16:02, 19 azaroa 2012ko berrikusketa aldatu Elhuyar Fundazioa (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 21.358 edits Artikulua euskarazko wikipedia aberasteko Elhuyar Fundazioak aurrera eramango duen HPSren proiektuaren barruan aldatuko den abisua jartzea		18:44, 14 abendua 2012ko berrikusketa aldatu desegin Elhuyar Fundazioa (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 21.358 edits Euskarazko wikipedia aberasteko HPSren proiektuaren barruan Elhuyar Fundazioak egindako aldaketa. Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {\| border="1" cellspacing="0" align="right" cellpadding="2" style="margin-left:1em; background: #f9f9f9; border: 1px #777 solid; border-collapse: collapse" ~~{{ elhuyarlanean }}~~ \|- ! colspan="2" align="center" style="background: #9f9f9f; font-size: 120%" \| '''Tau (τ<sup>−</sup>)''' \|- ! colspan="2" align="center" style="background: #bfbfbf; font-size: 100%" \| Sailkapena \|- ! colspan="2" border="0" align="center" style="border: 0px; background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| [[Oinarrizko partikula]] \|- ! colspan="2" border="0" align="center" style="border: 0px; background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| [[Fermioia]] \|- ! colspan="2" border="0" align="center" style="border: 0px; background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| [[Leptoia]] \|- ! colspan="2" border="0" align="center" style="border: 0px; background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| [[generación (física de partículas)\|Hirugarren generazioa]] \|- ! colspan="2" border="0" align="center" style="border: 0px; background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| '''Tau''' \|- ! colspan="2" align="center" style="border: 1px; background: #bfbfbf; font-size: 100%" \| Ezaugarriak \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Masa]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| 3,167 (6) · 10<sup>−27</sup> [[kilogramo\|kg]]<br />1776,99 (29) [[electronvoltio\|MeV]]/[[velocidad de la luz\|c]]<sup>2</sup> \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Karga elektrikoa]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| −1 [[e]] \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Kolore-karga]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| Neutroa \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Spina]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| <math>\begin{matrix} \frac{1}{2} \end{matrix} \hbar\;</math> \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Batez besteko bizia]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| 3 · 10<sup>−13</sup> [[s]] \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Antipartikula]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| Antitau (τ<sup>+</sup>) \|- ! border="0" align="right" style="background: #dfdfdf; font-size: 90%" \| [[Interakzioa zerekin]]: ! border="0" align="left" style="background: #f9f9f9; font-size: 90%" \| [[Grabitate\|Grabitatea]]<br />[[Elektromagnetismoa]]<br />[[Interakzio ahula]] \|} '''Tau''' partikula (batzuetan '''tauoi''' izena ere hartzen duena) [[leptoi\|leptoien]] taldeko oinarrizko partikula da, elektroiaren karga negatibo bera duena (−1), eta hura baino 3.000 aldiz astunagoa dena (1776,99 MeV/c²). == Eredu estandarreko sailkapena == Tau partikula leptoien hirugarren generaziokoa da, bigarren generaziokoa den muoia eta lehenengo generaziokoa den elektroiarekin