|
VITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLASVITORIA ES ESPAÑA, VASCONGADAS ESPAÑOLAS
{{Arabako udalerri infotaula|
| izena = Gasteiz
| bandera = Vitoria_flag.png
| armarria = Vitoria_coa.png
| igo = igo
| nongo = Gasteizko
| ofiziala = Vitoria-Gasteiz
| eskualdea = [[Gasteizko kuadrila]]
| postakodea = 01xxx
| kokapena = Alava_municipalities_Vitoria-Gasteiz.JPG
| koordenatuak = 42°51′ I - 2°41′ M
| garaiera = 525
| azalera = 276,81
| biztanleria = 226.490
| bizt_urtea = 2005
| dentsitatea = 818,21
| distantzia = 0
| sorrera = [[1181]]
| euskaldunak = 14,68
| herritarra = gasteiztar
| alkatea = [[Alfonso Alonso]] ([[PP]])
| webgunea = http://www.vitoria-gasteiz.org/we001/was/jsp/index.jsp?idioma=eu&termino= www.vitoria-gasteiz.org
| oharrak =
}}
'''Gasteiz''' ([[gaztelania]]z: ''Vitoria'') [[Araba]]ko hiriburua da, baita [[Euskal Autonomia Erkidego]]ko hiriburua ere, bertan baitituzte egoitza nagusiak [[Eusko Jaurlaritza]]k eta [[Eusko Legebiltzar]]rak. Halaber, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] bigarren hiririk handiena da.
Gasteiz [[euskara]]zko izen ofiziala da, ''Vitoria'' [[gaztelania]]zkoa, ofizialki bien konbinazio bat erabiltzen da, ''Vitoria-Gasteiz''. Hiriak guztira 226.490 biztanle dauzka [[2005]]eko datuen arabera, kopuru hau etengabe gorantz doalarik.
== Inguru naturala eta Klima ==
Gasteiz, [[Arabako Lautada]]ren erdialdean kokatzen da, alde zaharra muino txiki batean kokatzen da, eta hiria muino horren inguruan hazten joan da historia guztian zehar "olio mantxa" deritzon eredu urbanistikoaren arabera. Iparraldean, [[Zadorra ibaia]] kokatzen da eta hegoaldean [[Trebiñu]] eta honen mendiak.
Arabako lautadaren iparraldean, zein hegoaldean mendi altuak daude, 1.400 metrotik gora dauzkan [[Gorbeia]] esaterako.
=== Klima ===
Gasteizek klima kontinentala dauka, horren arabera, udak beroak izaten dira, eta neguak hotzak. Dena dela, tenperaturak nekez igotzen dira 35ºC-etatik udan. Neguan ohikoak izaten dira elurteak, eta izozteak. Tenperatura maiz jaisten da 0ºC-etatik, markaturiko bajuena -10ºCren azpitik dagoelarik.
Haran baten erdian kokaturik egoteagatik, ohiko izaten da oskarbi dagoen egunetan lainoa, horrek [[Gasteizeko aireportua]]ri arazoak sortzen dizkiolarik.
=== Gehiago jakiteko ===
Ondoko bi helbide hauek Gasteizen azken hamarkadetan izandako eguraldiaren joera eta azken datuen berri ematen dute:
*[http://www.euskalmet.com Euskal Meteorologi Institutua]
*[http://www.inm.es Espainiako Meteorologi Institutua]
== Gasteizko Auzoak ==
[[Irudi:Vitoria_blanca2.jpg|thumb|left|250px|Gasteizko Andra Mari Zuriaren plaza]]
Gasteiz, hogeitazazpi auzoz osaturik dago. Auzo hauek etengabeko hazkundearen ondorio dira. Iparraldean [[Zadorra ibaiak]] mugatzen du hiria eta hegoaldetik Renferen trenbideak. Azken urteetan etxebizitza berri ugari eraikitzen ari dira Gasteizen eta auzo berri ugari ere, auzo horietako bi, eraikitze prozesuan daude, [[Salburua]] eta [[Zabalgana]].
'''Beste auzoak''':
[[Alde Zaharra (Gasteiz)|Alde Zaharra]], [[Zabalgunea]], [[Koroatzea]], [[Pilar]], [[Lovaina]], [[Gazalbide]], [[Txagorritxu]], [[San Martin]], [[Mendizorrotza (auzoa)|Mendizorrotza]], [[Ariznabarra]], [[Anglo-Vasco]], [[Arantzabela]], [[Done Jakue]], [[Aranbizkarra]], [[Arana (auzoa)|Arana]], [[Babesgabetuak]], [[Judimendi]], [[Santa Luzia (Gasteiz)|Santa Luzia]], [[Adurtza]], [[San Kristobal]], [[Ehari-Gobeo]], [[Sansomendi]], [[Arriaga-Lakua]], [[Abetxuku]], [[Zaramaga]]
== Historia ==
[[1181]]ean [[Antso VI.]] errege [[Nafarroako Erresuma|nafarrak]] ''"Nueva Victoria"'' hiria fundatu zuen [[Gasteiz]] herrixka zaharraren gainean. [[1200]]ean Gasteiz [[Gaztela]]ko koroan [[Alfonso VIII.a]]k hiria konkistatu ostean.
