Vercingetorix: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
1. lerroa:
[[Fitxategi:Vercingetorix.jpg|thumb|right|250px|Vercingetorix oroitzeko estatua Alesian.]]
 
'''Vercingetorix''' ([{{IPA|werkiŋgˈetoriks]}} ahoskatuta [[Galiako zelta|zelteraz]]) ([[K. a.72an jaioa,72]] - [[K. a. 46]]an hila) arverniarrenauverniarren buruzagia izan zen (egungo Auvernian[[Auvernia]]n kokatuak). [[Julio Zesar]] [[Antzinako Erroma|erromatarraren]] aurkako azken [[Galietako Gerra|gerran]] arrakastarik gabe galiarren burua izateagatik ezaguna.
 
Galiar tribuak eta hauen buruzagiak Julio Zesarren inbasioaren aurka elkartu zituen, eta erromatarren aurkako erresistentziaren buru izan zen, [[Alesiako gudua|Alesiako sitioansetioan]] errenditzera behartua izan zen arte, K.a. 52. urtean.
 
Vercingetorixi buruzko dokumentu historikoak urriak dira, eta hauen egiazkotasuna zalantzan jartzekoa, izan ere denak etsai zituen erromatarrek idatziak izan baitziren. Batez ere Julio Zesarrek berari buruz esandakoak dira ezagunak, Galiako gerra-kanpainatan idatzi zuen ''[[Commentarii de bello gallicum]]'' (Galiako gerrari buruzko aipamenak) testuan.
9. lerroa:
== Bizitza eta Galietako Gerra ==
 
Vercingetorix K. a. 72 urte inguruan jaio zen (ez dakigu urtea zehazki) Nemossos herri galiarretik hurbil (Gaur egun [[Clermont-Ferrand]], Auvernian). CeltillosZeltillos zuen aita, Arvernotarrenauvernotarren erregea. ArvernotarrakAuvernotarrak galiarren herri indartsuenetakoa ziren, eta tradizioz erromaren aurka egon izan zirenak.
Garai haietan Galia Cisalpina eta Narbonense erromatarren esku zeuden, Aquitania, Belgica eta Celtica galiar tribu askeen lurralde zirelarik. Aipatu beharra dago lurraldeen izendapen hau erromatarrek emandakoa dela, herri galiarren kokapenarekin zerikusirik ez zuena. Helvetiarrak, germaniarrengandik ihesi lurralde hauetan sartu ziren, eta honek eragin zuzena izan zuen Galietako Gerraren hasieran.
 
Garai haietan [[Galia CisalpinaZisalpina]] eta Narbonense[[Narbonensis]] erromatarren esku zeuden, Aquitania[[Galia Akitania|Akitania]], Belgica[[Galia Belgika|Belgika]] eta CelticaZeltika galiar tribu askeen lurralde zirelarik. Aipatu beharra dago lurraldeen izendapen hau erromatarrek emandakoa dela, herri galiarren kokapenarekin zerikusirik ez zuena. Helvetiarrak, germaniarrengandik ihesi lurralde hauetan sartu ziren, eta honek eragin zuzena izan zuen Galietako Gerraren hasieran.
K.a. 58. urtean, Vercingetorix noble gazte bat zelarik, Julio Zesarrek Galia inbaditu zuen Helvetiarren migrazioa aitzakiatzat harturik. Bere asmoa galiar buruzagiak menperatu eta hauen alegiazko aberastasunak eskuratzea zen, bere ospea handitzeaz batera. Celtillos, Arverniarren errege eta Vercingetorix-en aita, erromatarren kontrako mugimendua zuzentzen saiatu zen, baina harrapatua eta exekutatua izan zen.
 
