Manierismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Giambologna raptodasabina.jpg|thumb|250px|<small>[[Giambologna]]: Ratto delle Sabine (1574-82). [[Uffizi Galeria]], [[Florentzia]].</small>]]
'''Manierismoa''' [[Goi Pizkunde]]aren amaieratik [[Barroko]]aren hasteraino [[Europa]] gehienean hedatu zen estilo artistikoa izan zen. [[Italia]]n izan zuen hasiera eta han [[1520]] eta [[1600]] artean iraun zuen<ref>Ross FINOCCHIO: [http://www.metmuseum.org/toah/hd/zino/hd_zino.htm Mannerism: Bronzino (1503–1572) and his Contemporaries] ''Heilbrunn Timeline of Art History''. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000.</ref>. Manierismoan forma eta adierazpidea azpimarratzen dira ideiaren edo adierazi nahi denaren gainetik.
Barrokoko artistentzat gainbehera etorritako arte molde bat zen manierismoa, batere orijinaltasunik gabea. Iritzi hori zabaldu zen eta hori izan da mendeetan nagusi, harik eta kritika modernoak arte estilo horretako obrei duten balioa aitortu dien. Obra ezezagunak dira asko, eta arbuiatuak ere bai, batzuk.
== Manierismoaren jatorria eta definizioa ==
Manierismoa arazo artistiko nahaspilatsuak konpontzeaz arduratzen zen, postura zailetan erretratatutako biluzteak kasu. Irudiek lan manieristetan sarri gorputzadar barregarriak baina bitxiki luzeak dituzte, buru txikiak eta aurpegi jarrera estilizatua, euren posturak zailak edo artifizialak diruditen bitartean.▼
Izenaren esanahi gutxiesgarria aurrerago erabiltzen hasi zen, ''maniera'' hori maisu handien teknika imitatibo hotz bat bezala ulertua izan zenean. Italiako [[Pizkunde]] beteko artista handien eta batez ere Michelangeloren perfektotasun idealaren ondoren, [[XV. mende]]aren bukaeran, jadanik [[XVI. mende]]ko artisten gainbehera etorri zelako ideia zabaldu zen. Ideia hori gero [[Giovanni Pietro Bellori]]k bereganatu zuen [[1672]]an, Pizkundeko pintore handienen obrak (Rafael, Michelangelo) haien erara, baina orijinaltasunik gabe, antzeratzen zituztenak izendatzeko. Hala bada, manierista hitza [[XVII. mende]]aren erdialdean hasi zen erabiltzen gaitzespen zentzuarekin artista imitatzaile eta zaharkitu horiek izendatzeko.
▲[[Fitxategi:Vasari.jpg|thumb|220px|right|[[Giorgio Vasari]].]]
Azkenik, [[1792]]an, [[Luigi Lanzi]]k manierismo hitza asmatu zuen. Azterketa zorrotz bat ere egin zuen, eta higikunde horretako artistek batere orijinaltasunik ez zutela ondorioztatu zuen, haien estiloa Pizkundeko maisu handiek ezarritako formulen antzeratze eta errepikatze hutsean oinarritzen zelakoan. Halaber, manierismoaren muga kronologikoak finkatu zituen, [[Karlos Habsburgokoa|Karlos V.ak]] [[Erroma]] harrapakatu zuen urtearen ([[1527]]) eta [[Annibale Carracci|Carracciren]] etorreraren artean.
▲Bere jatorri etimologikoa [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] idazleren batzuk, [[Giorgio Vasari]] kasu, "-ren modura" margotzen zuten artistei ematen zieten definiziotik dator, hau da, [[Michelangelo]], [[Leonardo da Vinci]] edo [[Rafael]]en estiloa jarraituz, baina, hasieran behintzat, izaera artistiko argi bat mantenduz. Izenaren esanahi gutxiesgarria aurrerago erabiltzen hasi zen, "maniera" hori maisu handien teknika imitatibo hotz bat bezala ulertua izan zenean.
[[XIX. mende]] osoan garrantzi historikorik gabeko estilotzat hartu zen manierismoa. Garai hartako artistei buruzko lehenengo azterketak ez ziren [[XX. mende]]aren hasiera arte egin. [[Walter Friedländer]]rek ideal klasikoarekin haustearen eta Pizkundearen estetikaren kontrako matxinada baten adierazpide gisa interpretatzen zituen lehen manierismoaren ezaugarriak (irrealismo espaziala, irudien proportzioen luzapena, zutitasuna). Beraz, estilo antiklasikoa izan zen. [[Rosso Fiorentino]], [[Pontormo]] eta [[Parmigianino]] izan ziren lehenengo artistak, baina Friedlanderrek Michelangeloren azkeneko obrak ([[Kapera Sixtinoa]]) hartu zituen estilo horretako jatorri eta oinarritzat. Haren ustez, lehen manierismo horri antzeratze aldi bat jarraitu zitzaion eta, XVI. mendearen bukaeran, beste erreakzio bat, manierismoaren aurkakoa itxuraz, baina Pizkunde garbiaren antzekoa, egia esateko. Beste ikertzaile batzuek hiru aldi bereizten dituzte manierismoaren barnean, horietako bat joera klasikokoa.