== Demografia eta biztanleria ==
{| class="toccolours" align="right" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin:0 0 1em 1em; font-size: 95%;"
|-
! colspan="3" bgcolor="#ccccff" align="center"| Biztanleriaren bilakaera
|-
| align="center" | '''Errolda<br />urtea''' || align="center" | '''Biztanleria''' ||
|-
| colspan="3"|<hr>
|-
|1842 || 9.553
|-
|1860 || 18.728
|-
|1877 || 25.039
|-
|1887 || 27.660
|-
|1897 || 30.514
|-
|1900 || 30.701
|-
|1910 || 32.893
|-
|1920 || 34.785
|-
|1930 || 40.641
|-
|1940 || 49.752
|-
|1950 || 52.206
|-
|1960 || 73.701
|-
|1970 || 136.873
|-
|1981 || 192.773
|-
|1991 || 209.704
|-
|2001 || 216.852
|}
Gasteizek, 226.000 biztanle inguru dauzka gaur egun. Urtetik urtera kopuru hori %0,5 eta %1 inguru hazten delarik. Historian zehar biztanleriak hazkunde itzela izan du. Dena den, hiria [[XII. mende]]an sortu bazen ere, nahiko txiki mantendu zen [[XX. mende]] erdialderarte. [[1940ko hamarkada]]n Gasteizek xxx biztanle baino ez zituen, orain hiriak dituenen bosten bat.
Hala ere, [[1940ko hamarkada]]tik aurrera hiria etengabe haziz joan da, leku guztietako inmigrazioa erakarriz. Gasteizek lan eskaintza handia zeukan, horretan Mercedes bezalako lantegi handien etorrerak lagundu zuelarik. [[1980ko hamarkada]]tik aurrera hazkundea motelduz joan da, baina beste euskal hiri batzuetan ez bezala, ez da eten. Hiriarentzako bultzada handia izan zen [[1981]]ean eratu berria zen [[Eusko Jaurlaritza]]k, [[Euskal Autonomia Erkidego|Euskal Autonomia Erkidegoko] hiriburua Gasteiz aukeratu zuenean.
Azken urteetan, [[2000]]. urtetik aurrera bereziki, [[Espainia]] kanpotik etorritako etorkinen etorrerak biztanleriaren hazkundea areagotu egin du. [[Iruñea]]rekin batera, etorkin gehiegn dituen euskal hiriburua da gaur egun Gasteiz. Biztanleriaren %8 inguru da [[Espainia]]r estatutik kanpo jaioa.
Historian zehar, Gasteizek inguruko hainbat herrixka anexionatu ditu eta gaur egun duen azalera handia lortu du. [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] udalerririk handiena da, 276,81 kilometro karraturekin. [[XIX. mende]]an Ali eta Elorriagako herrixkak anexionatu zituen, eta [[XX. mende]]an Ariñez, Foronda, Los Huetos eta Mendozako herrixkak. Herrixka hauetako batzuri Gasteizeko Nekazal Gune deritze.
=== Gehiago jakiteko ===
*[http://www.eustat.es Euskal Estatistika Institutua]
*[http://www.ine.es Espainiako Institutu Estatistikoa]
== Hauteskundeak ==
Gasteizeko alkatea [[Alderdi Popularra|Alderdi Popularreko]] [[Alfonso Alonso]] da [[1999]]. urtetik. Hala ere, agintaldiaren hasieran, [[PSOE]]ren babesa izan bazuen ere, gaur egun, [[PP]]k gutxiengoan agintzen du Gasteizko hiriak. Horrek, proiektuak aurrera ateratzeko desadostasun eta arazoak sortzen ditu, inork gehiengorik ez duelako.
Boto kopuruari dagokionean, [[PP]]k 38.248 boto lortu zituzten, [[EAJ]]k eta [[EA]]k 36.852, [[PSOE]]k 29.996 eta [[EB]]k 10.060. Baliogabeko botoak 6.277 izan ziren eta zuri bozkatu zutenak 1.723. Aipagarria da baliogabeko botoek izan zuten gorakada, ezker abertzaleak hauteskundeetara aurkezturiko zerrendak Espainiako Auzitegi Nazionalak baliogabe utzi eta gero.
Udalaren zinegotzien egitura honakoa da:
* [[PP]]: 9 zinegotzi
* [[EAJ]]-[[EA]]: 9 zinegotzi
* [[PSOE]]: 7 zinegotzi
* [[EB]]: 2 zinegotzi
== Garraiobide eta Azpiegiturak ==
Gasteizko garraio publiko nagusia autobusa da. [[TUVISA]] enpresa publikoak kudeatzen du zerbitzu hau, eta hiri osoan zehar dabiltzan 17 linea ezberdin daude. Horrez gain, ostiral eta larunbat gauetan Gautxori zerbitzu berezia dago.
