19:45, 31 maiatza 2012ko berrikusketa aldatu 79.145.216.51 (eztabaida) mexorar ← Aurreko ezberdintasuna		19:46, 31 maiatza 2012ko berrikusketa aldatu desegin Hosiryuhosi (eztabaida \| ekarpenak) 54 edits t 79.145.216.51 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Idioma-bot wikilariaren azken bertsiora itzularazi da. Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:Aztecempirelocation.png\|thumb\|300px\|Mexiken menpe izandako lurraldeen hedapen handiena, [[Tenochtitlan\|Mexiko-Tenochtitlango]] agintariek ''Cem Anáhuac Tenochca Tlalpan'' deitua (''Mundua, Tenochca lurraldea'').]] [[Fitxategi:Aztec▼ [[bat-smg:Actekā]▼ [[Fitxategi:Aztec_Sun_Stone_Replica_cropped.jpg\|300px\|right\|thumb\|Egutegi azteka]] '''Aztekak''' edo '''Mexikak''' ([[nahuatl]]ez ''mēxihcah'' [{{IPA\|meː'ʃiʔkaʔ}}]<ref>F. Karttunen (1983): ''An analytical dictionary of Nahuatl'', University of Texas Press, Austin, p. 145, ISBN 0-8061-2421-0.</ref>) [[XIV. mende]]tik aurrera [[Erdialdeko Amerika]]n izan ziren [[nahuatl]] hizkuntzako hainbat [[etnia]] izan ziren. [[Tenochtitlan\|Mexiko-Tenochtitlan]] sortu zuten eta [[XV. mende]] inguruan [[Mesoamerika]]ko estatu hedatuena sortu zuten. [[Texcoco]] aintzirako beste gizatalde batzuekin batera, egungo [[Mexiko]] erdialdeko eta hegoaldeko beste gizatalde ugari menperatu zituzten. ''Mexika'' hitza beraiek erabilitakoa da, ''Azteka'' ordea [[Aztlan]] kondairatik eratorria da eta ez zioten beraien buruari horrela deitzen, nahiz eta Mendebaldeko historiografian erabiliena izan. == Jatorria == [[Espainia]]rrek ia Azteken liburu guztiak erre zituztenez, ez dakigu asko herri honen jatorriari buruz eta dakiguna konkistaren ondoren kontatutakoa da. Badirudi [[1300]] urtearen inguruan, mexikak gaur egungo [[Mexiko]]ren iparraldetik Ertamerikara heldu zen talde bat zirela. Herri behartsu eta atzeratua zen, eta hau dela eta inguruan jada ezarrita zeuden [[tolteka]] jatorriko biztanleek ez zituzten begi onez ikusten. Mesprezu hau eragozteko, mexikak bertako kultura eta ohiturak hartzen hasi ziren. [[1325]]ean bere hiria, [[Tenochtitlan]] (gaur egungo [[Mexiko Hiria]]) sortu zuten. Texcoco aintzirako uharte txiki batean ezarri zen hasiera batean, baina Mexikar herriaren garapenarekin, garaiko hiririk handienetarikoa izatera heldu zen, 80.000 eta 700.000 arteko biztanlegoarekin. [[1430]]ean, mexikak inguruko herri aurreratuenen kultura bereganatuta zuten eta indar militar garrantzitsua bihurtu ziren. 