Koloreak ez dute natura gogorarazten, baizik eta bitxiak, hotzak, artifizialak, bortizki kontrajarriak direla euren artean, gamatan oinarritu beharrean. Michelangelok berak edo Rafaello akademikoak euren azken lanetan transgresioaren plazerra nabaritu zuten, euren irudiak lausotuz edo euren lanak amaitu gabe utziz. [[Tiziano]]k, [[Il Correggio]]k edo [[Giorgione]]k euren lanetako batzuk oraindik deszifratuak izan ez diren sinbolismo konplexuz bete zituzten, azken honen ''Ekaitza'' izeneko lanean nabari daitekeen bezala.▼
== Manierismoa eta Kontraerreforma ==
[[Fitxategi:Jacopo Pontormo 004.jpg|thumb|right|220px|<small>[[Jacopo Pontormo]]ren ''Deposizione'', 1528, Chiesa di Santa Felicita, Florentzia.</small>]]
[[Trentoko kontzilioa]]n sortu ziren arau berriak indarrean jartzearekin batera, aro berri bat hasi zen [[Erromatar Eliza Katolikoa|Elizaren]] eta artearen arteko harremanetan. Elizarentzat egiten ziren artelan guztiak teologoen kontrolpean zeuden. Artistak gai biblikoen interpretazio kanonikoari lotu behar zitzaizkion nahi eta nahi ez, kanonetik desbideratzeak [[Inkisizioa]]ren ikerketa ekar baitzezakeen. Erlijio gaietan debekatu egin ziren biluziak eta, ordura arte beti biluzik irudikatu ziren irudiak ere ([[Adam]] eta [[Eva]], adibidez), ''garbitasun ohialez'' estali ziren. Hala, [[1559]]an, [[Paulo IV.a]]k [[Daniele da Volterra]]ri [[Michelangelo]]k ''Azken Judizioan'' askatasun osoz margotu zituen biluziak estaltzeko agindu zion.
Alabaina, [[Kontraerreforma]]k ez zuen artearen aurka egin nahi, artea heresiaren aurkako armatzat erabili baizik, eta, hortaz, kontrolpean eduki zuen. Kontraerreformaren lehenengo aldiarekin batera gertatu zen arren, ez zen manierismoa Kontraerreformako ideiak zabaltzeko estilo egokiena, elite intelektualei begira egindako artea baitzen, eta Elizak beste moduko arte bat behar zuen, erlijio gaien ikuspegi herrikoiarekin adosago egongo zena: [[barroko]]a.
Manierismoaren aurkako erreakzio bezala, Italian [[caravaggismo]]a sortu zen. Barrokismoak ordeztu ondoren, gainbehera eta endekatzen zihoana bezala ikusi zen. [[XX. mendea]]n berriz preziatua izan zen bere dotoretasunagatik. Estilo hau praktikatu zuten artisten artean [[Parmigianino]], [[Beccafumi]], [[Benvenuto Cellini]], [[Joan Boloniakoa|Giambologna]], [[Giulio Romano]], [[Rosso Fiorentino]], [[Bronzino]], [[Tintoretto]], [[Giuseppe Arcimboldo|Arcimboldo]], [[Hans von Aachen]], [[Bartholomeus Spranger]], [[Hendrick Goltzius]], [[Giorgio Vasari]], [[Paolo Veronese|Veronés]], [[El Greco]] eta [[Federico Zuccaro]] daude.▼
Kontraerreforma zabaltzean, Goi Pizkundeko artean izandako askatasuna galdu zuten manieristek. Askatasun irrikaren eta munduari buruzko irudi berri baten ezarpenaren artean banatuta aurkitzen ziren. Kontraesan horrek eragin handia izan zuen maisu manieristen nortasunean. Garai hartako artista askok bizimodu bitxia zeramaten, bakartuak bizi ziren, eta psikopatiak jotakorik ere bazen: [[Parmigianino]]k tristura handi batek hartua bizi izan zen bere bizitzaren azkeneko urteetan, bere burua batere zaindu gabe; [[Pontormo]]k depresio handiak izaten zituen; [[Rosso Fiorentino|Rossok]] bere buruaz beste egin zuen; Tasso erotuta hil zen; eta [[Tintoretto]] bakarrik eta zapuzturik bizi izan zen azkeneko urteetan.
== Arte manieristaren ezaugarri orokorrak ==
[[Fitxategi:Parmigianino 003b.jpg|thumb|left|220px|<small>[[Parmigianino]]ren ''Madonna dal collo lungo'' (1534-40). Proportzioen luzatzea, jarrera estilizatua eta perspektiba argirik ez izatea manierismoaren ezaugarriak dira.</small>]]
▲Arte manierista oso zabala da, eta, ikusi dugun bezala, arte joera asko, ia mende oso batean zehar gertatuak, hartzen ditu bere baitan. Hala ere, badira joera guztietan agertzen diren ezaugarri orokor batzuk. Manierismoa arazo artistiko nahaspilatsuak konpontzeaz arduratzen zen, postura zailetan erretratatutako
* Irudiak elkarren ondoan eta planoak elkarren gainean jartzea bezalako konbentzio espazialak hartzera behartzen duen dekorazio mota baten nagusitasuna.
