17:18, 20 abendua 2011ko berrikusketa aldatu Luckas-bot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 146.902 edits t r2.7.1) (robota Erantsia: su:Namibia ← Aurreko ezberdintasuna		21:20, 26 abendua 2011ko berrikusketa aldatu desegin Elhuyar Fundazioa (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 21.358 edits Lur Hiztegiak Wikipediaratzeko Lantegiak egindako aldaketa. Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: ~~{{ lurlanean }}~~ {{Herrialde infotaula \| estatuaren_izena = Namibia 17 ⟶ 16 lerroa: \| tituluak = Presidentea<br />Lehen Ministroa \| izenak = [[Hifikepunye Pohamba]]<br />[[Nahas Angula]] \| subiranotasun_mota = Independentzia \| subiranotasunaren_gertaerak = [[Hegoafrika]]tik \| subiranotasun_urtea = <br />[[1990]] [[martxoaren 21]] \| azalera_zerrendan_kokapena = 34. \| azalera_zenbakia = 824.292 \| ur_portzentaia = arbuiagarria \| biztanleria = 2.031.000 \| estimaketa_urtea = 2005 \| biztanleria_zerrendan_kokapena = 144. \| erroldatutako_biztanleria = 1.820.916 \| errolda_urtea = 2002 32 ⟶ 31 lerroa: \| txanpona = [[Namibiako Dolarra]]<sup>1</sup> \| txanpon_kodea = NAD \| ordu_eremua = \| utc_zenbakia = +1 \| DST_ordu_eremua = Bai \| utc_DST_bariazioa = +2 \| domeinua = na \| aurrizki_zenbakia = 264 \| gentilizioa = namibiar \| oharrak = <sup>1</sup> Namibiako Dolarra eta Hegoafrikako Rand-a kotizaziokideak dira eta biak erabil daitezke Namibian. 43 ⟶ 42 lerroa: '''Namibia''', ofizialki '''Namibiako Errepublika''' (''Republic of Namibia'' [[ingeles]]ez), hegoaldeko [[Afrika]]ko estatua. Iparraldean [[Angola]] eta [[Zambia]], ekialdean [[Botswana]] eta hegoaldean [[Hegoafrika]] mugakide ditu. Mendebaldean [[Ozeano Atlantiko]]a du. Hiriburua [[Windhoek]] da. == Geografia == [[Fitxategi:Namibia sat.png\|thumb\|left\|170px\|Namibia satelite irudian]] [[Fitxategi:SAC Namibia-desert-1.jpg\|thumb\|left\|170px\|Namibiako desertua]] Namibiako paisaia nagusiki erdialdeko lur garaiez osaturik dago, [[Brandeberg]] mendigunea punturik garaiena (2.606 metro) dela. Erdiko [[goi ordoki]]a iparraldetik hegoaldera zabaltzen da, [[Namib]] basamortua eta haren itsasertzeko lautadak mendebaldean, [[Orange ibaia]) hegoaldean eta [[Kalahari]] basamortua ekialdean dituela. Ipar-ekialdeko lursail nabarmen bat, Capriviko Zerrenda, [[Zambezi]] ibaira iristeko [[Alemaniar Inperioa]]ren korridore estuaren aztarna da. Estatuko erdialdean dagoen Windhoek hiriburuaz gain, Walvis Bay eta Swakopmund portu-hiriak, Oshakati, Grootfontein, Tsumeb eta Keetmanshoop hiri garrantzitsuenak dira. Namibiako [[klima]] [[Basamortuko klima\|basamortukotik]] [[Klima tropikala\|tropikalera]] aldatzen da. [[Uda]] (urritik apirilera) euri-sasoia da: bero handia (gau freskoak) barnealdean eta tenperatura askoz atseginagoak itsasertzean. Hegoalderantz abiatzen den neurrian euri-sasoia gero eta urriagoa da. [[Negu]]a (maiatzetik irailera) lehor-sasoia da: egunez tenperatura atseginak dira eta gau freskoak dira beti. === Orografia eta hidrografia === Namibia ia osoa goi-ordoki zabal bat da, 975-2.000 m bitarteko garaiera duena, eta sartaldetik sortaldera apalduz doana; goi-ordokiaren erdialdea menditsua da eta 2.500 m inguruko mendiak daude hiriburutik hurbil. Goi-ordokiaren alboetan bi basamortu daude: mendebalean [[Namib]] basamortua, itsasaldea bere luzera osoan hartzen duena (1.600 km), eta [[Kalahari]]ko