Aita Santuen Lurraldea: berrikuspenen arteko aldeak

▲[[Gregorio I.a]] Handiaren garaietatik aurrera (590-604), aita santuek, Italiako lurralde zabalena beren esku edukitzeaz gainera, autonomia handiz jokatzen zuten [[Ravenna]]ko ''exarken ''(Ekialdeko enperadoreen ordezkarien) aurrean. Lombardiarrek Ravennako exarken mendeko lurra hartu ondoren, Eztebe II.a aita santuak Pepin Laburra errege [[karolingio]]aren laguntza eskatu zuen; hark, lombardiarrak garaitu ondoren, Erroma, Peruggia, Ravenna eta Pentapolis (Rimini, Pesaro, Fani, Sinigaglia, Ancona) ezarri zituen aita santuaren esku (756). [[Karlomagno]]k berretsi zuen emaitza (774). Ondoko urteetan, [[Spoleto]]ko dukerriaz eta [[Ferrara]]z jabetu ziren [[aita santuak]]. [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]]ren ordezkari eta buru nagusi bihurtu ziren, eta, harrezkero aita santuek gobernatu zuten Italiako erdialdea. Erdi Aroan zehar, tirabira handiak izan ziren aita santuen eta jaun feudalen artean, eta Erroman bertan, aita santuen arrimuan, sortu ziren familia ahaltsuekin ere izan ziren arazoak. Aita santuen eta agintari germaniarren, frantziarren eta italiarren arteko harremanak ere korapilatsuak izan ziren, eta, Erroma barneko anarkiak eraginda, Elizaren politikak gorabehera handiak izan zituen mendeetan zehar: enperadore germaniarrekiko auziak (X-XII. m.), Avignongo erbesteratzea (1309-1377), Mendebaldeko Zisma (1378-1417).

▲[[Errenazimentu]]aren garaian zuzendu zen Elizaren egoera politikoa, borgiatarren (Alexandro VI, 1492-1503; [[Cesare Borgia]], 1507. urtean hila) eta Julio II.aren (1503-1513) eskutik. Frantziako Iraultzak ekarri zuen Elizaren Estatuen hondamena, Frantziaren mendean geratu baitziren 1791-1799 bitarteko urteetan. 1814. urtean, [[Napoleon]]en gainbehera hasi ondoren, berriro ere egituratu ziren Elizaren estatuak; pizkundea, alabaina, azalekoa izan zen, Italiako herriaren abertzaletasunak ez baitzuen besterako aukerarik eman. Gregorio XVI.ak eta Pio IX.ak Austria eta Frantziako gobernuengana jo zuten laguntza eske. 1860. urtean, Romagna, Marche eta Umbria Piemonteko koroaren eskuetara igaro ziren, eta Erroman zeuden oste frantsesek galarazi zuten hiria [[Viktor Enmanuel]]en erreinuko lurralde bihurtzea. 1870. urtean, Italiak Erroma bereganatu zuen, eta Elizaren Estatuak desagertu ziren. [[Pio IX.a]]k ez zuen Italiako erreinu berria onartu. 1929. urtean, Gasparri kardinalak eta [[Mussolini]]k Letrango jauregian izenpetu zuten hitzarmenaren arabera, Vatikanoko hiriko estatua sortzearekin batera, aita santuak uko egiten zien Erromaren eta Elizaren Estatuen gainean mendeetan zehar izan zituen eskubideei eta Italiako estatuak eskubide bereziak eman zizkion Eliza katolikoari.