Cusco: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
MerlIwBot (eztabaida | ekarpenak)
t robota Ezabatua: ne:माचू पिचू (strongly connected to eu:Machu Picchu)
No edit summary
30. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Cuzco''' ([[ketxuakitxua]]z ''Qusqu'', ''Qosqo'') edo '''Cusco''' (idazteko modu ofiziala [[Peru]]n) [[Cusco eskualdea]]ren hiriburua da, [[Inka Inperioa]]ren hiriburua izandakoa.
 
Herrialdeko hegoaldeko mendilerroan dago, Huatanay ibaiaren arroan. Bere biztanleria, gutxi gora-behera, 300.000 biztanlekoa da. Peruko toki turistikorik nagusiena da, eta, hiria bisitatzera, urtean, 1.000.000 bat pertsona joaten dira. [[UNESCO]]k, [[1983]]an, [[Gizateriaren Ondare]] izendatu zuen.
49. lerroa:
 
== Izena eta bere etimologia ==
HirikoHiriaren toponimoa,izenaren jatorria [[kitxua]]zko ''Qusqu'' edo ''Qosqo'' izen ketxua izan zenda. Tradizioak dioenez, ''erdigunea, zilborra, gerrikoa'' esan nahi duela dio,du. [[inkenInken mitologia]]ren arabera, bertan, beheko mundua edo [[Uku Pacha]], mundu ikusgaia edo [[Kay Pacha]] eta goiko mundua edo [[Hanan Pacha]] elkartzen baitziren. Honela, hiria, ''munduaren zilborra'' deitua izan zen eta hala deitua da oraindik ere, unibertsoari erreferentzia eginez. Hala ere, egungo [[ketxua]]kitxua hizkuntza bakar batek ere ez du lotzen aipaturiko hitza aipaturiko esanahiarekin.
 
[[Espainia]]r konkistatzaileak iritsi zirenean, berehiriaren izena, [[gaztelania]]ra, ''Cuzco'' edoeta ''Cusco'' bezalaformekin pasatzenpasatu dazen. Bi izenak berdin erabiltzen dira ordutik.
 
HonelaHala, ''Cuzco'' aurkiageri daitekeda [[Karlos I.a Espainiakoa]]ren Erregeerrege Zeduletanzeduletan, [[Francisco de Jerez]]en kroniketan ([[1534]]), [[Estatuko Aldizkari Ofiziala|Estatuko Aldizkari Ofizialeko]] agirihainbat ezberdinetanagiritan eta [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] mapatanmapetan ([[1815]]etik) etanahiz [[XX. mende]]koetan ([[1976]] arte gutxienez).
 
''Cusco'' [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] [[Peru mapa historikoetan|Peruko mapa historikoetan]] aurkiageri daitekeda ([[1597]]tik, artikulu honetako mapan agertzenazaltzen den bezaladenez), baita [[XVII. mendea|XVII.]], [[XVIII. mendea|XVIII.]] eta [[XIX. mende]]koetan [[1814]] arte.
 
[[1993]]tik, izen ofiziala ''Cusco'' da, eta, egun, hala agertzen da [[Peru]]ko kartografia ofizialean, gaztelania hizkuntza ofiziala den beste herrialde batzuetan beste era ere erabiltzen jarraitzen den arren.
86. lerroa:
[[Inka Inperioa|Inka Inperiotik]] bizirik mantendu zirenek, koloniaren lehen urteetan borroka bat izan zuten. [[1536]]an, [[Manco Inca]]k euren borrokak hasi zituen eta [[Vilcabambako Inkak]] izeneko dinastia sortu zuen. Dinastia hau, [[1572]]an amaitu zen, azken inka izan zen [[Tupac Amaru I.a]], garaitua, harrapatua eta burua moztua izan zenean.
 
Hiria, erdialdeko [[Ande]]etako merkataritza eta kultura gune garrantzitsu batetan bihurtu zen, [[Lima]] eta [[Buenos Aires]] arteko ibilbidean aurkitzen baitzen. Baina erregeordetzaren administrazioak nahiago izan zuen Lima (Cusco baino bi urte geroago sortua, [[1535]]ean), eta batez ere honek [[El Callao]] portu naturalarekin zuen hurbiltasuna, Hegoamerikako bere domeinuen burua ezartzeko. Hiria, jada aipatua da ezagutzen den [[Peru]]ri buruzko lehen mapan.
 
Cusco, erregeordetzaren administrazioaren buru bezala hartua izan zen herrialdearen hegoaldean, hasieran, herririk garrantzitsua izan zelarik, berriki sorturiko [[Arequipa]] edo [[Moquegua]]ren kaltetan. Bere biztanleria, nagusiki, euren foru eta pribilegioetako batzuk errespetatu zitzaizkien inka aristokraziako indigenez osatua zegoen. Espainiar ugari ere bertan bizitzen jarri ziren. Garai horretan hasi zen, gaur egun hirian ikus daitekeen mestizaia kulturalaren prozesua.
116. lerroa:
[[1990eko hamarkada]]tik, aktibitate turistikoak paper berezi bat bete zuen hiriko ekonomian, ondorioz, ostatu aktibitatea handituz. Gaur egun, Cusco, [[Peru]]ko toki turistikorik garrantzitsuena da. Bere aldetik, hiriak bere hiri hazkuntza mantentzen du, gaur egun, [[San Sebastian barrutia (Cusco)|San Sebastian]] eta [[San Jeronimo barrutia (Cusco)|San Jeronimo]] barrutietara ere hedatuz.
 
[[Daniel Estrada Perez]]ek, [[KetxuaKitxua Hizkuntzaren Akademia Nagusia]]ren babeslea, Cuscoko alkate bezalaizan eman zuenzen denboran, [[1983]] etatik [[1995]]era bitarteanbitartean—, hiriarenhiriari beste izen ofizial berri bat gehitu zenzioten, Qosqo, eta kaleen antzinako izenkitxuazko ketxuakizenak ofizialdu zirenzituzten.
 
[[Fitxategi:Cuzco_-_Panorama_de_nuit.JPG|thumb|650px|center|<center>Cuscoren gaueko ikuspegi panoramiko bat. Cusco, bizitzaz beteriko hiria. </center>]]
 
== Kanpo loturak ==