basamortua ekialdean. Namibian ez da ibairik, iparraldean Angolarekin ([[Kunene]] eta [[Okavango]] ibaiak) eta hegoaldean Hegoafrikarekin (Orange ibaia) mugatzen dutenak eta euria egiten duenean eratzen direnak besterik. === Klima eta landaretza === Namibiako klima beroa eta guztiz idorra da. Oso euri gutxi egiten du, azarotik martxora bitartean bakarrik, iparraldean batez ere, eta beroak lurruntzen du gehiena. Lehorteek luzaro irauten dute askotan. Horrenbestez, oso landare gutxi izaten da, eta izaten dena lurraldearen idortasunari egokitua da. Hala ere, ipar-ekialdean sabana eta hegoaldeko muturrean baso tropikalak dira. ==Biztanleak eta gizartea == [[Fitxategi:Herero_women.jpg\|thumb\|left\|300px\|Herero emakumeak]] Namibiako biztanleria, batik bat, iparraldean kontzentratzen da, euri gehien egiten duen aldean. [[Bantu]] familiako etniak dira jendetsuenak: [[ovanbo]]ak, [[kavango]]ak eta [[herero]]ak. [[Nama]]k [[hotentote]]ak dira jatorriz, eta beste herri bat dute mendean, erdi esklabotasunean: damara herria. [[Damara]]k beren nagusien hizkuntzan mintzatzen dira, [[nama]]z, alegia. [[Boskimano]]ak dira Namibiako etnia antzinakoena, nahiz eta, gaur egun, oso gutxi diren. Botswanako boskimanoekin batera, boerrek sarraskitu zituzten Afrika hegoaldeko lehen biztanle haien azken ondorengoak dira. [[Khoisan]] familiako klik hizkuntzez mintzatzen dira (baita hotentoteak ere), eta egungo boskimanoen arbasoak ziren Namibiako labarretako pintura ospetsuen egileak. Arraza zurikoak 100.000 inguru ziren independentziaren aurretik, eta gehienak Namibian geratu ziren. Kolono alemaniarren, afrikanerren eta britainiar jatorriko hegoafrikarren ondorengoak dira. Adin egiturari dagokionez, 0-14 urte bitartekoak biztanleen % 44 dira, 15-64 urte bitartekoak % 52, eta 65 urtez gorakoak % 4 besterik ez. Bizi itxaropena oso laburra dute, batez beste, namibiarrek: gizonezkoek 41 urtekoa eta emakumezkoek 40koa. Emankortasun indizea 4,9 haurrekoa da emakumeko. Biztanle dentsitatea oso eskasa da: 2 biztanle km<sup>2</sup>-ko. == Historia == 57 ⟶ 67 lerroa: [[Fitxategi:Lion Twyfelfontein Namibia.JPG\|left\|200px\|thumb\|Antzinako San edo Boskimanoen labar artea]] [[K. a. 3. milurteko\|K. a. 26.000an]] [[boskimano]]en (Namibiako lehen biztanleak) aitzinekoek labar-pinturak egiten zituzten, Afrikako antzinakoenak. Mendeetan zehar [[migrazio]] ugari egon ziren, hasieran [[khoisan]] [[etnia]]koak eta gero [[bantu]] etniakoak (gaur egungo biztanleriaren gehiengoa). Namibian oinak jarri zituzten lehen europarrak [[portugal]]darrak izan ziren [[XVI. mendea]]n, baina [[Namib basamortua\|Namib]] eta [[Kalahari basamortua]]k hesi handiak bihurtu ziren europarren esplorazio eta kolonizaziorako. [[XIX. mendea]]n [[Ingalaterra\|ingeles]] eta [[alemania]]rrak lekutzen hasi ziren Namibian, eta azkenik [[1884]]an alemaniar kolonia bilakatu zen. [[1904]]an [[herero]]ak, bantu herri bat, alemaniarren aurka altxatu ziren. Hereroak sarraskituak izan ziren, lehen Waterberg-eko batailan eta gero [[kontzentrazio-zelai]]etan. Hereroak, gerraren aurretik 80.000 inguru zirenak, [[1911]]n 15.000 baino ez ziren. Hauxe izan zen [[XX. mendea\|XX. mendeko]] lehen [[genozidio]]a. [[1915]]. urtean, [[Lehen Mundu Gerra]]n, hegoafrikarrek Namibia hartu zuten, eta 1920an [[Nazioen Elkartea]]k Hegoafrikari agindu bat eman zion Namibia administratzeko. Hurrengo