Thomas Mann: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t r2.6.4) (robota Erantsia: diq:Thomas Mann |
Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. |
||
1. lerroa:
{{Biografia infotaula oinarria
| irudia = Thomas Mann 1937.jpg
'''Paul Thomas Mann''' ([[Lübeck]], [[Schleswig-Holstein]], [[1875]]eko [[ekainaren 6]]-[[Zurich]], [[1955]]eko [[abuztuaren 12]]) idazle [[alemania]]rra izan zen. ▼
| oina = Thomas Mann 1937an.
| izen osoa = Paul Thomas Mann
| ezizena =
| jaiotza data = [[1875]]eko [[ekainaren 6]]
| jaiotza hiria = [[Lübeck]], [[Schleswig-Holstein]]
| jaiotza herrialdea = [[Alemania]]
| heriotza data = [[1955]]eko [[abuztuaren 12]]a
| heriotza hiria = [[Zurich]]
| heriotza herrialdea = [[Suitza]]
}}
▲'''Paul Thomas Mann''' ([[Lübeck]], [[Schleswig-Holstein]], [[1875]]eko [[ekainaren 6]]a - [[Zurich]], [[1955]]eko [[abuztuaren 12]]a) idazle [[alemania]]rra izan zen. ''Buddenbrooks'' ([[1901]]), ''Der Tod in Venedig'' edo "[[Herioa Venezian]]" ([[1912]]) eta ''Der Zaueberberg'' edo "Mendi magikoa" ([[1924]]) liburu ezagunen egilea da. [[1929]]an [[Literaturako Nobel saria]] eman zioten.
Politikoki, nabarmenena izan zen erregimen [[nazi]]aren aurkako bere jarrera. Hainbat urtez [[München]]en bizi ondoren, [[arteriosklerosi]]ak jota hil zen [[Suitza]]n. Bere garaiko lekuko argia izan zen Thomas Mann, Alemaniako eleberrigile moderno handiena kritikari askoren ustez. Estilo patxadatsu eta aldi berean ironiko batez azaldu zuen Europako kultura tradizioaren gainbehera, tradizio horren funtsezko balioak ukatu ez bazituen ere.
==Biografia==
Thomas Mann merkataritza aristokraziako familia bikainenetako batean hazi zen eta bere anaia nagusi Heinrichek bezala literatur zaletasun handia erakutsi zuen gazte-gaztetandik. Jaioterrian bertan egin zituen oinarrizko eta lehen mailako ikasketak, baina aita hil zenean (1891), eta bere [[seniparte]]a hartuta, [[Munich]]era joan zen bere ikasketak osatzera eta sakontzera. Munichen, Mann gaztea artisten arteko giroan murgildu zen eta anaia zaharraren urratsei jarraituz buru-belarri sartu zen literatur munduan, eta zenbait aldizkaritan parte hartzen hasi, ''Simplicissimus'' izenekoan, besteak beste.
[[Fitxategi:Thomas_Mann_early.jpg|thumb|left|240px|Thomas Mann gaztetan.]]
1905ean Katia Pringsheimekin ezkondu zen, eta sei seme-alaba izan zituzten. [[Lehen Mundu Gerra]]n [[nazionalismo]]aren alde egin zuen sutsuki,[[autoritarismo]]aren alde, baina gerra bukatu orduko jarreraz aldatzen hasi zen eta [[demokrazia]]ren balioak onartu zituen azkenean. ''Betrachtungen eines Unpolitischen'' (1918, "Apolitiko baten aburuak") liburuan erakutsi zuen bere hasierako jarrera hura, anaia Heinrich progresista eta demokratikoarenari guztiz kontrajarria: liburuan Mannek aurrez aurre jarri zituen Alemaniaren ''Kultur''-a (zibilizazio espirituala) eta sartaldeko herrien zibilizazio materiala. [[Bigarren Mundu Gerra]] aurreko urteetan [[nazismo]]aren aurkako jarrera garbia izan zuen.
