Isaak Babel: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
No edit summary
1. lerroa:
[[Fitxategi:Isaac Babel.png|thumb|alt=Isaac Babel|Isaac Babel.]]
 
Errusiako'''Isaac idazleaBabel''' ([[Odesa]], [[Errusiar Inperioa]], [[1894]] - [[Odesa]], [[Sobiet Batasuna]], [[1941]]) [[errusiera]]zko idazlea izan zen. Judua[[Judu]]a zen jatorriz. [[Errusiako IraultzarenIraultza]]ren alde egin zuen, eta [[Armada GorrikoGorri]]ko zaldunerian sartu zen 1920an. ''[[Popuchiki'']] (''«bidaiako lagunak''») taldean parte hartu zuen. Sentiberatasun handiko idazlea izaki, zorroztasunez azaldu zuen bere garaiko bizimodua. Nobelak[[Nobela]]k, ipuinak[[ipuin]]ak eta antzezlanak[[antzezlana]]k argitaratu zituen. Aipagarrienak hauek dira: ''Judu ipuinak'' (1917), ''Zalduneria gorria'' (1926), ''Odesako ipuinak'' (1931) eta ''Lehen maitasuna''.
 
=== GarapenLiteratura-bideakgarapena ===
 
Bizitzea tokatu zitzaion iraultza-aldiak eta 1920ko hamarraldian Errusiak[[Errusia]]k bizi izan zuen egoerak bi norabidetan baldintzatu zuten Babelen literatura-garapena. Kontuan izan behar da, alde batetik, errusieraz adierazten zen literatura judua erabat desagertu zela judu-errusiar aldizkariak ixtera behartu zituztenean -esparru horretan kokatzen da Babelek 1913an argitaratu zuen lehen lana: ''Staryj Slojme'' (''Salomon zaharra'', Kieveko ''Ogni'' aldizkarian argitaratu zen ipuina)-. Garai hartan, errusierazko literatura juduaren ordezkari asko sobietar literatura gaztean sartu ziren, eta Babel bilakatu zen denetan ezagunena. Bestalde, gizarte -eta literatura-irakinaldi hartan indarrean zen balio-sistemak bultzatuta, herriak ideal berriak beretu eta barneratuko zituen itxaropena jaio zitzaion idazleari. Sustrai juduetan eta sobietar abertzaletasunean oinarrituta idatzi zuen Babelek lanik onena, mundu osoko literaturan obra bakar izango zena: ''Konarmija'' (1926, ''Zaldieria gorria'').
 
=== ''Zaldieria gorria'' ===
 
=== ''Zaldieria gorria'' ===
Hogeita hamalau kontakizunez osatutako bilduma da (1933ko argitaralditik aurrera, hogeita hamabost), eta ez ditu ehun eta berrogeita hamar orrialde inguru baizik. Zortzi argitalpen izan zituen 1926tik 1933ra. Oro har, kritikak oso harrera ona egin zion liburuari, baina salaketa politikoak ere izan zituen hasieratik.
 
15 ⟶ 17 lerroa:
Bestalde, ''Zaldieria gorria'' aldizkariko kontakizunen ordena ez dator bat benetako gertakarienarekin. Errepikatzen diren zenbait elementu paralelok osatzen dute liburuaren barne-jostura korapilatsua: kristau mitologiako hainbat irudi, folklorekoak, zeruko argizagiak, koloreen sinbolismoa eta beste hainbat leitmotiv. Aipatutako elementu horien bizitasuna eta erabili zuen hizkuntza distiratsua konbinaturik, ''prosa apaingarri'' deitu zaion idazkera sortu zuen Babelek.
 