Hiria jasaten ari den hazkunde handiak, [[Lakua]], [[Salburua]] eta [[Zabalgana]]ko auzo berriekin, beste garraiobide batzuk jartzera behartu ditu udaleko arduradunak. Horrela, [[1990ko hamarkada]]n zehar, tranbia bat ezartzeko lehen egitasmoak aurrera eramaten hasi ziren. Atzerapen handiarekin, baina [[2006]]. urtean obrak hasi ziren, eta [[2007]]. urte bukaerarako buruturik egotea espero da. Horrela, hiria iparretik hegoaldera zeharkatuko duten bi linea eraikiko dira, [[EuskoTran]] enpresak kudeatuta.
== Kirolak ==
Hiriak, beste edozein euskal hirik baino kirol azpiegitura gehiago dauzka. Auzo bakoitzean polikiroldegi bat dago, piszina eta bestelako ekipamenduekin. Horrez gain, hiriak bi kirol talde nagusi dauzka.
* [[Deportivo Alaves]], futbol taldea, [[Mendizorrotza]]ko zelaiean jolasten duena.
* [[Tau Baskonia]], saskibaloi taldea, [[Buesa Arena]] pabilioian jolasten duena.
== Gasteiztar ezagunak ==
* [[Iker Romero]] ([[1980]]-), eskubaloi jokalaria.
* [[Almudena Cid]] ([[1980]]-), gimnasta.
* [[Unax Ugalde]] ([[1978]]-), aktorea.
* [[Iker Iturbe]] ([[1976]]-), saskibaloi jokalaria.
* [[Edu Zelaieta]] ([[1973]]-), idazlea.
* [[Karmele Jaio]] ([[1970]]-), idazlea.
* [[Juanma Bajo Ulloa]] ([[1967]]-), zinema zuzendaria.
* [[Alfonso Alonso]] ([[1967]]-), hiriko alkatea ([[1999]]-).
* [[Martin Fiz]] ([[1963]]-), atleta.
* [[Andoni Zubizarreta]] ([[1961]]-), futboleko atezaina.
* [[Karra Elejalde]] ([[1960]]-), aktorea.
* [[Alvarez Rabo]] ([[1960]]-), komiki-marrazkilaria, [[TMEO]]n.
* [[Rikardo Arregi]] ([[1958]]-), poeta.
* [[Juanito Oiarzabal]] ([[1956]]-), mendigoizalea.
* [[Rafael Larreina]] ([[1956]]-), politikaria.
* [[Xabier Montoia]] ([[1955]]-), idazle eta musikaria.
* [[Fito Rodriguez]] ([[1955]]-), idazlea.
* [[Alberto Schommer]] ([[1928]]-), argazkilaria.
* [[Jesus Guridi]] ([[1886]]-[[1961]]), musika konpositorea.
* [[Manuel Iradier]] ([[1854]]-[[1911]]), esploratzailea.
* [[Ramiro de Maeztu]] ([[1875]]-[[1936]]), idazlea.
* [[Justo Antonio Olagibel]] ([[1752]] - [[1818]]), hizkuntzalaria.
== Jai egunak ==
*[[Apirilaren 28]] - San Prudentzio
*[[Uztailaren 25]] - Blusa eta nesken eguna
*[[Abuztuaren 4]]tik [[abuztuaren 9|9ra]] - Andra Mari Zuriaren jaiak
== Ikus, gainera ==
*[[Gasteizko eraztun berdea]]
*[[Gasteizko Blusa eta Nesken Batzordea]]
== Kanpo loturak ==
* {{eu}} [http://www.vitoria-gasteiz.org/we001/was/we001Action.do?idioma=eu&menu=ciudad&menuInicio=menu01_01&urlDestino=/we003/was/jsp/vitgas/pres.jsp Hiriko informazioa Udalaren webgunean]
*[http://www.alaves.com Alavesen webgunea]
*[http://www.baskonia.com Baskoniaren webgunea]
*[http://www.catedralvitoria.com/ Santa Maria katedralaren zaharberritzearen webgunea]
*[http://www.jazzvitoria.com/ Gasteizko jazz jaialdia]
{{Gasteizko herri aurkibidea}}
{{Arabako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Gasteiz]]
[[Kategoria:Euskadi]]
[[ast:Vitoria]]
[[bg:Витория]]
[[ca:Vitòria]]
[[de:Vitoria]]
[[en:Vitoria-Gasteiz]]
[[eo:Vitorio (Hispanio)]]
[[es:Vitoria]]
[[fi:Vitoria-Gasteiz]]
[[fr:Vitoria]]
[[gl:Vitoria]]
[[he:ויטוריה]]
[[hr:Vitoria]]
[[id:Vitoria]]
[[it:Vitoria]]
[[ja:ビトリア (スペイン)]]
[[la:Victoriacum]]
[[lb:Vitoria]]
[[nl:Vitoria-Gasteiz]]
[[pl:Vitoria]]
[[pt:Vitória (Espanha)]]
[[ro:Vitoria-Gasteiz]]
[[sv:Vitoria]]
|
