17:57, 31 abendua 2011ko berrikusketa aldatu Xartola (eztabaida \| ekarpenak) 146 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		18:19, 31 abendua 2011ko berrikusketa aldatu desegin Xartola (eztabaida \| ekarpenak) 146 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
2. lerroa: [[Archivo:Lambda en minúsculas.png\|250px\|thumb\| Lambda minuskula.]] ''' Programazio-lengoaien teoria'''[[Informatika\| informatikaren]] adar bat da, [[Programazio-lengoaia\| programazio-lengoaien]] eta beren [[Programazio-lengoaia#Programazio-lengoaien ezaugarriak\| ezaugarrien]] diseinuaz, inplementazioaz, analisiaz, karakterizazioaz eta sailkapenaz arduratzen dena. Diziplina anitzeko eremu bat da, [[Matematika\| matematika]], [[Software-ingeniaritza\| softwarearen ingeniaritza]], [[Hizkuntzalaritza\| hizkuntzalaritza]] eta [[Zientzia kognitibo\| zientzia kognitiboen]] jakintza-arloekin zerikusia (eta, zenbaitetan, bai eragina ere) duena. Informatikaren adar ezagun eta aintzatetsia da, eta, [[2006\| 2006ko]] dataz, ikerketagai garrantzitsu bat, emaitzak PLTari buruzko aldizkari berezitu nahiz informatika eta ingeniaritzako argitalpenetan, oro har, plazaratzen dituena. ~~Unibertsitate~~Arlo ~~mailako~~hau ~~informatikako~~jorratzea ~~ikasketa-programa guztietan eskatzen~~ezinbestekoa da, gaur egun, ~~arlo~~unibertsitate ~~hau~~mailako ~~jorratzea~~informatikako ikasketa-programa guztietan. ~~Programazio-lengoaien teoriaren ikur bat, ofiziala ez bada ere,~~ [[Lambda\| lambda]] letra [[Alfabeto greko\| greko]] minuskula da programazio-lengoaien teoriaren ikur, ofiziala ez bada ere. Erabilera hau [[Lambda kalkulu\| lambda kalkulutik]] dator, programazio-lengoaien ikertzaileek erruz erabiltzen duten [[Eredu konputazional\| eredu konputazionaletik]], alegia. Programazioaren eta programazio-lengoaien gaineko testu eta artikulu askok erabiltzen dute lambda, modu batera edo bestera. [[:en:Structure and Interpretation of Computer Programs\| ''Estructura e Interpretación de Programas de Ordenador'']] testu-liburu klasikoaren azala ilustratzen du, eta [[Scheme\| Scheme programazio-lengoaiaren]] sortzaile diren [[Gerald Jay Sussman\| Gerald Jay Sussman]] eta [[Guy Steele\| Guy Steele-k]] idatzitako [[Lambda artikulu\| ''lambda'' artikulu]] ~~delako~~direlakoen saileko askoren tituluetan ageri da. Programazio-lengoaien teoriari buruzko gune ezagun batek [[:en:Lambda the Ultimate\| ''Lambda the Ultimate'']] (''funtsezko lambda'') du izena, Sussman eta Steeleren ohorez. == Historia == 10. lerroa: Programazio-lengoaien teoria programazio-lengoaien beren garapenaren aurretik dator, nolabait. [[Lambda kalkulu\| Lambda kalkulua]], [[Alonzo Church]], [[Max HL. Solis Villareal]] eta [[Stephen Cole Kleene\| Stephen Cole Kleene-k]] 1930eko hamarkadan garatua, munduko lehen programazio-lengoaietakotzat hartzen da, nahiz eta bere helburua, programatzaileek sistema informatiko batentzako algoritmoak ''deskribatzeko'' bitarteko bat izatea baino gehiago, konputazioa ''modelatzea'' izan. [[Programazio funtzional\| Programazio-lengoaia funtzional]] askoren ezaugarria lambda kalkuluari [http://www.c2.com/cgi/wiki?ModelsOfComputation] ''itxura