''Skaz'' formak (aho-hizkeraren estilizazioa, gizarte-maila apaletakoena, batik bat) eta Babelen hizkeraren berezitasunek oso ongi transmititzen dute kosakoen mundu basati hurbilgaitzak sortzen duen izua. ''Zaldieria gorria''ren narrazio-ehundura guztia elkarrekin nahasten diren hainbat gaiz osatua dago: hasidismoarekin[[hasidismo]]arekin zerikusia dutenetatik hasi, poloniar katolizismotik pasatu, eta kosakoen mundua islatzen dutenetaraino, ia hirurehun urtez elkarrekin izandako historia islatzen dute. Egilea hiru ikuspegietan jartzeak halako harmonia bat ematen dio testuaren antolaketa zorrotzari.
 
=== Bi kulturatako partaide ===
 
''Odesskie Rasskazy'' (1921-1932, ''Odessako[[Odesa]]ko ipuinak'') izeneko lanean, Ukrainako[[Ukraina]]ko portu-hiri hartako unibertso berezia erakusten da. Horretarako, OdessakoOdesako hizkera erabiltzen du egileak, ukrainerazko[[ukrainera]]zko eta yiddishezko[[yiddish]]ezko esaeraz jositako [[errusiera]], alegia, hura baitzuen gogokoena, bere ama-hizkuntza baitzen. Gaiak juduak[[judu]]ak dira erabat, eta OdessakoOdesako gaizkileen eta lapurren mundua deskribatzen du; egilea, ordea, ez da mundu horretako partaide. Gogo biziz eta inbidia pittin batez idatzitako ipuinak dira, kanpotik, betiere. Liburua irakurtzean, ozen entzuten da desagertzen ari zen juduen mundu hark Babeli sortzen zion galdu-mina eta pikaro jende harekiko sentitzen zuen halako erromantizismo moduko bat.
 
Inor ondorio okerrak ateratzera eraman lezake hil ondoko argitaraldietan ''Istorija moej golubjatni'', ''Pervaja Ijuhov'', ''V podvale'' eta ''Probuzdenie'' (''Nire usategiaren istorioa'', ''Lehen maitasuna'', ''Sotoan'' eta ''Esnatzea'') ipuinak ''Avtobiograficeskie Rasskazy'' (''Kontakizun autobiografikoak'') izenburupean bildu izanak.
 
Alde batetik, ipuin horiek ez dute ziklo bat osatzen, eta, bestetik, tratatzen diren gertaerak eta egoerak ez dira idazlearen biografiatik ateratakoak, nahiz eta haren haurtzaroko giroa maisuki islatzen duten. Ipuin horietako elementu giltzarria, bestalde, haurraren ikuspegia da: begirada horrek ez ditu ezagutzen, ez bereizten, prozesu historikoetatik jaio diren gizarte-mailak eta erkidego nazionalak. Begirada hori bat dator neurri batean Babelek beti izan zuen posizio urrun eta inpartzialarekin. Besteetatik bakartuak bizi ziren juduen eguneroko bizimodua, pertsekuzioak eta pogromak[[pogrom]]ak bigarren planoan gelditzen dira haurraren bizitzako gertakari garrantzitsuagoen atzean: amodioaren[[amodio]]aren aurkikuntza, lehen iruzurra, lehen maisua, etabeta abar. Hain zuzen ere, herriaren patu historiko gogorra bigarren mailan erakuste horrek ematen die ipuin horiei benetako kutsu tragikoa.
 
=== Antzezlanak ===
Bi antzezlan nagusi idatzi zituen Babelek: ''Zakat'' (1926-1927, ''Ilunabarra'') eta ''Marija'' (1935, ''Maria''). Lehenengoak paper berezia jokatzen du Babelen literatura-biografian. Antzezlanaren gaia Odessako ipuinetatik aterata dago, eta hangoak dira, orobat, obrako giroa eta pertsonaiak ere.
 
