Timor: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Artikulua euskarazko wikipedia aberasteko Elhuyar Fundazioak aurrera eramango duen HPSren proiektuaren barruan aldatuko den abisua jartzea
 
Euskarazko wikipedia aberasteko HPSren proiektuaren barruan Elhuyar Fundazioak egindako aldaketa.
1. lerroa:
[[Fitxategi:Timor island2.jpg|thumb|Timor uhartea]]
{{ elhuyarlanean }}
[[Fitxategi:ID - Timor.PNG|thumb|Kokapena]]
'''Timor''' [[Malaysiako artxipelagoa]]ren hegoaldeko uharte bat da. Uhartearen zati bat [[Ekialdeko Timor|Ekialdeko Timorko Errepublika Demokratikoarena]] da. Beste zatia [[Indonesia]]koa da, [[Mendebaldeko Timor]] dagoen [[Nusa Tenggara Timur]] probintziako zatia, hain zuzen ere.
 
Uhartearen izena "timur" terminoaren aldaera da; malaysieraz ''ekialdea'' esan nahi du: egon ere, uharte-lerro baten ekialdeko aldean dago Timor.
 
== Geografia ==
 
Timorren hegoaldera eta hego-ekialdera [[Australia]] dago; ipar-mendebaldera, [[Celebes]] uhartea, eta mendebaldera, [[Sumba]] uhartea. Inguruetan daude [[Flores]] eta [[Alor]] uharteak, eta ipar-ekialdera [[Barat Daya]] uharteak.
 
Azaleraz 30.780 km² da Timor; 2005. urtean 2.900.000 biztanle zeuden. Timorren oihan tropikalak eta subtropikalak daude.
 
Timorren urte askoan argia egiten zuen tontor bolkaniko bat egon zen, marinelek itsasargi moduan zerabiltena. Baina 1637. urtean erupzio handia izan zuen, eta mendia suntsituta geratu zen: gaur haren lekuan laku bat dago.
 
== Historia ==
 
Portugesek aurkitu zuten Timor XVI. mende erdialdean. Holandarrak ere iritsi ziren irlara handik gutxira, eta lur eremu asko eskuratu zituzten. Banaketak iraun egin du ingelesek irla XIX. mendean hartu zuten arren (1814. urtean itzuli zuten) eta gatazkak izan ziren arren. Beraz, 1956-1975 bitartean "Timor Portugesa" (Ekialdeko Timor) eta XIX. mendetik 1956. urtera arte "Holandarren Timor" (Indonesiako Timor) izenez ezagutu izan direnen banaketak iraun egin du gaur arte. 1859. urtean mugak ezartzeko hitzarmena sinatu zuten, baina gatazkak jarraitzen zuenez, 1914. urtean [[Europa]]tik erabaki zuten banaketa: alde biak ados zeuden.
 
Hala ere, Indonesiako armadak Ekialdeko Timor inbaditu zuen 1975. urteko abenduaren 7an, eta 1999. urtera arte etengabe gertatu dira sarraskiak: 1975. urtean 650.000 biztanle zeudela uste dute, bada horietatik 220.000 lagun hil zituzten. 1976. urtean Indonesiak Ekialdeko Timor eskuratu zuen, baina 1999. urtean autodeterminazio-prozesuari ekin zioten, eta 2002. urtean Ekialdeko Timorrek independentzia aldarrikatu zuen.
 
== Kanpo loturak ==
{{commonscat|Timor|Timor}}
 
* [http://www.youtube.com/watch?v=UM9zriC_aug]
 
[[Kategoria:Ekialdeko Timor]]
[[Kategoria:Indonesiako geografia]]
 
[[ar:تيمور (جزيرة)]]
[[be-x-old:Тымор]]
[[bg:Тимор]]
[[br:Timor]]
[[bs:Timor]]
[[ca:Timor]]
[[cs:Timor]]
[[cy:Timor]]
[[da:Timor]]
[[de:Timor]]
[[el:Τιμόρ]]
[[en:Timor]]
[[eo:Timoro]]
[[et:Timor]]
[[fi:Timor]]
[[fr:Timor]]
[[gl:Timor]]
[[he:טימור (אי)]]
[[hi:तिमोर द्वीप]]
[[hr:Timor]]
[[id:Pulau Timor]]
[[it:Timor]]
[[ja:ティモール島]]
[[ka:ტიმორი]]
[[ko:티모르 섬]]
[[lb:Timor]]
[[lt:Timoras (sala)]]
[[lv:Timora]]
[[mk:Тимор]]
[[ml:ടിമോർ ദ്വീപ്]]
[[mn:Тимор арал]]
[[ms:Timor]]
[[nl:Timor]]
[[nn:Timor]]
[[no:Timor]]
[[pl:Timor]]
[[pt:Timor]]
[[ro:Timor]]
[[ru:Тимор]]
[[sa:टिमोर]]
[[sco:Timor]]
[[simple:Timor]]
[[sk:Timor]]
[[sl:Timor]]
[[so:Timor]]
[[sr:Тимор]]
[[stq:Timor]]
[[sv:Timor]]
[[sw:Timor]]
[[ta:திமோர்]]
[[th:เกาะติมอร์]]
[[tr:Timor]]
[[uk:Тимор]]
[[vi:Timor]]
[[war:Timor]]
[[zh:帝汶]]
[[zh-min-nan:Timor]]
== Erreferentziak ==
{{ elhuyar | data=2012/11/29}}