07:18, 30 azaroa 2011ko berrikusketa aldatu Vagobot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 8.359 edits t r2.7.2) (robota Erantsia: ky:Социал Демократия ← Aurreko ezberdintasuna		21:23, 26 abendua 2011ko berrikusketa aldatu desegin Elhuyar Fundazioa (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 21.358 edits Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: ~~{{ lurlanean }}~~ {{Sozialismoa}} '''Sozialdemokrazia''' [[XIX. mendea]]ren amaieran [[sozialismo]] eta [[marxismo]]aren baitan sortutako [[ideologia]] politikoa da. Teoria honen arabera, posible da gizarte kapitalista batetik sozialista batera iristea [[demokrazia]] ordezkagarriaren bideak erabiliz (parlamentuan eta gobernuan parte hartuz, adibidez). [[Iraultza]], beraz, ez da ezinbesteko bitartekoa [[sozialismo]]rako bidean. Gaur egun sozialismoa eta sozialdemokrazia sarri sinonimotzat jotzen dira Mendebaldeko gizarteetan, nahiz eta sozialismoa askoz esanahi zabalagokoa izan (bere baitan sartzen dira sozialista demokratikoak, [[marxismo\|marxistak]], [[Anarkismo\|anarkistak]] eta [[Komunismo\|komunistak]] ere. ▼ Sozialdemokrazia, sozialismoa eta komunismoa sustrai ideologiko beretik sortuak dira; sozialdemokrazia ordea, ideologia horien militantziaren eta totalitarismoaren aurkako agertzen da. ▲'''Sozialdemokrazia''' [[XIX. mendea]]ren amaieran [[sozialismo]] eta [[marxismo]]aren baitan sortutako [[ideologia]] politikoa da. Teoria honen arabera, posible da gizarte kapitalista batetik sozialista batera iristea [[demokrazia]] ordezkagarriaren bideak erabiliz (parlamentuan eta gobernuan parte hartuz, adibidez). [[Iraultza]], beraz, ez da ezinbesteko bitartekoa [[sozialismo]]rako bidean. ==Historia== Gaur egun sozialismoa eta sozialdemokrazia sarri sinonimotzat jotzen dira Mendebaldeko gizarteetan, nahiz eta sozialismoa askoz esanahi zabalagokoa izan (bere baitan sartzen dira sozialista demokratikoak, [[marxismo\|marxistak]], [[Anarkismo\|anarkistak]] eta [[Komunismo\|komunistak]] ere. Sozialdemokrazia [[August Bebel]] alemaniar pentsalariaren ahaleginez sortu zen; sozialismoa indarkeriarik gabe, legearen baitan, ezarri behar zela zioen Bebelek. 1869. urtean [[Wilheim Liebknecht]]ekin batera, [[Alemaniar Langile Sozialdemokraten Alderdia]] sortu zuen; gerora, 1875. urtean, alderdi hori Alemaniako beste langile talde batekin elkartu eta Alderdi Sozialdemokrata sortu zen (''Sozialdemokratische Partei''). 1871. urtean hartu zuten parte sozialdemokratek aurrenekoz hauteskundeetan Alemanian, eta ordudanik etenik gabe hazi zen haien indarra. [[Eduard Bernstein]] alemaniarra (1850-1932) izan zen sozialdemokraziaren beste teorilari garrantzitsu bat. [[Marxismo]] ortodoxoaren aurkakoa zen; haren ustez [[kapitalismo]]a ez zetorren gainbeheran, oztopoak (langabezia, gainprodukzioa, eta aberastasunen banaketaren berdintasuna eza) gainditzen ari baitzen etengabe; Bernsteinentzat gizartean baldintzak hobetzen ari ziren, eta bozketa unibertsala ezartzerakoan langileek sozialismoa ezarriko zuten hauteskundeen bidez, inolako iraultza eta bortxarik gabe. ~~== Sozialdemokraziaren sorrera ==~~ 1864an [[Londres]]en Nazioarteko Langileen Elkartea sortu zen. Elkarte honek estatu guztietan langileen interesak defendatuko zituzten alderdiak sortzea bultzatu zuen, [[marxismo]]a ardatz hartu eta ''langileen abanguardia sozialista'' bihurtuko zirenak. [[Alemania]]ko Alderdi Sozialdemokrata 1869an sortu zen, eta eredu izan zen gainerako herrialdeetarako. Ondoren sortu ziren beste alderdi sozialdemokrata