Joan Ignazio Iztueta: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 83.213.166.20(r)en aldaketak ezabatu dira, Ksarasola(r)en azken bertsiora itzuliz. |
Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Joan ignazio iztuetaren omenezko eskultura.jpg|thumb|180px|right|Joan Ignazio Iztuetaren omenez Zaldibian jarritako eskultura: [[Ricardo Ugarte]]ren ''La vertical del sonido''.]]
'''Joan Ignazio Iztueta''' ([[Zaldibia]], [[Gipuzkoa]], [[1767]]ko [[azaroaren 29]]a - [[1845]]eko [[abuztuaren 18]]a) [[euskal idazle]] eta [[poligrafo]]a izan zen. [[Dantza]]ri arina ere izan zen. Arlo askotan nabarmendu zen.
Ez zaio ezagutzen Iztuetari goi mailako ikasketarik. Berak esaten du, gainera "gizon lego eskolatu bageko jakin-ez bat" zela; hala ere, idazkietan jakintza maila nahiko handia erakusten du.
==
[[Zaldibia]]n jaio eta hil zen. Lehen ezkontzatik bost seme-alaba izan zituen. Hogeita hiru urte zituela ezkondu zen lehen aldiz, Joaquina Linzoain [[urnieta]]rrarekin. Handik hamabi urtera alargundu zen.
Zergatiak garbi agertzen ez badira ere, kartzelan egon zen 1801-1807 urte bitartean, agidanez lapurreta bategatik edo, beste zenbaiten ustetan, haur hiltze batean laguntzaile izateagatik. Ezaguna dena da Kontxesi Bengoetxea ezagutu zuela han, hura bi haur hiltzeagatik kondenatua, eta harekin maiteminduta, 1808an ezkondu zela. Kartzela garaikoa da ''[[Kontxesiri]]'' izeneko bertso saila, gerora entzute handikoa izan zena. Frantsesen kontrako gerran frantziarren aldeko jarrera izan zuen, frantsestu gisa, eta ogasun alorrean karguren bat izan zuen Donostian.
1815az gero, eta aurreko garai ilun haien ondoren, [[Donostia]]n izan zen Iztueta literatura lanetara emana. Donostiako udaletxeak agindu zion bil zitzala ahal zituen dantza eta dantzarako musika gehienak, artxiboetan gordetzeko eta gazteei erakusteko. Lan horren ondorioz argitaratu zuen ''Guipuzcoaco dantza gogoangarrien condaira edo historia beren soñu zar, eta itz neurtu edo versoaquin. Baita berac ongui dantzatzeco iracaste edo instruccioac ere'' liburua. Horregatik hartzen da Iztueta lehen folkloristatzat.
== Iritzi kritikoa ==▼
Bigarren aldiz alargundu eta 1828an hirugarrenez ezkondu zen, Asunción Urruzola [[zizurkil]]darrarekin. Donostiako Lur Ateko zaindaria izan zen garai hartan, eta kartzelako [[alkaide]] ere izan zen. Bere lanetan euskararen alde eta dantzen alde jardun zuen, orduko dantzen kontra aritzen ziren apaizekin eztabaidan sartuta. Horren lekuko da Juan Jose Mogeli idazten dion gutuna, Frai Bartolome Santa Teresaren kontra: ''Carta eguiten diona D. Juan Ignacio Iztuetac apez D. Juan Jose Mogueli, aita beacurtsu fraile Santa Teresacoac Plauto euskaldunaren icenarequin izquidatu duen obrachoaren gañean. Ceña arguitaratu duen Moguel berac'' (1829)''.
Bizitzako azken urteak [[Zaldibia]]n pasa zituen, gazteei dantzak irakasten eta bere lanik garrantzitsuena, ''Guipuzcoaco provinciaren condaira edo historia'' (hil ondoren, 1847an, argitara emana), idazten. Liburua bi zatitan banatuta dago: lehen zatian orduko Gipuzkoako ohiturak, bizimodua, animaliak, landareak, ibaiak eta abar deskribatzen ditu; eta bigarrenean, berriz, Zaldibiako batxillerraren ''Suma''-ri jarraituz, eta Zamacolaren ''Historia de las naciones vascas'' plagiatuz, gipuzkoarren gudu eta gatazken kontaketa bat egin zuen. [[Gipuzkoako historia]] horretan ematen du bat-bateko [[bertsolaritza]]ri buruz ezagutzen den lehen berri historikoa: [[Billabona]]n [[1802]]an 4.000 entzuleren aurrean bi bertsolarik egindako saio luze baten aipamena.
[[Jose Garmendia Arruabarrena]]k Iztuetaren olerkiak eta lan ezezagunak bildu eta argitara eman zituen bi liburukitan (lehena 1968an eta bigarrena 1978an). [[Jesus Elosegi]]k 1969an ''Juan Ignacio de Iztueta Echeberria (1767-1845)'' izeneko biografia jakingarria idatzi zuen.
▲== Iritzi kritikoa ==
''Errima'' edo ''puntuari'' eta erritmoaren ematen die Iztuetak garrantzi gehien. Haren eskuetan errima, askotan, ustekabean sortzen da, errima erregularretik irregularrera salto eginez, gaiak eta erritmoak eskatzen dioten neurrian. ''Erritmoari'' dagokionez, Iztuetak eta, geroago, [[Bilintx]]ek gauza bera egin zuten: bertsoak kantatzeko, doinu berriak erabili zituzten, zaharrez gainera. Izan ere, errimen aldaketa ez ezik, neurriari ere astindu ederrak ematen dizkio Iztuetak. Molde erregularreko monotomia hautsiz, bat-batean bertso laburrak tartekatzen ditu, doinuak hala eskatuta ziurrenik.
37 ⟶ 44 lerroa:
[[Kategoria:Zaldibiarrak]]
[[Kategoria:Euskal idazleak]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
| |||