urteetan Hegoafrikatik etorkin zuri ugari etorri ziren, beltzak baztertzeko legeak indartu ziren eta haien matxinadak oso gogor zapaldu ziren. [[1946]]. urtean Hegoafrikak Namibiaren anexioa aldarrikatu zuen. [[NBE]]k gaitzetsi zuen, baina Hegoafrikak ez zuen NBEren agintea onartu. [[1959]]an Windhoek-en [[apartheid]]-aren aurkako manifestazio bat zapaldua izan zen eta 57 beltz hil zituzten bertan. [[1960]]an [[SWAPO]] (South-West African People's Organisation edo Hego-Mendebaldeko Afrikar Herriaren Erakundea) sortu zen eta [[1967]]an hegoafrikarren aurkako [[gerrilla]]- borroka hasi zuten. [[1968]]an NBEk Namibia izena eman zion herrialdeari (ordura arte Hego-Mendebaldeko Afrika deitzen zen). [[1979]]an apartheid-a indargabetu zen. [[1989]] SWAPOk lehen hauteskunde benetan demokratikoak irabazi zituen eta [[1990]]ean Namibiak independentzia lortu zuen. [[1994]]an Namibiak Walvis Bay (Hegoafrikako [[barrendegi]]a) berreskuratu zuen. == ~~Politika~~Ekonomia == Biztanleria aktiboaren ia erdia (% 49) lehen sektoreko jardueretan enplegatzen da: [[abere]] hazkuntzan ([[ahuntz]]ak, [[abelgorri]]ak eta [[karakul ardia]]k) eta iraupeneko nekazaritzan ([[arto]]a, artatxikia), lurraldearen idortasunak ez baitu ematen beste ezer askotarako aukerarik. Kolonoen garaian, karakul ardien hazkuntza zen inguru hartako nekazaritza jarduera nagusia, baina gaur egun ez du garrantzirik ia Namibiako ekonomian. Zurien etxaldeetan esportaziorako hazten den abelgorria, aldiz, negozio oparoa da. Lehen sektoreari, hala ere, [[BPG]]ren % 11 besterik ez dagokio. Baina, baliabide naturalei dagokienez, herrialde aberatsa da Namibia, lurpeko baliabideetan batez ere: badira diamanteak, kobrea, uranioa, urrea, beruna, eztainua, litioa, kadmioa, zinka, gatza, banadioa, gas naturala, zilarra, tungstenoa& Horregatik, ez da harritzekoa Namibiako ekonomia esportazioko meatzaritzaren hain mendean egotea. BPGren % 34 dagokio meatzaritzari eta berorren inguruko industriari. Bitxigintzarako diamante produkzioak mea produkzio osoaren balioaren bi heren hartzen ditu: milioi eta erdi kilate inguru urtean, kostako hondartzetatik eta itsaspeko hondoetatik atereak. Garrantzi handikoak dira, orobat, uranio eta kobre ekoizpenak, munduko meategi handienetakoak baitaude Namibian, baina, azken urteotan, uranioaren eta kobrearen prezioek behera egin dute merkatuan, eta horrek ekoizpena ere jaistea ekarri du. Namibiako itsasertzeko urak, [[Bengela]]ko ur-lasterrari hotzari esker, oso aberatsak dira mota askotako arrainetan, baina [[sardina]], [[antxoa]] eta [[berdel]]a dira hango arrain mota nagusiak. Independentziaren aurretik, mundu guztiko ontziek egiten zuten arrantzan Namibiako uretan eta arrantza kopuruak asko jaitsi ziren. Burujabetasuna lortu ondoren, Namibiako gobernuak debekatu egin zien kanpoko ontziei bere uretan arrantza egitea eta, horri esker, berriro ere dezente ugaldu dira asko urriturik zeuden hainbat arrain mota. Aberastasun natural handiak gorabehera, Namibiaren merkataritza balantza defizitarioa da, eta [[Hegoafrika]]rekin ditu merkataritza harreman gehienak. Industria gutxi du eta biztanleria aktiboaren ia % 40 lanik gabe dago. Namibiako gobernuak, ekonomia suspertzeko beste hainbat neurriren artean, [[Walvis Bay]]-ko portuan eremu franko bat ezartzea erabaki du. Diruari dagokionez, 1993 arte, [[Hegoafrika]]ko rand-a izan zen Namibiako diru ofiziala; baina data hartatik aurrera, Namibiako dolarra da diru ofiziala. Bi garraiobide nagusi dira Namibian: errepidea eta burdinbidea. 