Lorrena: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t r2.7.1) (robota Erantsia: az:Lotaringiya |
Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. |
||
1. lerroa:
{{eskualde
|eskualde=Lorrena
6 ⟶ 5 lerroa:
|depart=[[Meurthe-et-Moselle]]<br />[[Meuse]]<br />[[Moselle]]<br />[[Vosges]]
|prefetura=[[Metz]]
|biztanleria=2.
|urtea=
|dentsitate=
|az=23.547
|arrond=19
|kanton=157
|herri=2.339
|buru=Jean-Pierre Masseret
|buru_alderdi=[[PS]]
|prefet=-
|web=http://www.cr-lorraine.fr
}}
'''Lorrena''' ([[frantses]]ez ''Lorraine'', [[aleman]]ez ''Lothringen'') [[Frantzia]]ko ipar-ekialdeko eskualdea.
[[Meurthe-et-Moselle]] (54), [[Meuse]] (55), [[Moselle]] (57) eta [[Vosges]] (88) departamenduek osatzen dute. [[Prefektura]] [[Metz]] hirian dago, nahiz eta hiriburu historikoa [[Nancy]] Hiri nagusiak [[Bar-le-Duc]], [[Nancy]] (hiriburua), [[Épinal]], [[Verdun]], [[Thionville]] eta [[Forbach]] dira. [[Frantses]]az gain, [[alemana]] ere hitz egiten da Moselle eta Meurthe-et-Moselle departamenduen alde gehienean.
== Orografia eta klima ==
Ekialdean eta hego-ekialdean [[Vosges mendiak]] dira nagusi ([[Schlucht]], 1.360 m), eta gainerakoan garaiera apaleko lautadak daude, oro har, [[Meuse ibaia]]k eta haren adarrek ildokaturiko lurretan.
Neguak hotzak eta elurtsuak izan ohi dira, eta udak askoz epelagoak (O °C eta 18 °C Nancyn, batez beste). Neguan elurra egiten du, eta euri asko izaten da urte osoan zehar (737 mm Nancyn eta 950 mm Épinal-en).
Lurraldearen % 35 basoak hartzen du.
== Ekonomia ==
[[Fitxategi:U4 Uckange.jpg|thumb|left|280px|[[Mosela]]ko [[Uckange]]ko labe garaiak, gaur egun museo bihurtuak.]]
Bertako zuretan eta lurpeko aberastasunetan oinarriturik, aspaldian garatu zen Lorrenan industria tradizionala (altzariak, jostailuak, optikako gaiak, portzelana, kristalgintza, ur termalak). [[XVIII. mende]]an oso indartu zen ehungintza Vosges aldean.
1878an hasi ziren Lorrenako burdin hobi itzelak ustiatzen (6 mila milioi tonako erreserba. Frantziako burdin ustiapenaren % 96 eta Europakoaren % 46), [[Sidney Gilchrist Thomas]] ikertzaile ingelesak fosforo-burdina tratatzeko asmatu zuen metodoari esker. Burdingintzan oinarrituriko industria ezarri ondoren (Moselako ikatz-hobiak ere hartu behar dira kontuan) guztiz aldatu zen Lorrenako ekonomiaren itxura.
1872an 1.533.000 biztanle zituen Lorrenak, eta 1911n 1.911.000. Industria astuna izan da ordutik hona nagusi Lorrenan, hiru gunetan banatua: Nancy aldea (altzairu bereziak), [[Chiers]] aldea (burdinurtua) eta erdialdeko meatzeak.
1962tik aurrera, ordea, gehiegizko produkzioak krisi larria ekarri zuen, eta gaur egun ere, desoreka handiak daude ekonomia-alor nagusien artean. Nekazaritza utzi samar egon da Lorrenan XIX. mendearen bukaeratik aurrera, eta oso biztanle gutxi duten nekazari-eremuen ondoan, hirialde guztiz jendetsuak (400.000 biztanle [[Metz]] aldean, 350.000 Nancy aldean), eta burdingintzan eta meatzaritzan oinarrituriko hiri-egiturak eratu dira.