70 urtetan zehar luzatu ziren guden ondoren, Ertamerikako inperiorik handiena izatera heldu ziren. Inperioaren gorakada [[Tlacaelel]]en esker izan zen gehienbat. Mexikar historia eta erlijioa berridatzi zituen, giza sakrifizioen eta bake garaian ere indar militar handiaren beharra ezarri zituen. Mexikek, Texcoco eta Tacubako estatuekin aliantza sinatu eta Aliantza Hirukoitza sortu zuten, eta bere konkistak gaur egungo [[Guatemala]]raino heldu ziren, herri gutxik jasan ahal izan zutelarik inperioaren indarra. == Mexikar estatua == [[Fitxategi:Battleotumba.jpg\|300px\|thumb]] Inperio Azteka ez zen estatu bateratu eta zentralista bat; konkistatutako herriak enperadoreari zergak ordaintzeko beharra zuten soilik, eta horregatik desegin zen segituan inperioa erasotua izatean. [[Aliantza Hirukoitza]] osatu ostean, estatua hautazko monarkia gisa antolatu zen. Kontseilu batek enperadorea aukeratzen zuen, eta gero honi botere absolutua ematen zitzaion. == Gizarte azteka == Mexikak berez herri nomada bat ziren, kide gehienak nekazari-soldaduak zirenak eta apaizen klase urri bat buru zuena. [[Tenochtitlan]]en ezartzean banaketa hau mantendu zen, ''mazehualen'' (nekazariak) eta ''pillien'' (klase agintaria, nobleak) artean. Klasea ez zen gurasoetatik seme-alabetara pasatzen, baina ''pilliek'' txikitatik hezkuntza hobea zutenez, gauzak ez ziren gehiegi aldatzen. Aztekar inperioaren garapen azkarragatik, gizarteak ere hainbat aldaketa jasan zituen, ''pochteca'' (merkatari aberatsak, burgesia), artisau, artista, polizia, emagalduen... agerpenarekin. Esklaboen klasea ere garrantzitsua zen gizartean. Azteken [[esklabotza]]ren kontzeptua europarronaren oso desberdina zen. Esklaboak bere borondatez saltzen zuen bere burua, eta bere eskubideak zituen: bere seme-alabak ez ziren jaiotzez esklabotzat jotzen, ezin zituen tratu txarrak jasan ezta beste jabe bati saldua izan ere, berak ere esklaboak eduki zitzakeen eta bere askatasuna lor zezakeen jabearekin ezkonduz gero edota bere salmentaren prezioa ordainduz gero. == Ikus, gainera == * [[Mitologia azteka]] == Erreferentziak == {{erref zer}} {{commons\|Category:Aztec}} [[Kategoria:Aztekak]] {{NA lotura\|ast}} {{NA lotura\|ca}} [[af:Asteke]] [[an:Azteca]] [[ar:آزتك]] [[ast:Mexica]] [[az:Asteklər]] ▲[[bat-smg:Actekā]] [[be:Ацтэкі]] [[be-x-~~oldАцтэкі~~old:Ацтэкі]] [[bg:Ацтеки]] [[bn:আজটেক]] [[br:Azteked]] [[cybs:~~Aztec~~Asteci]] [[ca:Civilització asteca]] [[cs:Aztécká říše]] [[cv:Ацтексем]] ▲[[~~Fitxategi~~cy:Aztec]] [[da:Azteker]] [[de:Azteken]] 12 ⟶ 69 lerroa: [[en:Aztec]] [[eo:Aztekoj]] [[es:~~exica~~Mexica]] [[et:Asteegid]] [[fa:آزتک‌ها]] 26 ⟶ 83 lerroa: [[ht:Aztèk]] [[hu:Aztékok]] [[hy:~~Ացեկներ~~Ացտեկներ]] [[id:Aztek]] [[is:Astekar]] 36 ⟶ 93 lerroa: [[ko:아스테카 문명]] [[la:Azteci]] [[lmo:~~Atech~~Aztech]] [[lt:Actekai]] [[lv:Acteki]] 50 ⟶ 107 lerroa: [[nn:Aztekarar]] [[no:Aztekere]] [[nv:~~Nakáí~~Naakáí dinéʼiʼ biempire Méhigodi]] [[oc:Civilizacion astèca]] [[pap:Sivilisashon Azteka]] 63 ⟶ 120 lerroa: [[sh:Asteci]] [[simple:Aztec]] [[sk:~~Aékovia~~Aztékovia]] [[sl:Azteška civilizacija]] [[sr:Астеци]] 78 ⟶ 135 lerroa: [[vi:Aztec]] [[war:Aztec]] [[xmf:~~ტეკეფი~~აცტეკეფი]] [[yi:אזטעק]] [[zh:阿茲特克]] [[zh-~~clssical~~classical:阿兹特克]] [[zh-min-nan:Aztec]] [[zh-yue:阿茲特克文明]]

Azteka: berrikuspenen arteko aldeak