55.000 km-ko errepide sarea du, eta 2.380 km-ko burdinbidea. Itsas portu bakarrak, berriz, esandako Walvis Bay eta Lüderitz dira. Nazioarteko aireportua dago Windhoeken. Namibiako ekologia arazo nagusiak ia etengabeko idortearen ingurukoak dira: ur iturri natural oso mugatuak (ez du ibairik lurraldearen barruan) eta basamortuaren zabaltze atergabea. == Politika == Namibia errepublika parlamentarioa da. Errepublikako presidentea bost urteko eperako hautatua da, bi aldiz berriztagarri. Benetako exekutiboaren burua da. Presidenteak lehen ministroa izendatzen du. Independentziatik SWAPO izan da lehen indar politikoa. Parlamentua ganbarabikoa da. [[Konstituzio]]a aipagarria da, bere testuan [[ingurumen]]aren babesa aurki daiteken lehenetarikoa da eta. 1990eko martxoaren 21ean independentzia erdietsi ondoren, konstituzio berria onartu zuten eta, haren indarrez, bi ganberako parlamentua, sistema alderdi-anitza eta lehendekaria buru duen errepublika demokratikoa jarri zen indarrean. Hauteskundeak bost urtetik behin egiten dira, eta 18 urtez gorako pertsona guztiek dute botoa emateko eskubidea. Errepublikako lehendakaria estatuburua eta gobernuko burua da, aldi berean. Legegintza eskumena 72 diputatuz osatutako Batzar Nazionalean datza, goiko ganberak edo Kontseilu Nazionalak (26 kontseilariz osatua) ez baitu erabakitzeko eskumenik. Gobernuko ministroak lehendakariak aukeratzen ditu Batzar Nazionaleko diputatuen artetik. Administrazio aldetik, hamahiru eskualdetan banatuta dago Namibia: Caprivi, Erongo, Hardap, Karas, Khomas, Kunene, Ohangwena, Okavango, Omaheke, Omusati, Oshana, Oshikoto eta Otjozondjupa. Ondorengo hauek dira Namibiako alderdi politiko nagusiak: Afrikako Hego Mendebaldeko Herri Erakundea (SWAPO); Justiziarako Alderdi Demokratiko Nazionala (NDPFJ); Turnhalle Itun Demokratikoa (DTA); Fronte Batu Demokratikoa (UDF); Monitoreen Ekintza Taldea (MAG); Namibiako Koalizio Demokratikoa (DCN). == Banaketa administratiboa == 76 ⟶ 94 lerroa: Eskualdeak (haien hiriburuekin) hauexek dira: {\| \| # '''Caprivi''' (Katima Mulilo) # '''Erongo''' (Swakopmund) 100 ⟶ 118 lerroa: [[Turismo]]a gero eta garrantzitsuagoa da ekonomian, naturaren edertasuna eta fauna autoktonoari esker. Afrikako estatu gehienekin alderatuta, Namibia aberatsa da, baina alde ekonomiko handiko estatua da: zuriak beltzak baino askoz aberatsagoak dira oraindik, eta langabeziaren tasa %30 eta %40 bitartekoa da. == Demografia == [[Fitxategi:Himba_Herritarrak.JPG\|thumb\|right\|250px\|Himba etniako gizakiak]] Afrikako beste estatu batzuen aldean, Namibiak biztanle dentsitate baxuenetarikoa du. Biztanleriaren gehiengoa (%84) beltzak dira. Etnia nagusia ''ovambo'' da, biztanleriaren erdia. Zuriak %8 dira (Afrika Beltzean bigarren proportzioa, hegoafrikarren atzetik), [[holanda]]r, [[alemania]]r, [[Erresuma Batua\|britainiar]], [[Frantzia\|frantses]] eta [[portugal]]darren ondorengoak. Mestizoak %8 dira. Hizkuntza ofizial bakarra [[ingeles]]a da. Namibiarren erdiaren lehen hizkuntza [[oshiwambo]] (ovamboen hizkuntza) da, eta gehien ulertzen den hizkuntza [[afrikaans]]a da (gazteen artean ingelesa da, hezkuntzaren ondorioz). Zurien artean afrikaansa eta [[aleman]]a (independentzia arte hizkuntza ofizialak) dira hizkuntza nagusiak. [[Kristautasun]]a da [[erlijio]] nagusia. Namibian [[HIES]]aren tasa munduan altuenetakoa da, eta horren ondorioz, bizitza itxaropena 20 urte inguru jaitsi da azken urteotan. 