1933an, [[Hitler]]rek aginpidea eskuratu orduko, hitzaldiak egiten atzerrian zegoela aprobetxatuz, bere herrialdera ez itzultzea erabaki zuen. 1933 eta 1938 bitarteko urteetan [[Suitza]]n bizi izan zen denbora gehiena, 1938an [[Amerikako Estatu Batuak|Estatu Batuetara]] joan zen, [[Princeton]]era, han unibertsitatean irakasle lanpostua lortu baitzuen, eta 1940an [[Kalifornia]]ra. Gerra bitartean Hitlerren aurkako propaganda egin zuen mezuak idatziz eta irrati bidez lau haizetara zabalduz. 1944an Estatu Batuetako herritartasuna hartzea erabaki zuen. 1952an Suitzara itzuli zen eta handik hiru urtera hil zen, Kilchbergen.
==Lanak==
Nahiz eta kontakizun molde klasikoei leial egon zen beti, Mannek konplexutasun berezi batez hornitu zituen beti moldeok.
Umorea eta ironia erabiliz ñabartu zuen bere idazkera aberatsa, eta kontatzen zituen historia sotilek sinbolismoz betetako edukia ikusten uzten zuten errealismo handiko itxuraren azpian. Analisia, zehaztasuna eta ironia izan ziren haren estiloaren ezaugarri nagusiak, eta artearen eta heriotzaren arteko harremana, eta eritasunarenaren eta osasunarenaren artekoa, gehien landu zituen gaiak.
== Bibliografia hautatua ==▼
* ''"Der kleine Herr Friedemann"'' ([[1897]]).▼
''Der kleine Herr Friedemann'' (1898, "Friedemann jaun txikia") kontakizun bildumaren ondoren, Thomas Mannek publikoaren eta kritikaren arreta bereganatu zuen ''Buddenbrooks'' eleberriarekin (1901, "Buddenbrooktarrak"). Liburu horretan (bere bizitzan oinarritua neurri handi batean), familia burges baten gainbeheraren kontakizuna egin zuen familiako lau belaunalditan zehar.
* ''"Buddenbrooks - Verfall einer Familie"'' ([[1901]]).▼
* ''"Tristan"'' ([[1903]]).▼
Mannek, bere literatura ibilbidearen hasierako urrats haietan, arteari eta sortzailearen eta honen langaia den bizitzaren arteko harremanari buruzko gogoetak egin zituen bere liburuetan, aipatu den horretan, eta baita bere hurrengoetan ere: ''Tonio Kröger'' (1903) eta ''Tristan'' (1903) ipuinetan, adibidez. Ezkondu eta urte batzuetara sortu zuen bere lanik hoberenetako bat: ''Der Tod in Venedig'' (1912, "Herioa Venezian", Xabier Mendigurenek euskaratua). Eleberri labur horretan -idazle aleman baten bizitzaren azkeneko egunak Venezian, hiria [[kolera]] izurriteak jota dagoen garai batean- Mannek oso modu tragikoan, dekadentismoz asetako hondamen giro batean, erabili zuen bere literaturgintzako gai nagusia: artearen eta bizitzaren arteko gatazka, duintasun burgesaren eta senen askapenaren artekoa.
* ''"Tonio Kröger"'' ([[1903]]).▼
* ''"Königliche Hoheit"'' ([[1909]]).▼
Lehen Mundu Gerrak eragin handia izan zuen Mannen politika eta kultur pentsamoldean, eta pixkana-pixkana jarreraz aldatu zuen. Buruan zerabiltzan ideia berriak beste maisulan batean azaldu zituen: ''Der Zauberberg'' (1924, "Mendi magikoa"). Eleberria Suitzako tuberkulosi gaixoentzako erietxe batean girotuta dago eta Hans Castorp gaztearen zalantzak azaltzen ditu: edo erietxean gelditu, bere baitan bilduta, eritasunaren eta heriotzaren liluraren mende, edo izatearen errealitateak onartu. Azken erabakia, munduari aurre egitekoa, idazlearen jarrera espirituaren sinbolotzat har daiteke. Obra horretan, bestalde, Thomas Mannek Europan berpizten ari zen [[militarismo]]aren arriskuez ohartarazi zuen, eta elkarrekin kontraesanean dauden bi modutara agertu zuen eritasuna: balio espiritualen sortzaile gisa, batetik, eta anarkia eta degenerazio gisa, bestetik. Eleberrian aurrez aurre jarri zituen [[progresismo]] [[burgesia|burgesa]], batetik, eta nazionalismo neoerromantikoa ([[nazismo]]aren aitzinekoa), bestetik, eta berak aurrenekoaren alde egin zuen argi eta garbi.