ugari: [[Belgika]]n, [[Austria]]n, [[Polonia]]n, [[Hungaria]]n, [[Errusia]]n, [[Bulgaria]]n, [[Errumania]]n, [[Holanda]]n... Nahiz eta Bersteinen [[errebisionismo]]a alderdi gehienek kondenatu zuten, mugimendu sozialista errebisionistetan (erreformistak) eta ortodoxoetan (marxistak) banatu zen. 1917. urtean [[Iraultza boltxebike]]a garaile atera zenean, sozialismo ezkertiarra desagertu egin zen, III. Internazionalean [[komunismo\|komunista]] izena hartu baitzuten talde sozialistek. Komunisten eta sozialisten arteko banaketa erabat gauzatu zen Berlingo Konferentziaren (1922) ondoren, eta hala, 1923. urtean Hanburgon [[Internazional sozialista]] sortu zen, alderdi sozialdemokrata guztiak biltzen zituena. Ibilbide berezia eta garapen sakona izan zuten [[Eskandinavia]]ko alderdi sozialdemokratek, besteak beste, [[Suedia]] eta [[Danimarka]]koek. [[Britainia Handia]]n ez zen alderdi sozialdemokrata eraginkorrik sortu, laborismoak zuen indarragatik. [[Bigarren Mundu Gerra]]ren ondoren, sozialdemokratek aginpidea eskuratu zuten Europako zenbait herrialdetan, Suedian, Erresuma Batuan ([[Alderdi Laborista]]) eta Mendebaleko Alemanian, esate baterako, eta Europako ongizateko gizarte programak antolatzen hasi ziren. Aginpidea lortu ahala, sozialdemokrazia aldatuz joan zen, batik bat mendebaleko Alemanian, eta bereziki XIX. mendeko dotrina sozialistak industriaren eta negozioen nazionalizazioari buruzko planteamenduei zegokienez. Hasieran alderdi hauek argi eta garbi [[marxismo]]aren ideiak defendatu zituzten, behin [[anarkismo\|anarkistak]] Erakundetik kanporatu ondoren. Hala ere, barne aniztasuna gero eta handiagoa zen; tartean zeuden, besteak beste, [[Rosa Luxemburg]] eta [[Lenin]] iraultzaileak, [[Karl Kautsky]] eta [[Jean Jaures]] ortodoxoak eta [[Eduard Bernstein]]en jarraitzaileak, sozialismoa pausuz pausu eta demokraziaren bidetik lortu behar zela ziotenak. Gero eta irizpide zabalduagoa da sozialdemokrazian, dotrina horretan iritzi eta adar asko badira ere, industriaren eta ekonomia jarduera pribatuaren jabegoa baino, estatuaren kontrola edo arautzea behar dela lortu; nahikoa baita ekonomia kontrolatzea ekonomia hazkundea eta errenta berdintasuna lortzeko. Ezkerraldeko alderdiek indarrean den sistemarekin lotu izan dute pentsamolde sozialdemokrata, eta kapitalismoaren iraupenerako oinarria dela esanez kritikatu dute. Bernsteinek marxismoaren zenbait baieztapen kritikatu zituen ''Sozialimoaren aurrebaldintzak eta sozialdemokraziaren egitekoak'' lanean. Besteak beste, iraultzaren beharra gaitzetsi zuen, [[proletargoaren diktadura]] ez zuen ontzat ematen eta sozialismoa lortzeko erreforma politiko eta ekonomikoen bidea lehenesten zuen. Sozialismoa demokrazia parlamentarioaren sakontzea zela uste zuen, eta horretarako alderdi sozialdemokratek parlamentu eta gobernu demokratikoetan zuten partehartzearen garrantzia azpimarratu zuen. Hasieran Bernsteinen teoriak gaitzetsi ziren arren, ukaezina da ondorengo sozialismoan izan duten garrantzia eta eragina. == Sozialdemokrazia Euskal Herrian == 60. lerroa: [[kk:Социал-Демократия]] [[ko:사회민주주의]] ~~[[ky:Социал Демократия]]~~ [[lt:Socialdemokratija]] [[lv:Sociāldemokrātija]] 81 ⟶ 80 lerroa: [[tr:Sosyal demokrasi]] [[uk:Соціал-демократія]] [[vi:~~Chủ~~Dân ~~nghĩa~~chủ xã hội~~-dân chủ~~]] [[yi:סאציאל דעמאקראטיע]] [[zh:社會民主主義]] [[zh-yue:社會民主主義]] [[Fitxategi:Eduard Bernstein.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] == Erreferentziak == {{ lur \| data=2011/12/26}}

Sozialdemokrazia: berrikuspenen arteko aldeak