fin'' bat ematea izan da, eta lengoaia asko kalkulu horren bidez deskribatzen dira. Proposatu zen lehen berezko programazio-lengoaia [[Plankalkül\| Plankalkül]] izan zen, [[Konrad Zuse\| Konrad Zuse-k]] 40etan ~~diseinatu zuena,~~diseinatua baina ~~ez zen plazaratu~~ [[1972\| 1972a]] arte ~~(eta~~plazaratu ez ~~zen~~zena ~~inplementatu~~(eta [[2000\| 2000a]] arte, Zuse hil eta bost urte geroago arte, inplementatu ez zena). Arrakasta eta sona handiz ezagutu zen estreinako programazio-lengoaia [[Fortran\| FORTRAN]] izan zen, [[1954\| 1954]] eta [[1957\| 1957]] bitartean [[IBM\| IBMko]] ikertzaile liberatuz osatutako talde batek garatua, [[John Backus\| John Backus-en]] zuzendaritzapean. FORTRANen arrakastak zientzialari-batzorde baten sorrera ekarri zuen, programazio-lengoaia "unibertsal" bat garatzea helburu; ahalegin horren emaitza [[Algol 58\| ALGOL 58]] izan zen. Beste alde batetik, [[Mit\| MITeko]] [[John McCarthy\| John McCarthy-k]] [[Lisp\| LISP programazio-lengoaia]] garatu zuen (Lambda kalkuluan oinarrituz), mundu akademikoan garatutako lehen lengoaia arrakastatsua. Hasierako ahalegin horien arrakasta zela-eta, programazio-lengoaien gaia 1960ko hamarkadan, eta bai handik aurrera ere, ikergai nagusietako bat bihurtu zen. Hona hemen programazio-lengoaien teoriaren historian harrezkero giltzarri izan diren beste gertaera batzuk: 16. lerroa: * 1950eko hamarkadan, [[Noam Chomsky\| Noam Chomsky-k]] [[Chomsky-ren hierarkia\| Chomsky-ren hierarkia]] garatu zuen, [[Hizkuntzalaritza\| hizkuntzalaritzaren]] arloan; aurkikuntza horrek zuzeneko eragina izan zuen programazio-lengoaien teorian eta informatikaren beste adar batzuetan. * 1960ko hamarkadan, berriz, [[Simula\| Simula]] lengoaia garatu zuten [[Ole-Johan Dahl\| Ole-Johan Dahl]] eta [[Kristen Nygaard\| Kristen Nygaard-ek]], askok [[Objektuei orientatutako lengoaia\| objektuei orientatutako]] lehen lengoaiatzat hartzen dutena; Simulak [[korrutina\| korrutinaren]] kontzeptua ere ekarri zuen. * ~~1970an~~1970ean: [[Xerox PARC\| Xerox PARC-eko]] zientzialari talde txiki batek, [[Alan Kay\| Alan Kay-ren]] zuzendaritzapean, [[Smalltalk\| Smalltalk]] sortu zuen, objektuei orientatutako lengoaia bat, zuen garapen-inguruneari esker entzute handia lortu zuena, ez baitzen ordura arte halakorik ezagutzen. Sussman eta Steelek [[Scheme\| Scheme programazio-lengoaia]] garatu zuten, Lisp-en dialekto bat, [[esparru lexiko\| esparru lexikoak]], izen-espazio bateratu bat eta [[Aktore eredu\| Aktore ereduko]] elementuak bere dituena, lehen mailako [[jarraipen\| jarraipenak]] ere barne hartuz. Backusek, [[1977\| 1977ko]] [[Turing Sari\| Turing Sariko]] bere hitzaldian, industrian erabiltzen ari ziren lengoaien kritika gogorra egin eta programazio-lengoaien klase berri bat proposatu zuen, gaur egun [[Programazio-lengoaia funtzional\| programazio-lengoaia funtzional]] esaten diegunak, alegia. [[Process calculus\| Process calculus]] delakoa, [[Robin Milner\| Robin Milner-en]] [[Sistema komunikatuen kalkulua\| sistema komunikatuen kalkulua]] eta [[C. A. R. Hoare\| C. A. R. Hoare-ren]] [[Prozesuen komunikatze sekuentzial\| prozesuen komunikatze sekuentziala]] agertu