Bi antzezlan nagusi idatzi zituen Babelek: ''Zakat'' (1926-1927, ''Ilunabarra'') eta ''Marija'' (1935, ''Maria''). Lehenengoak paper berezia jokatzen du Babelen literatura-biografian. Antzezlanaren gaia Odessako[[Odesa]]ko ipuinetatik aterata dago, eta hangoak dira, orobat, obrako giroa eta pertsonaiak ere.
Epikaren generoan gertaera bitxi soil bat zena, ordea, gai jasoago eta seriosago bilakatzen da forma dramatikoan. Belaunaldien ordezkapenaren betiereko tragediaren gaia lehen ere erabilia zen errusierazko antzerkigintza juduan, baina Babelen lumak maisulan bilakatu zuen tragedia hori, zeren eta herri juduak Bibliako antzinako jakinduria historian zehar bereganatu eta eguneroko jakinduria bilakatu baitzuen. Bestalde, ilunabarraren sinbolismo zabalak juduen aro patriarkalaren eta antzinako bizimoduaren galera adierazten du. Babelek ez zion mundu hari negar egin, baina hari itsatsita geratu zen, eta ez espiritu soilez, baita gorputzez ere. Idazleak ez zekien egunsentia nolakoa izango zen eta zer-nolako mundu berria argituko zuen. Estutasuna eta goibeltasuna nabarmen antzematen dira antzezlan horretan, eta obra horrek markatuko zuen, hain zuzen, Babelen beraren ilunabarraren hasiera ere. Politikaren munduko beste gertaera askorekin batera (Stalinen diktaduraren hasiera, nekazarien hondamendia, industrializazio basatia), garrantzizkoa izan zen Babelek hain maitea zuen herri judu tradizionala Errusiatik aienatu izanak: idazle judu-errusiarra jaio eta hazi zen mundua betiko desagertzea ekarri zuen horrek.
 
Epikaren generoan gertaera bitxi soil bat zena, ordea, gai jasoago eta seriosago bilakatzen da forma dramatikoan. Belaunaldien ordezkapenaren betiereko tragediaren gaia lehen ere erabilia zen errusierazko antzerkigintza juduan, baina Babelen lumak maisulan bilakatu zuen tragedia hori, zeren eta herri juduak Bibliako antzinako jakinduria historian zehar bereganatu eta eguneroko jakinduria bilakatu baitzuen. Bestalde, ilunabarraren sinbolismo zabalak juduen aro patriarkalaren eta antzinako bizimoduaren galera adierazten du. Babelek ez zion mundu hari negar egin, baina hari itsatsita geratu zen, eta ez espiritu soilez, baita gorputzez ere. Idazleak ez zekien egunsentia nolakoa izango zen eta zer-nolako mundu berria argituko zuen. Estutasuna eta goibeltasuna nabarmen antzematen dira antzezlan horretan, eta obra horrek markatuko zuen, hain zuzen, Babelen beraren ilunabarraren hasiera ere. Politikaren munduko beste gertaera askorekin batera (Stalinen[[Stalin]]en diktaduraren hasiera, nekazarien hondamendia, [[industrializazio]] basatia), garrantzizkoa izan zen Babelek hain maitea zuen herri judu tradizionala Errusiatik aienatu izanak: idazle judu-errusiarraerrusiar idazlea jaio eta hazi zen mundua betiko desagertzea ekarri zuen horrek.
 
=== Azken urteak ===
 
=== Azken urteak ===
1930eko hamarkadan idatzitako zenbait kontakizun Babelen maisulanen artean sartu behar dira zalantzarik gabe, bai ikuspegiaren zorroztasunagatik, bai deskripzioen distiragatik, bai oharmen psikologiko zehatzagatik: ''Doroga'' (1930, ''Bidea''), ''Ulica Dante'' (1934, ''Dante kalea'') eta ''Di Grasso'' (1937).
 