113 ⟶ 131 lerroa: == Kultura == [[Fitxategi:Spitzkoppeko_Pintura.JPG\|thumb\|right\|250px\|Boskimanoen labar-pintura Spitzkoppe-n]] Namibiako [[literatura]] bi adar ditu: etnia beltzen ahozko tradizioa (ipuin eta kondairak) eta zurien literatura (alemanez nagusiki), orokorrean lurralde bitxi eta ezatsegin honetan bizi izandakoari buruzkoa. Labar-pintura oso interesgarria da eta lurraldeko zenbait lekutan margolan ederrak ikusgai daude. Orokorrean zuriek beraien lanetan paisaiak, flora edota fauna islatzen dituzte. == Kanpo loturak == * {{en}} [http://www.grnnet.gov.na/ Namibiako Gobernuaren webgunea] * {{en}} [http://www.holiday-namibia.com/ Namibian turismoari buruzko webgunea] * {{eu}} [http://www.jalgi.com/atlasa/estatuak.html Jalgi.com atlasa] datuak, mapak eta irudiak 129 ⟶ 147 lerroa: [[Kategoria:Namibia]] ~~[[nso:Namibia]]~~ [[ace:Namibia]] 160 ⟶ 176 lerroa: [[crh:Namibiya]] [[cs:Namibie]] ~~[[cv:Намиби]]~~ [[cy:Namibia]] [[da:Namibia]] 208 ⟶ 223 lerroa: [[ko:나미비아]] [[krc:Намибия]] [[ks:नमीबिया]] [[ku:Namîbya]] [[kw:Namibi]] 218 ⟶ 234 lerroa: [[ln:Namibia]] [[lt:Namibija]] ~~[[ltg:Namibeja]]~~ [[lv:Namībija]] [[mg:Namibia]] 266 ⟶ 281 lerroa: [[st:Namibia]] [[stq:Namibia]] ~~[[su:Namibia]]~~ [[sv:Namibia]] [[sw:Namibia]] 275 ⟶ 289 lerroa: [[th:ประเทศนามิเบีย]] [[ti:ናሚቢያ]] ~~[[tk:Namibiýa]]~~ [[tl:Namibya]] [[tn:Namibia]] 298 ⟶ 311 lerroa: [[zh-min-nan:Namibia]] [[zu:INamibhiya]] == Licensing: == [[:en:Category:Images of Namibia]]\|View of Sam Nujoma Stadium<br/> == Licensing: == [[:en:Category:Images of Namibia]]]] [[Fitxategi:Gipfel am Brandberg.JPG\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Flag of Namibia.svg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Namibia-demography.png\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Namibie carte.png\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Kalahari C17.JPG\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Tintenpalast-Windhoek.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Swakopmund.jpeg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:42817 06.JPG\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Heroes Acre 1.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Gnome-globe.svg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Fish-River-Canyon-1.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Herero women.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:SAC Namibia-cactus.jpg\|thumb\|none\|alt=[[:en:Fish River Canyon\|Fish River Canyon]], [[:en::w:Karas region\|Karas region]], southern Namibia. [\|[[:en:Fish River Canyon\|Fish River Canyon]], [[:en::w:Karas region\|Karas region]], southern Namibia. []] [[Fitxategi:67100288 7d27f5d6f0 o.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Windhoek-Skyline.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Olympic flag.svg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Kirche denkmal nam.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Namibie Swakopmund 02.JPG\|thumb\|none\|alt=\|]] [[Fitxategi:Bottle-tree.jpg\|thumb\|none\|alt=\|]] == Erreferentziak == {{ lur \| data=2011/12/26}}

Namibia: berrikuspenen arteko aldeak