Toscana: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Artikulua Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko proiektuaren barruan aldatuko den abisua jartzea |
Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. |
||
1. lerroa:
{{Italiako eskualdea
|izena=Toskana
|bandera=Flag of Tuscany.svg
|armarria=Coat of arms of Tuscany.svg
|nongo=Toskanako
|hiriburua=[[Florentzia]]
|probintziak=[[Arezzoko probintzia|Arezzo]]<br />[[Grossetoko probintzia|Grosseto]]<br />[[Firenzeko probintzia|Firenze]]<br />[[Livornoko probintzia|Livorno]]<br />[[Luccako probintzia|Lucca]]<br />[[Massa-Carrarako probintzia|Massa-Carrara]]<br />[[Pisako probintzia|Pisa]]<br />[[Pistoiako probintzia|Pistoia]]<br />[[Pratoko probintzia|Prato]]<br />[[Sienako probintzia|Siena]]
|kokapena=
|azalera=22.990
|biztanleria=3.516.296
15 ⟶ 16 lerroa:
|web=www.regione.toscana.it
|}}
'''Toskana''' [[Italia]]ko iparraldeko eskualdea da, [[Apenino]] mendien eta [[Tirreniar itsasoa]]ren artean. Italiako eskualderik handienetakoa da, eta kultura eta historiaren aldetik garrantzitsuenetakoa. Izan ere, [[Pizkundea]] izeneko garai emankorrak garapen handia izan zuen Toskanan. [[Florentzia]] da hiriburua, eta beste hiri nagusiak [[Arezzo]], [[Grosseto]], [[Livorno]], [[Lucca]], [[Massa-Carrara]], [[Pisa]], [[Pistoia]], [[Prato]] eta [[Siena]]. Toskanako biztanle gehienak Arnoko haranean bizi dira.
[[Fitxategi:Tuscany landscape west of Siena.jpg|left|thumb|Toskanako paisaia, [[Siena]]tik hurbil]]
== Mugakideak ==▼
== Geografia ==
=== Orografia eta klima ===
Toskanako iparraldean [[Apenino]] mendiak (Tosco Emiliano Apeninoak) daude, eta [[Succiso]] mendia (2.017 m) da bertako gailurrik garaiena. Apeninoetako mendien artean, haranak eta ibai arroak dira; [[Magra]]ko harana, [[Lunigliana ibaia]]ren arroa, [[Garfagnana ibaia]]rena eta [[Arno ibaia]]ren goi ibilguaren arroa. Hegoaldean, Arno ibaiaren beheko ibilguaren harana dago, Toskanako nagusia dena. Kostaldea apala eta hareatsua da, eta tartean labar batzuk dira; itsasertzean uharte ugari dira.
Arno eta Ombrone ibaiek eta horien adarrek eratzen dute Toskanako hidrografia sarea.
Toskanako klima [[klima mediterraneo|mediterraneoa]] da, oro har, mendialdean izan ezik.
▲=== Mugakideak ===
Ipar-mendebaldean [[Liguria]], iparraldean [[Emilia-Romagna]], ekialdean [[Marche]] eta [[Umbria]], hegoaldean [[Lazio]] eta mendebaldean [[Liguriako itsasoa|Liguriako]] eta [[Tirreniar itsasoa]] mugakide ditu. Azken honek [[Korsika]]tik bereizten du.
=== Probintziak ===
Toskanak bederatzi probintzia ditu:
* [[Arezzoko probintzia|Arezzo]]
* [[Grossetoko probintzia|Grosseto]]
34 ⟶ 45 lerroa:
* [[Sienako probintzia|Siena]]
==
[[Etruriar]]rak bizi ziren Toskanan, eta [[K. a. IV. mendea]]n [[Antzinako Erroma|erromatarrak]] jabetu ziren eskualdeaz. XII. eta XIII. mendeetan errepublika txikietan banatua egon zen; [[XVI. mendea]]n [[medici]]tarrek, [[Florentziako duke]]ek, errepublika haiek guztiak batu zituzten. Gero, [[Lorena]]ren mende egon zen [[Austriar Inperioa]]ren barruan, eta 1801-14. urteetan [[Frantzia|frantsesen]] mende. Azkenean, [[1860]]an, [[Italia]]ren barruan geratu zen.
* [[Michelangelo]] ([[1475]]-[[1564]]), [[Pizkunde]]ko artista.▼
* [[Galileo Galilei]] ([[1564]]–[[1642]]), fisikari, filosofo, astronomo eta matematikaria. ▼
== Ekonomia ==
Nekazaritza (mahatsondoak, olibondoak, azukre erremolatxa, barazkiak eta laboreak) eta industria (kimikoa, burdingintza, ehungintza, altzariak eta papergintza, besteak beste) dira ekonomia jarduera nagusiak.
== Ondasun nabarmenak ==
===Pisako katedrala, bataiategia eta dorrea===
Dorreetan ospetsuena oker baten ondorioz da ospetsu. [[Pisako dorrea]] artean bukatu gabe zegoela hasi zen okertzen, zimenduen sendotasunik ezagatik. Dorre horrek eta inguruan dituen [[Pisako katedrala|katedralak]] eta [[Pisako bataiategia|bataiategiak]] Toskanako [[erromaniko]]aren monumentu multzo hoberena eratzen dute, [[Erdi Aroa]]n [[Pisa]]k izan zuen oparotasun handiaren erakusgarri.
Pisako katedralaren oina basilika paleokristau batena da funtsean; transeptuko besoek basilika txikiak ematen dute, zein bere absidearekin. Gurutzaduran kupula du, baina gainerakoan egurrez dago estalia, alboko habearteak izan ezik, ertz gangez estaliak.
Pisako hiru eraikinok marmol zuriz daude estalita (berde ilun koloreko marrazkiak dituztela txertaturik), [[Erromatar Inperioa]]ren garaian ohi zen bezala. Kanpotik arku itxuak eta galeriak dituzte.
====Florentziako bataiategia====
[[Fitxategi:David von Michelangelo.jpg|thumb|[[Michelangelo Buonarroti]] toskanarrak eginiko ''David'' eskultura]]
Toskanako erromanikoaren obra nagusia [[Florentziako bataiategia]] da. Katedralaren mendebaldeko fatxadaren aurrean dago: oktogono oineko eraikin handia da, ganga batez burutua. Hau ere marmolez estalia dago, lerro geometriko zorrotzen arabera.
Hain du klasikoen itxura, ezen [[Marte (jainkoa)|Marteri]] eskainitako tenplua izan zela uste izan zuten florentziarrek berek mende batzuk geroago.
== Toskanar ospetsuak ==
▲* [[Michelangelo Buonarroti]] ([[1475]]-[[1564]]), [[Pizkunde]]ko artista.
* [[Giacomo Puccini]] ([[1858]]–[[1924]]), [[opera]] musikagilea.
* [[Oriana Fallaci]] ([[1929]]-[[2006]]), idazlea.
* [[Roberto Benigni]] ([[1952]]-),
== Ikus, gainera ==
49 ⟶ 86 lerroa:
* {{it}} [http://www.tuscany-bedandbreakfast.eu/ Tuscany B & B]
* {{it}} [http://www.tuscany-farmholidays.eu Tuscany Farm Holidays]
▲[[Fitxategi:Leaning_Tower_of_Pisa.jpg|thumb|left|250px|[[Pisako dorrea]]]]
{{Italiako eskualde aurkibidea}}
143 ⟶ 178 lerroa:
[[zh:托斯卡纳]]
[[zh-min-nan:Toscana]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
| |||