purificacion del templo Roma El Greco.jpg ~~== Irudi galeria ==~~ \| width2 = 218 ~~<gallery>~~ \| alt2 = ~~Fitxategi:Trinidad El Greco2.jpg\|''Hirutasun Santua'', 1577-79~~ \| caption2 = <small>Tenpluaren garbitzea, Erroma (1571-1576)</small> Fitxategi:El Expolio del Greco Catedral de Toledo.jpg\|''Kristo eranztea'', 1577-79▼ ▲Fitxategi:El Greco - The Burial of the Count of Orgaz.JPG\|''[[Orgazko kondearen ehorzketa]]'', 1586-88 \| image3 = La Purificacion del templo version6 El Greco.jpg Fitxategi:The Assumption of the Virgin 1577.jpg\|''La Asunción de la Virgen'', 1577▼ \| width3 = 161 \| alt3 = \| caption3 = <small>Tenpluaren garbitzea, Toledo (1610-1614)</small> }} ▲Grecoren margolaritzako heziketa konplexua izan zen, hiru iturri kultural ezberdinetan lortua:. Grecoren lehen heziketa ~~bizantziarra~~[[bizantziar]]ra, haren helduaroan loratu ~~ziren haren~~zen estiloko ikuspegi askoren eragilea izan zen;. ~~bigarrena~~Bigarrena Venezian jaso zuen, ~~goi~~Goi ~~pizkundeko~~Pizkundeko margolarien partetik, bereziki ~~Tizianogandik~~[[Tiziano]]gandik, [[olio-pintura]] eta haren kolore gama ikasiz (Grecok bere burua beti [[Veneziako eskola]]ko partaidetzat hartu zuen);. ~~azkenik~~Azkenik, ~~Erroman~~[[Erroma]]n egin zuen egonaldiak ~~Michelangeloren~~[[Michelangelo]]ren lana eta manierismoa ezagutzea ahalbidetu zion, eta bere bizi estiloa bihurtu zuen, modu autonomoan interpretaturik. ▲Bere lana elizetako [[erretaula\|erretaulentzako]] ohial handiz, erlijio erakundeentzako gurtza margolan ugariz, zeintzuetan, sarritan, bere lantegiak lan egin zuen, eta maila gorenekotzat hartzen diren [[erretratu (margolaritza)\|erretratu]] batzuez osatua dago. Bere lehen espainiar maisulanetan ~~bere~~ [[italia]]r irakasleen eragina ikus daiteke. Alabaina, laster eboluzionatu zuen estilo pertsonal batera, argitasun propiodun biziki luzatutako irudi manieristengatik bereizten dena. Oso argalak, mamutsuak, eta espresiboak ~~ere badira~~dira, definitu gabeko giroetan eta kontrasteak bilatzen dituen kolore gama batekin. Estilo hau [[Kontraerreforma]]ren izpirituarekin identifikatu zen, eta geroz eta muturrerago iristen joan zen margolariaren azken urteetan. == Iruditegia == {{Galeriako mezua}} <gallery widths="200px" heights="200px" perrow="4"> Fitxategi:Dormition El Greco.jpg\|<small>''Mariaren lokartzea'', [[1567]] baino lehen, [[Ermoupoli]]ko katedrala, [[Siros]], [[Kreta]]ko aldiaren amaieran margotua.</small> Fitxategi:La curacion del ciego El Greco Dresde.jpg\|<small>''Kristo itsua sendatzen'', [[1567]] aldean, Gemäldegalerie, [[Dresde]].</small> ▲Fitxategi:The Assumption of the Virgin 1577.jpg\|<small>''LaAndre ~~Asunción~~Mariaren ~~de la Virgen~~Jasokundea'', [[1577]], Art Institut, [[Chicago]].</small> ▲Fitxategi:El Expolio del Greco Catedral de Toledo.jpg\|<small>''Kristo ~~eranztea~~bere tunikaz erantzia'', [[1577]]-[[1579\|79]], [[Toledoko Santa Maria Katedrala]].</small> Fitxategi:El caballero de la mano en el pecho, by El Greco, from Prado in Google Earth.jpg\|<small>''Eskua bular gainean ageri den zalduna'', [[1580]] aldean, [[Pradoko museoa]], [[Madril]]</small>. Fitxategi:El Greco View of Toledo.jpg\|<small>''Toledoko ikuspegia'', [[1596]]-[[1600]], [[Metropolitan Museum of Art]], [[New York]]</small>. Fitxategi:La adoración de los pastores (El Greco).jpg\|<small>''Artzainen adorazioa'', [[1612]]-[[1614\|14]], [[Pradoko museoa]], [[Madril]]</small>. Fitxategi:El Greco 042.jpg\|<small>''Lacoonte'', [[1610]]-[[1614\|14]], [[Washingtongo Arte Galeria Nazionala\|Arte Galeria Nazionala]], [[Washington]]</small>. </gallery> 61 ⟶ 91 lerroa: == Kanpo loturak == {{~~commons~~commonskat\|Category:El Greco}}▼ * {{en}} [http://www.el-greco-foundation.org/ "El Greco. The Complete Works"] ▲{{commons\|Category:El Greco}} [[Kategoria:XVI. mendeko margolariak]] 69 ⟶ 98 lerroa: [[Kategoria:Greziako margolariak]] [[Kategoria:Espainiako margolariak]] [[Kategoria:Margolari manieristak]] [[Kategoria:1541eko jaiotzak]] [[Kategoria:1614ko heriotzak]]

Grekoa: berrikuspenen arteko aldeak