* Talde harmoniarik eza, ez konposizoan ez koloreetan.
* Irudien luzapena.
* Konposizio angelutsuak.
* Marrazkiaren, kolorearen eta formaren abstrakzioa, edota, inoiz, hirurak batera.
* Irudiaren helize-forma berezia (''serpentinatta''), ikuspegi desberdinetatik eta kontrako erritmoz azalarazten duena.
* Xehetasunen edertasuna eta perfekzioa, manierismoaren zehaztasunerako eta miniaturarako zaletasunaren seinale. Azkeneko ezaugarri hau, orobat islatzen da urregintzan eta metalgintzan, manierismoaren berezitasun nagusietakoa baita.
▲
Eskulturan, pinturan bezala, Michelangeloren azkeneko obrek (''Pieta Rondanini'') eman zuten figura ''serpentinattaren'' eredu perfektoa, Pizkundeko naturalismoaren aurkakoa erabat.
Arkitekturan kontuan hartu behar dira errealitate praktikoak, estiloen bila hasi aurretik. Nolanahi ere, arkitektura manieristaren oinarrizko ezaugarriak Michelangeloren obretan aurkitzen dira eta bi hauek dira: erlijio arkitekturaren laikotzea, batetik, eta erromatarren arkitekturatik hartutako motibo klasikoen erabilera antiklasikoa, bestetik. Arkitektura manieristak, dotoretasun handiko zibilizazio baten oinordekoa bera, eskailerak, landetxeak-eta landu zituen, gehienbat. Landetxeen kanpoaldean, arkitekto manieristek lorategi oparoak diseinatu zituzten, iturri, estatua, harkaizpe artifizial eta guzti.
== Manierismoaren aldiak ==
[[Fitxategi:Angelo Bronzino 001.jpg|thumb|right|250px|<small>[[Bronzino]]: ''Allegoria del trionfo di Venere'', 1540-1545, [[National Gallery]], [[Londres]].</small>]]
Manierismoaren lehenengo aldia [[Florentzia]]n gauzatu zen [[1520]]-[[1530]] urteetan. [[Goi Pizkunde]]ko [[klasizismo]]aren aurkako erreakzioa izan zen, orduko edertasunaren idealaren balioa zalantzan jartzen zuena. [[Pontormo]] eta [[Rosso Fiorentino]]ren gidaritzapean garatu zen. [[Durero]]ren estetika moldea beretu zuten, non espazioak galdua zuen Italiako Berpizkundeko pinturan izandako lehentasuna.
[[XVI. mende]]aren erdialdera manierismoak beste bultzada handi bat izan zuen eta goren unera iritsi zen, halako eran, ezen Pizkundeko pintore batzuk ere -[[Tiziano]], esate baterako-, estilo berrira egokitu ziren. Manierismoaren goren une horretako artista nagusiak [[Bronzino]] eta [[Vasari]] izan ziren. Bigarren manierismo hori ez zen jada klasikotasunaren kontrako erreakzioa. Neurri batean bereganatuak zituen klasizismoa eta akademizismoa, eta Michelangeloren artearen oinordekotzat zeukan bere burua. Aurreko aldikoa baino askoz moderatuagoa da hau, beraz, eta Europako gorte guztietara zabaldu zen Tizianoren erretratuen bidez.
Manierismoaren azkenaldiko pintore nagusiak [[Tintoretto]] eta [[El Greco]] dira. Pintore horien estilo manieristak ez du zerikusirik nazioarteko manierismoarekin, Tintorettok ez baitzuen lanik egin atzerriko gorteetan Tizianok bezala, eta [[Venezia]]ko erlijio kofradiak ziren baren bezero nagusiak. Haren pintura lanak irudimen handikoak dira eta, Pizkundeko naturalismoaren oinordeko badira ere, irrealtasun eta espiritualtasun sentipena sortzen dute, gizatiarraren eta sakratuaren arteko sintesi betegin gisa.
El Greco izan zen manierismoaren azken artista handia. [[Toledo]]n egin zuen lanik gehiena, baina Veneziako eskola manieristakoa da ikasketaz eta estiloz. Arrakastarik ez izateak argi erakusten du agortua zegoela ordurako manierismoak proposatzen zuen gizatiarraren eta sakratuaren arteko sintesi hura. Iritsia zen [[barroko]]aren erlijio artearen ordua, Trentoko [[Kontraerreforma]]k proposatutako moldeen araberakoa, eta gai erlijiosoei buruzko ikuspegi herrikoi batetik askoz hurbilagoa.
== Artista manieristak ==
▲
== Lan manieristak ==
26 ⟶ 63 lerroa:
* [[Margolaritza manierista]]
* [[Kontramaniera]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2012/11/13}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
| |||