K.a. 58. urtean, Vercingetorix noble gazte bat zelarik, Julio Zesarrek Galia inbaditu zuen Helvetiarren migrazioa aitzakiatzat harturik. Bere asmoa galiar buruzagiak menperatu eta hauen alegiazko aberastasunak eskuratzea zen, bere ospea handitzeaz batera. CeltillosZeltillos, Arverniarrenauverniarren errege eta Vercingetorix-en aita, erromatarren kontrako mugimendua zuzentzen saiatu zen, baina harrapatua eta exekutatua izan zen.
Vercingetorixek Zesarrekin ikasi bide zituen Erromatarren taktika militarrak. K.a. 52 urtean, Zesarrek Bretainian jasandako porrota eta Galiako egoera nahaspilatsuaz baliatu zen aitaren bidea jarraitzeko. Arvernoen buruzagitza indarrez hartu eta erromatarren aurkako indarraren lehen postuan ezarri zen, batez ere zerabilen oratoria nabarmenagatik (galiarrek eta erromatarrek estimu handian zuten artea). Erresistentzia gerrilla gerrara bideratu zuen, eta galiar tribu ugarik berarekin bat egitea lortu zuen.
 
Vercingetorixek Zesarrekin ikasi bide zituen Erromatarren taktika militarrak. K.a. 52 urtean, Zesarrek Bretainian[[Bretainia]]n jasandako porrota eta Galiako egoera nahaspilatsuaznahaspilatuaz baliatu zen aitaren bidea jarraitzeko. ArvernoenAuvernoen buruzagitza indarrez hartu eta erromatarren aurkako indarraren lehen postuan ezarri zen, batez ere zerabilen [[oratoria]] nabarmenagatik (galiarrek eta erromatarrek estimu handian zuten artea). Erresistentzia gerrilla gerrara bideratu zuen, eta galiar tribu ugarik berarekin bat egitea lortu zuen.
 
Carnutesko basoko kontzilioan aldarrikatu zen Galia osoaren altxamendua, eta Vercingetorixek buruzagi eta noble galiarren leialtasuna irabazi zuen. Laster erakutsi zuen erromatarren aurkako borrokan galiar koalizioa bideratzeko zituen gaitasunak (etsaiaren gerra tekniken gaineko ezagutzagatik bereziki).
 
Zesarrek gerran lau urte zeramatzala, eta galiar lurralde asko menperaturik zituelarik BelgiarrakBelgikarrak erreboltatu egin ziren K.a.53 urtean. Hurrengo urteko urtarrilean izan zen Vercingetorixen altxamendua, eta Galia osoa elkartu zen erromatarren aurka.
 
Vercingetorixek erromatarren kontrako gerra irekia saihestu zuen, etsaiak taktika militarrean eta armamentuan erraz gailenduko baitzitzaizkien galiarrei, eta gerrilla erasoen bidez eta erromatarren horniketa bideak moztuz hauek makaltzeari ekin zion. Erromatarrak beren baseetatik urrunarazi zituen Zesarren erasoen aurrean ihes eginez, eta erromatarrek har zitzaketen herriei su emanez, hauek zer janik izan ez zezaten. Zesarrek muturreko estrategia horrek zenbait galiar triburengan sortu zuen mesfidantzaz baliatu zen hauekin itunak egiteko. Aliatu galiarren laguntzaz eta estrategia aipagarrien bidez zenbait garaipen lortu zituen, Avaricumgo ([[Bourges]]) hiria hartzea bereziki, bertako 40 000 biztanle hilarazi zituelarik eta gainerakoak esklabo hartu, erreboltariei lezio bezala.
12 hilabete geroago Zesarrek Vercingetorix Alesiako babeslekuan inguratu zuen. Galiarren armada banaturik zegoen, Vercingetorixekin zati bat, Alesian setiatua, eta setio lerrotik kanpo bestea, elkarrekin komunikaziorik ez zutelarik.
Galiarrak garaituak izan ziren eta Alesiar gotorlekua elikagai faltaz erori zen ziuraskiziur asko. Vercingetorix, bere armadura onenak jantzita Julio Zesarren aurrera joan zen eta honen oinetan utzi zituen bere armak, errendizio seinale gisa. Zesarrek garaikur bezala eraman zuen Erromara eta bertan gartzelaratuakartzelatua izan zen bost urtez, jendaurrean erakutsia eta umiliatua izan aurretik.
Ez dago argi nola hil zen buruzagi galiarra, baina kondairak dio Erroman erakutsia izan ostean lepoa moztu ziotela.