== Historia ==
=== Antzinako Lorrena ===
Bi herri [[zelta]] bizi ziren Lorrenako lurraldean: leukoak eta mediomatrikoak. Frankoen eta alemanen inbasioaren ondoren, [[Austrasia]]ko erresumako gune nagusi bihurtu zen Lorrena, eta ondoren [[karolingiar inperioa]]rena.
=== Lotaringia ===
{{sakontzeko|Lotaringia}}
[[855]]ean Lotaringiako erresuma eratu zen, eta [[923]]an Germaniako inperioaren barnean geratu zen. [[959]]an bitan banatu zen Lotaringia: Goi Lotaringia, geroko [[Lorrenako Dukerria]] (geroko Lorrena), eta Behe Lotaringia, geroko [[Brabante]].
[[Fitxategi:Herzogtum Lothringen 1000.PNG|thumb|260px|[[Lorrenako Dukerria]] 1000. urtean.]]
=== Jaurerri feudalak ===
[[1048]]an Metz-eko dukerria sortu zen, [[1737]]ra arte iraun zuena.
Laster hasi ziren Metz-eko, Luxenburgoko eta Bar-eko jaunen arteko liskarrak, eta, gainera, lehengo aginpidea gorde zuten betiere Metz, Toul eta Verdungo apezpikuek. Egoera nahasi horretaz baliatu ziren Frantziako erregeak Lorrenako auzietan parte hartzeko Filipe IV.aren garaian bereziki (1285-1314).
=== XV. eta XVI. mendeak ===
[[XV. mende]]an nolabaiteko batasuna egin zuten Lorrenako etxeek [[Burgundia]]ko dukeen aurka, eta [[XVI. mende]]aren hasieran burujabe jardun zuen Lorrenak. 1552an Frantziako erregea hiru apezpiku-hiriez jabetu zen, eta, handik aurrera, bete-betean hartu zuen parte Lorrenak Frantziako erlijio-gatazketan.
=== XVII eta XVIII. mendeak ===
[[XVII. mende]]an, [[Luis XIII.a]] eta [[Luis XIV.a]] Frantziako erregeen aurka matxinatu zen Karlos IV.a Metzeko dukea, baina galdu egin zuen. Leopoldo dukearen garaian iraun zuen gerrak, eta bakea ''Vienako bakea'' sinatu arte ez zen iritsi (1735). [[Estanislao Leszczynski]] [[Polonia]]ko errege koroagabeari eman zioten Lorrena eta Frantziako koroak ([[Italia]]ko [[Toscana]] jaso zuen ordainean).
[[1766]]an berriro jabetu zen Lorrenaz Frantziako erregea.
=== XIX eta XX. mendeak ===
[[XIX. mende]]an industria modernoa garatu zen Lorrenan. 1871-1918 urteetan, Alemaniaren barnean geratu ziren Lorrenako eskualde hizkuntzaz alemaniarrak, Alsazia-Lorrena lurraldean.
== Ikus, gainera ==
27 ⟶ 83 lerroa:
* [[Lotaringia]]
== Kanpo
{{commonskat|Lorraine}}
* [http://www.cr-lorraine.fr/ Lorrenako webgune ofiziala] {{fr}}
{{Frantziako eskualde historikoak}}
{{Frantziako eskualde aurkibidea}}
40 ⟶ 97 lerroa:
[[an:Lorena (Francia)]]
[[ar:لورين]]
[[be:Латарынгія]]
[[be-x-old:Лятарынгія]]
66 ⟶ 122 lerroa:
[[hr:Lorena]]
[[hu:Lotaringia]]
[[ia:
[[id:Lorraine]]
[[io:Lotringia]]
81 ⟶ 137 lerroa:
[[lt:Lotaringija]]
[[lv:Lotringa]]
[[mr:लोरेन]]
[[ms:Lorraine]]
110 ⟶ 165 lerroa:
[[vls:Lorraine]]
[[war:Lorraine]]
[[zh:洛林]]
[[zh-min-nan:Lorraine]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
| |||