Biozenosi: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t r2.7.1) (robota Erantsia: sl:Biocenoza |
Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:FoodWeb.jpg|thumb|right|280px|<center>[[Ur geza]]tako uretako eta lurreko elikagai-sarea.</center>]]
'''Biozenosia''' bizitza izateko baldintza egokiak dituen eremu mugatu batean ([[biotopo]]a) elkarrekin bizi diren [[landare]]en eta [[animalia|animalien]] komunitatea da. Biozenosiaren eta [[biotopo]]aren baturak [[ekosistema]] sortzen du. Biozenosia bi adarretan
# Norgehiagoka: [[argi]]a, [[ur]]a, lekua edota [[elikagai]]ak lortzeko.
# Mendekotasuna: [[sinbiosi]]a, [[komentsalismo]]a, [[bizkarroitasun]]a eta [[harraparitza]].
== Historia ==
1877an sartu zen hizkuntza zientifikoan ''biozenosi'' hitza, [[Karl Möbius]] alemaniar biologoak organismo ugari elkartzen zaizkien ostra sarden ikerketan erabili zuenean. Ikertzaile horren arabera, biozenosia izaki bizien multzokatze bat da, eta haren osaerak, moten eta banakoen kopuruak ingurunearen batez besteko baldintza jakin batzuk islatzen ditu; izaki horiek elkarrekiko mendekotasun-harremanen bidez loturik daude. Beharrezkoa da, gainera, biozenosia kokatzen den tokian —[[biotopo]]an— espezieak ugaldu ahal izatea, horrek eusten baitio taldeari toki horretan.
Bi puntu garrantzitsutan —banakoen kuantifikazioan eta haien elkarrekiko mendekotasun-harremanetan— aurrerapen nabarmena ekarri zien biozenosi kontzeptuak ordu arte egin ziren [[komunitate biotiko]]en deskribapenei. 1850 aurretik, baldintza [[geoklimatiko]] zehatz batzuekin loturik zeuden talde naturalak identifikatu besterik ez zuten egiten naturalistek.
Möbiusek masa-fenomenoak, haien elkarrekiko eraginak eta haien oreka orokorra kontuan hartzeak zerikusi handia zuen, dudarik gabe, XIX. mendean garatu ziren gizarte-harremanak aztertzeko teoria berriekin eta [[Charles Darwin]]en pentsamenduak izan zuen eraginarekin. [[Espezie]]aren ideia [[arketipo biologiko]]aren ideiarekin lotzen zuen tesia baztertuz, Darwinek [[populazio]] naturalen eta [[bizitzagatiko borroka]]ren gaiak landu zituen, eta horrek komunitate biotikoak metodo estatistikoen bidez aztertzera eraman zuen. Izan ere, bizidunen mundua eratzen duten antolakuntza-mailen multzoan, unitate egituradunak osatzen dituzte biozenosiek populazioei dagokienez, eta garai jakin batean inguru jakin batean bizi diren banakoen taldeak multzokatzen dituzte.
== Deskribapena ==
[[Fitxategi:Tide pools in santa cruz.jpg|300px|thumb|Marea arteko putzu baten alboa. Itsas izarrak (''[[Dermasterias]]''), itsas anemonak (''[[Anthopleura]]'') eta [[itsas belakiak]] ditu. Tokia: Santa Cruz, Kalifornia.]]
Inguruari egokitzen ez baldin bazaizkio, espezie batzuk desagertu egiten dira, [[hautespen natural]]aren eraginez. Beren batez besteko balioetatik hurbil dagoen baldintzen aldaketa zabal samarra onartzen dutenak, ordea, komunitatean integratu ahal izango dira, biztanle batzuen eta besteen artean iraupen-harremanak sortzen baldin badira. Horrelako izakien eta inguruaren arteko akzio-erreakzio sisteman eta izakien arteko eraginen sisteman bi elementu nagusik eratzen dute espezieen antolaketa: biozenosiari egitura espaziala ematen dion antolakuntza berezi baten bidez banatzen dira, eta, biozenosia egonkorra baldin bada, ziklikoki errepikatzen diren fase jakin batzuen ([[fenofase]]en) hurrenkeraz egiten da denborazko segida.
Ez da erraza biozenosiaren kontzeptua zehazki definitzea, itxuraz oso desberdinak diren izakiak sailkatu baitaitezke izen horren pean. Adiera baten arabera, biozenosia espazioan ongi mugatuta dagoen multzo irregularra da. [[Urmael]] bateko [[komunitate biologiko]]a izango litzateke horren adibide bat, edota [[itsasertz]] batekoa. Ertzak eta erdia desberdinak dira, eta baita sakonera ere eremu batzuetan eta bestetan, baina beren osotasunean izaki biologiko funtzionalak dira, non organismo batzuek eta besteek ezin konta ahala harreman baitute beren artean, eta [[populazio]] egonkor eta nahiko autonomoa osatzen baitute. Ongi mugatutako multzoen adiera horren barruan, biozenositzat jo daitezke komunitate txikiagoak ere, [[zuhaitz]] hil baten populazioa edota usteltzen ari den gorpu batena, esate baterako. Komunitate murritz horiek, ordea, oso autonomia ezegonkorra eta oso iraupen mugatua dute. Hobe da, horrelakoetan, biozenosi zabalagoen zatitzat jotzea.
Bigarren adiera batean, biozenosia oso eremu zabalean heda daiteke ([[basoa]] edo [[sabana]], esate baterako), eta zaila izaten da hari mugak jartzea. Hala ere, espazioan errepikatzen den egitura bat izan ohi du; beraz, maila jakin batean homogeneotzat jo daiteke. Horrelakoetan, azaleko azterketa batekin ere berehala hautematen dira populazio horretako [[landaredi]]aren —[[fitozenosia]]ren— ezaugarri nagusiak, bere homogeneotasunaren lehen ideia bat jasoz. Beraz, botanikoak izan dira, hain zuzen ere, multzo homogeneoak definitzen eta mugatzen laguntzen duten arauak lehenik definitu dituztenak. [[Animali]]enak —zoozenosiarenak— aurretik mugatu eta definitzea, berriz, zaila da; animaliak ikertzeko, behaketa- eta atzemate-teknika bereziak erabili behar dira.
Ikerketak prozedura grafiko, nahiko enpirikoen bidez egin ziren lehendabizi, [[Jan Czekanowski]]ren [[analisi diferentzial]]aren taulekin, esate baterako, baina, [[kalkulu automatiko]]aren garapenari esker, berehala finka daitezke datuen arteko [[korrelazio-koefiziente]]ak, eta horrela, ikertu nahi diren kidetasunak kuantitatiboki agertzen diren taulak estatistikoki finkatu eta landu daitezke. Praktikan, beraz, biozenosi baten definizioa pausoz pauso egiten da. Lehen azterketa batean gehien ikusten diren eta ugarien diren organismoetan oinarritutako miaketa egin daiteke, hau da, lehorreko zonetan goi-mailako landareetan oinarritutakoa. Horrela banatutako multzoen datuak analizatuz, komunitateen mugak eta ezaugarriak zehaztu daitezke gero.
== Ikus, gainera ==
44 ⟶ 64 lerroa:
[[sh:Biocenoza]]
[[sk:Spoločenstvo (ekológia)]]
[[sr:Биоценоза]]
[[tr:Cemaat]]
50 ⟶ 69 lerroa:
[[uk:Біоценоз]]
[[zh:群落]]
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
| |||