Giza biologia: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-bataz-besteko +batez besteko)
No edit summary
19. lerroa:
 
=== Hortzeri formula ===
Gizakiek 2 [[ebakortz]], [[letagin]] 1, 2 [[aurreko hagin]] eta 2 [[hagin]] dituzte barail-erdi bakoitzenbakoitzean. Bere formula, beraz honakoa da:
{{hortzeri formula|2.1.2.3|2.1.2.3}}
 
=== Bizitzaren zikloa ===
[[Fitxategi:Tubal Pregnancy with embryo.jpg|thumb|left|Giza [[enbrioi]]a 5 asterekin.]]
Gizakiaren [[bizitza ziklo]]a beste [[karenadun]]en antzekoa da. Gizaki berriak modu [[bibiparo]]an sortzen dira [[fertilizazio]]an. [[Espermatozoide]] batek [[obulo]] bat ernaltzen du emearen barruan [[sarketa]]ren ondoren. Hala ere [[in vitro ernalkuntza]] dela eta hau kanpoan ere egin daiteke. Obulo fertilizatua, [[zigoto]] izenekoa, [[umetokia]]ren barruan garatzen doa [[enbrioi]] batean bilakatu arte. 38 asteren buruan (9 hilabete) [[fetoumeki]] bat bilakatu eta ondoren jaiotzen da. Guztiz hazi denean emakumearen gorputzetik atera eta arnasa bere kasa hartzeko gai da, [[ume]] bat bilakatuz. Momentu honetan kultura moderno gehienek [[pertsona]] gisa onartzen dute eta beraz legearen babes osoa izango du, nahiz eta jurisdikzio batzuetan pertsona izatea uteroaren barrura ere hedatzen den.
 
Beste espezie batzuekin alderatua gizakien jaiotza arrikutsua da. 24 ordu baino gehiago irauten duten [[erditze]]ak ez dira arraroak eta umearen edo amaren heriotza eragin dezakete. Umekiaren buruaren tamaina dela eta (burmuin handia izateko beharrezkoa) eta emakumean duen [[aldaka]] estua dela eta (bi hanken gainean ibiltzeko beharrezkoa dena) ozta-ozta sartzen da bata bestean zehar.<ref>LAVELLE, M. ''Natural selection and developmental sexual variation in the human pelvis''. Am J Phys Anthropol, vol 98, 1, 59-72 or. 1995.</ref><ref>Correia H, Balseiro S, De Areia M. ''Sexual dimorphism in the human pelvis: testing a new hypothesis''. Homo. Vol. 56, 2. 153-160 or. 2005.</ref>. [[XX. mendea]]n zehar [[medikuntza]]n egon diren berrikuntzak direla eta erditzean hiltzeko aukerak asko murriztu dira. Hala ere garapen bidean dauden herrialde askotan oraindik ere arriskuak badirau, erditzea dela eta dagoen heriotza tasa 100 aldiz handiagoa delarik.<ref>RUSH, D. ''Nutrition and maternal mortality in the developing world.'' Am J Clin Nutr, vol 72, 1 suppl, 212-240 or. 2000.</ref>