1925etik aurrera, zinemarako lan egin zuen, filmetarako argumentuak idazten. Hasieran, [[Sholem Aleichem]] idazlearen gaietan oinarritu zen; gero, bere ipuinetatik atera zituen; eta, azkenik, enkarguzko lanak egin zituen, soldata ateratzea beste helbururik gabe. Babel ''bidelagunen'' multzoan sailkatu zuten, hau da, langile-klaseari eta haren literaturari leial izatea zin egin ez zioten idazleen multzoan, lehenbizi, etengabeko eraso politikoen pean zegoelako, gero, gerra zibilari buruz margotu zuen koadroa behar bezain heroikoa ez zelako, eta, azkenik, isilik egon zelako. Gorkiren sostengua eta adiskidetasuna benetako babesa izan ziren Babelentzat. Baina hura hil ostean, ''purga handien'' mende erori zen Babel: atxilotu, eta Siberiara eraman zuten.
 
Babelen obraren funtsa aurkakotasunean oinarritzen da gehienetan, eta talka hori izan ohi da kontakizunaren mamia: humanismoa[[humanismo]]a - [[ankerkeria]], idealismoa[[idealismo]]a - sentsualitate baldresa, erabakitasun heroikoa - zalantzak, pertsona eskolatuak - kosakoak[[kosako]]ak, [[ironia]] - sentimentaltasuna[[sentimentaltasun]]a, etabeta abar. Dikotomia horren presentzia atergabeak Babel erromantiko gisa ikusarazten digu askotan. Idazleak berak idatzita utzi zuenaren arabera, [[Gogol]], [[Maupassant]], [[Flaubert]] eta [[Gorki]] gaztea izan ziren harengan eragin handiena izan zuten idazleak. Nolanahi ere, erabilitako gaiengatik eta idazkeragatik Errusiako 1920ko Belaunaldiko literatura-mugimenduan sartzen den arren, ez da ahaztu behar errusieraz idatzitako literatura juduaren barruan ere kokatu behar dela Isaak Babel.
 
Behin estalinismoa[[estalinismo]]a bukatu eta gero, Babelen idazlanak argitaratzen hasi ziren pixkanaka-pixkanaka, eta haren izen ona bere tokia hartzen joan zen berriro. 1960 ingururako, mundu osoan zabaldu zen Babelen obrari buruzko interesa, eta, geroztik, ez du gutxiagora egin.
 
Behin estalinismoa bukatu eta gero, Babelen idazlanak argitaratzen hasi ziren pixkanaka-pixkanaka, eta haren izen ona bere tokia hartzen joan zen berriro. 1960 ingururako, mundu osoan zabaldu zen Babelen obrari buruzko interesa, eta, geroztik, ez du gutxiagora egin.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
 
[[en:Isaac Babel]]
[[az:İsaak Babel]]
[[bn:আইজাক বাবেল]]
[[bg:Исак Бабел]]
[[cs:Isaak Babel]]
[[de:Isaak Emmanuilowitsch Babel]]
[[es:Isaak Bábel]]
[[fa:ایزاک بابل]]
[[fr:Isaac Babel]]
[[fy:Isaak Babel]]
[[ga:Isaak Babel]]
[[gl:Isaak Babel]]
[[hr:Isak Babelj]]
[[it:Isaak Ėmmanuilovič Babel']]
[[he:איסאק באבל]]
[[la:Isaac Babel']]
[[lv:Īzaks Bābels]]
[[hu:Iszaak Emmanuilovics Babel]]
[[arz:ايزاك بابل]]
[[nl:Isaak Babel]]
[[ja:イサーク・バーベリ]]
[[pl:Izaak Babel]]
[[pt:Isaac Babel]]
[[ro:Isaac Babel]]
[[ru:Бабель, Исаак Эммануилович]]
[[sh:Isak Emanuilovič Babelj]]
[[fi:Isaak Babel]]
[[sv:Isaak Babel]]
[[tg:Исаак Эммануилович Бабел]]
[[uk:Бабель Ісак Еммануїлович]]
[[zh:伊扎克·巴别尔]]
 
[[Kategoria:1894ko jaiotzak]]
[[Kategoria:1940ko heriotzak]]