ziren; hala nola, [[Carl Hewitt\| Carl Hewitt-en]] [[Aktore eredu\| Aktore eredua]] bezalako konkurrentzia-eredu antzekoak. ** [[Moten teoria\| Moten teoria]] programazio-lengoaiei diziplina gisa aplikatu zitzaien, Milner buru zela; aplikatze horrek aurrerakuntza handia ekarri dio moten teoriari, urte gutxi batzuetan. * 1990eko hamarkadan: 28. lerroa: Hainbat azterketa-alor daude, programazio-lengoaien teoriaren beraren barrukoak edo, barrukoak izan gabe, berorrengan eragin handia dutenak; askotan nabariki gainjartzen dira. * [[Konpiladore\| Konpiladoreen teoria]] da ''konpiladoreen'' (edo, eskuarki, ''itzultzaileen'') sorkuntzaren ~~azpian~~atzean dagoen oinarri formala; konpiladoreak: lengoaia batean idatzitako programa beste forma batera itzultzen duten programak. Konpiladore baten ekintzak honela sailkatzen dira tradizionalki: ''analisi sintaktikoa'' (eskaneatzea eta parseatzea), ''analisi semantikoa'' (programak egin behar duena zehaztea), ''optimizazioa'' (errendimendua neurri batean hobetzea, exekuzio-abiaduraren aldetik tipikoki) eta ''kodearen sorkuntza'' (programa baliokide baten sortzea, nahi den lengoaian: CPU baten [[Agindu-multzo\| agindu multzoari ~~dagokionean~~]] dagokion lengoaian, eskuarki). * [[Moten teoria\| Moten teoria]] [[mota-sistema\| mota-sistemen]] azterketaz arduratzen da; mota-sistemak "programa-portaera batzuen absentzia frogatzen duten metodo sintaktiko tratagarriak dira, sententziak sailkatzen dituztenak konputatzen dituzten balio moten arabera ~~sailkatzen dituztenak.~~" (''Types and Programming Languages'', MIT Press, 2002). Programazio-lengoaia asko beren mota-sistemen ezaugarriek bereizten dituzte. * [[Semantika formal\| Semantika formala]] ordenagailu-programa eta programazio-lengoaien portaeraren zehaztapen formala da. * [[Programen transformazio\| Programen transformazioa]] programa bat forma (lengoaia) batetik beste batera eraldatzeko prozesua da; [[Programen ~~analisia~~analisi\| programen analisia]] programa bat bere ezaugarri nagusien arabera aztertzean datza (programa-errore klase zenbaiten falta, esaterako). * ''Exekuzio-garaiko sistemez'' hitz egiten denean, programazio-lengoaien eta berorien osagaientzako [[Runtime ingurune\| ''runtime'' inguruneen]] garapenaz hitz egiten da, hau da, [[Makina birtual\| makina birtualak]], [[Zabor-bilketa\| zaborraren bilketa]] eta [[kanpo-funtzioentzako interfaze\| kanpo-funtzioentzako interfazeak]]. * ''Programazio-lengoaien analisi konparatiboak'', berriz, programazio-lengoaiak mota desberdinetan sailkatzen ditu, beren ezaugarrietan oinarrituz; programazio-lengoaia kategoria zabalei [[Konputazio-paradigma\| konputazio-paradigma]] esaten zaie maiz. * [[Metaprogramazioa\| Metaprogramazioa]] ordena handiagoko programen sorkuntza da; programa horiek, exekutatzen direnean, emaitzatzat programak sortzen dituzte (beste lengoaia batean edo jatorrizko lengoaiaren azpimultzo batean, beharbada) ~~emaitzatzat~~. * [[Lengoaia dedikatu\| Lengoaia dedikatuak]] problemak domeinu jakin batean bereziki eta modu eraginkor batean ebazteko sortuak izan diren lengoaiak dira.

Programazio-lengoaien teoria: berrikuspenen arteko aldeak