batera. Leptoi guztiak bezala, oinarrizko partikula dela dirudi, ez dute bera baino osagai txikiagoek osatzen. Partikula txikiagoz osatua badago, 10<sup>−18</sup> metroko eskalaren azpitik egon behar du, 2006 urte arteko partikula-azeleragailuek eskala horretara arte soilik "beha" zezaketelako. Tau partikula fermioia da, eta haren spina [[Max Planck\|Plancken]] konstantearen erdiaren berdina da. == Desintegrazioa == Tau partikula da gehienetan [[hadroi\|hadroitan]] desintegratzeko adinako masa duen leptoi bakarra. % 18tan taua elektroi bat eta bi neutrinotan desintegratzen da, beste % 18tan muoi bat eta bi neutrinotan. Geratzen den % 64a hadroi eran eta [[neutrino]] bat emanez desintegratzen da. Desintegrazio guztiak interakzio ahulari zor zaizkio (baita hadroienak ere) eta guztiek kontserbatzen dute tau-zenbakia. == Historia == Tau partikula lehen aldiz [[Martin Lewis Perl\|Martin Lewis Perl-ek]] 1974-1977 bitartean zuzendutako esperimentu batzuen bidez detektatu zen. Beharrezko baliabideak zituen dezenteko zehaztasunarekin leptoiak, hadroiak eta [[fotoi\|fotoiak]] bereizteko. Partikulen desintegrazioan hautemandako anomalia batzuetatik abiatuta aurkitu zen taua. Izan ere, gertaera hau aurkitu zuten: :<math>e^{+} + e^{-} \rightarrow e^{\pm} + \mu^{\mp} + \mbox{detektatu gabeko partikulak}</math> Hasierako egoeraren eta azken egoeraren arteko energia-balantzea egitean, azken energia gutxiago zela hauteman zuten. Kasu bakar batean ere ez zuten muoiek, hadroiek eta fotoiek hasierako energia berdintzeko adinako energia-kantitatea batzen. Orduan, hau proposatu zen: elektroiak eta positroiak talka eginarazteko behar zen energiarekin partikula-bikote berri bat sortzen zela, laster esandako partikulatan desintegratzen zena. Izan ere, hau da gertaera: :<math>e^+ + e^- \rightarrow \tau^+ + \tau^- \rightarrow e^{\pm} + \mu^{\mp} + {\nu_{e}}^{(si\;e^{+})} + \overline{\nu_{\mu}}^{(si\;\mu^{-})} + \overline{\nu_{\tau}} + \nu_{\tau} </math> Proposamen hori egiaztatzea zaila izan zen, zeren tau-antitau bikotea sortzeko behar zen energia eta mesoi-bikote bat sortzeko behar zena antzekoa zen. Pixkanaka-pixkanaka, tauaren existentzia egiaztatu zen, eta haren masa eta spina ere ezarri ziren. Ondoren, Martin Lewis Perlek, bere aurkikuntza zela eta, Fisikako Nobel saria jaso zuen 1995ean [[Frederik Reines\|Frederik Reines-ekin]] batera. == Kanpo-loturak == * [http://nobelprize.org/physics/laureates/1995/index.html Fisikako Nobel saria, 1995ean] (ingelesez) * [http://www.symmetrymag.org/cms/?pid=1000018 Perlen oharrak tauaren aurkikuntzari buruzkoak] (ingelesez) [[Kategoria:Partikula-azeleragailuak]] [[Kategoria:Partikula subatomikoak]] [[ar:تاوون]] [[bs:Tau-čestica]] [[ca:Leptó tau]] [[cs:Tauon]] [[da:Tauon]] [[de:Τ-Lepton]] [[el:Ταυ λεπτόνιο]] [[en:Tau (particle)]] [[eo:Taŭono]] [[fa:تاو (ذره)]] [[fi:Tau (alkeishiukkanen)]] [[fr:Tauon]] [[ga:Tóón]] [[he:טאו (חלקיק)]] [[hr:Tau lepton]] [[hu:Tau-lepton]] [[it:Tauone]] [[ja:タウ粒子]] [[ko:타우온]] [[la:Tauon]] [[lt:Taonas]] [[lv:Tau daļiņa]] [[nl:Tau (lepton)]] [[no:Tau (elementærpartikkel)]] [[pl:Taon]] [[pnb:ٹاؤ لپٹن]] [[pt:Tau (partícula)]] [[ru:Тау-лептон]] [[sh:Tauon]] [[simple:Tau lepton]] [[sk:Tauón]] [[sl:Lepton tau]] [[sr:Tau lepton]] [[sv:Tau-lepton]] [[tl:Tau (partikulo)]] [[tr:Tau]] [[uk:Тау-лептон]] [[vi:Tauon]] [[war:Tau (partikulo)]] [[zh:Τ子]] == Erreferentziak == {{ elhuyar \| data=2012/12/14}}

Tau (partikula): berrikuspenen arteko aldeak