* ''"Der Tod in Venedig"'' ([[1912]]); "[[Herioa Venezian]]" ) ([[Xabier Mendiguren]], "[[Ibaizabal (argitaletxea)|Ibaizabal]]", [[1992]]). ▼
* ''"Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull"'' ([[1922]]).▼
Nazismoa zabaltzen hasi zenean aurre egin zion gogor, eta Hitlerrek aginpidea eskuratu zuelako Suitzara erbesteratu behar izan zuenez geroztik (1933), Thomas Mannek filosofia sustrai sakoneko alegoriak moldatu zituen gizarte modernoari buruz.
* ''"Der Zauberberg"'' ([[1924]]).▼
* ''"Mario und der Zauberer"'' ([[1929]]).▼
Germaniar kulturaren suspertzaileen eredua aldarrikatuz eta aldi berean arrazoiaren aldeko deia eginez, ''[[Sigmund Freus|Freud]]'' (1929), ''[[Goethe]]'' (1932) eta ''[[Wagner]]'' (1933) saiakerak idatzi ondoren, bere eleberri nagusietako hi idatzi zituen: batetik, ''Joseph und seine Brüder'' (1933-1943,"Jose eta bere anaiak") zikloa (lau liburu), [[mendebaldeko zibilizazioa]]ren sustraiak arakatuz eta [[Biblia]]ko historia beste era batera azalduz, eta bestetik, ''Doktor Faustus'' (1947, "Fausto doktorea"), nazismoa gerta zedin lagundu zuten gorabeheren azterketa psikologiko eta moral sakona, bere arima deabruari saltzen dion musikari bati buruzko kontakizunaren bidez egina. Azkeneko lanetan bere betiko ironiaz eta umoreaz azaldu zituen gauzak berriro: ''Der Erwählte'' (1951, "Aukeratua") eta ''Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull. Der Memoiren erster Teil'' (1954, "Felix Krull iruzurgilearen aitorpenak").
* ''"Joseph und seine Brüder"'' (tetralogia, [[1933]]-[[1943|43]]).▼
* ''"Lotte in Weimar"'' ([[1939]]).▼
Zurichen hil zen, 1955eko abuztuaren 12an.
* ''"Deutsche Hörer!"'' ([[1943]]).▼
* ''"Doktor Faustus"'' ([[1947]]).▼
{{aipu|Gustav Aschenbach edo von Aschenbach, ofizialki ezagutzen zutenez berrogeita hamargarren urteurrenaz geroztik, 19... urteko udaberri-arratsalde batean, gure kontinenteari aurpegi hain mehatxuz eta arriskuz betea hilabete luzetan erakutsi zion hartan, Prinzregentenstrasseko bere apartamendutik irten zen, Munichen barrena eta, bakarrik paseo luze bat egitera. Goizeko lan zail eta gorabeheratsuak asaldatua, zeinak egun horietan hain zuzen ahalik eta arreta, zuhurtzia, sen eta dendunik gehien eskatzen baitzion, idazleak ezin izan zuen, ezta bazkalondoan ere, bere barrenean sormenaren, «motus animi continuus» horren hedapena geldiarazi, zeinean baitatza, Zizeronen arabera, oratoriaren funtsa; ez zuen aurkitu, indarrak gero eta gehiago ahitzen zitzaizkiolarik, egunean behin hain beharrezko zuen lo suspertzaile hori ere. Horregatik erabaki zuen tearen ondoren etxetik irtetea, aireak eta mugimendu apur batek suspertzen lagundu eta arratsean lan etekintsu bat eskuratuko ziotelakoan.|''Herioa Venezian'', [[Xabier Mendiguren Bereziartu]]ren itzulpena.}}
* ''"Der Erwählte"'' ([[1951]]).▼
* ''"Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull. Der Memoiren erster Teil"'' ([[1954]]).▼
▲=== Bibliografia hautatua ===
▲* ''
== Ikus, gainera ==
54 ⟶ 85 lerroa:
[[da:Thomas Mann]]
[[de:Thomas Mann]]
[[el:Τόμας Μαν]]
[[en:Thomas Mann]]
72 ⟶ 102 lerroa:
[[hy:Թոմաս Ման]]
[[id:Paul Thomas Mann]]
[[io:Thomas Mann]]
[[is:Thomas Mann]]
115 ⟶ 144 lerroa:
[[zh:托马斯·曼]]
[[zh-min-nan:Thomas Mann]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/27}}
| |||