Zezenketa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Toroencorrida.JPG|right|thumb|300px|[[Zezen]]a plazan ''"
'''Zezenketa''' edo '''tauromakia'''<ref name=harluxet>[http://www1.euskadi.net/Harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=zezenketa Harluxet hiztegi entziklopedikoa]</ref> ([[greziera]]tik eratorritako hitza: ταυρομαχία, "zezen-borroka") [[zezen]]ak toreatuz egindako ikuskizun tradizionala da. [[Espainia]]n, [[Portugal]]en, [[Latinoamerika]]ko herrialde batzuetan ([[Mexiko]], [[Kolonbia]], [[Venezuela]], [[Peru]] eta [[Ekuador]]<ref>{{es}} [http://www.cas-international.org/es/home/sufrimiento-de-toros-y-caballos/corridas-de-toros/corridas-de-toros-en-latinoamerica/ La tauromaquia en Latinoamérica]</ref>) eta [[Frantzia]]ko hegoaldean gertatzen dira ikuskizun hauek, eta baita [[Euskal Herria]]n ere. Ekitaldi horietan, zezen bat edo gehiagoren lidia burutzen da, kirol edo asialdi asmoekin. Bere defendatzaileek, aldiz, lehiaketatzat baino '[[arte]]tzat' hartzen dute, zezenketetan lehiarik ez dagoela arguadiatuz. Portugalen zezena [[zezen plaza|plazan]] hiltzea debekaturik dago, nahiz eta ukuiluan hiltzen duten. Portugaldarren eraginez, hain zuzen, zezenketen aldaera ez hilgarri bat [[Tanzania]]n burutzen da, [[Pemba (Tanzania)|Pemba uhartean]].<ref>{{en}} [http://janus.lib.cam.ac.uk/db/node.xsp?id=EAD%2FGBR%2F0115%2FRCMS%20162%2FY304Q%2F6%2F2 Argazkien deskripzioak] [http://www.flickr.com/photos/alaind20sn/sets/72157603822632631 Pembako zezenketen argazkiak, Flickr-en]</ref>
Zezenketak burutzen diren lekuari [[zezen plaza|zezen-plaza]] deritzo. [[Euskal Herria]]n, badira zezen-plazak [[Bilbo]]n, [[Baiona]]n, [[Iruñea]]n, [[Gasteiz]]en, [[Donostia]]n, [[Azpeitia]]n, [[Tolosa]]n zein [[Enkarterri]]n, besteak beste.
== Zezenketak Euskal Herrian ==
Euskal Herrian [[zezen]]en lehen aztarnak historiaurrekoak dira: [[uro]]aren hezurrak eta irudiak aurkitu dira haitzuloetan, esaterako, [[Santimamiñe]]n, [[Galdames]]ko Arenazan, [[Altxerri]]n, [[Dordoina]]ko [[Lascaux]]en.<ref name=harluxet/>
Zezen-festei dagozkien lehen aipamena, bestetik, [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a ''Borrokalariaren'']] garaikoa da, [[Tutera]]ri Sobrarbeko Forua eman ziotenekoa ([[1117]]), hain zuzen. Agiri horretan [[soka-mutur]]ra arautzen zen. [[1144]]an [[Errioxa]]ko Varean [[zakur]]rekin zezen-festak egin ziren [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako]] Gartzia IV.a Ramirez ''Berrezarlearen'' ezkontzaren karietara. [[XII. mendea]]ren bigarren erdian, halaber, [[Soraluze]]n ([[Gipuzkoa]]) [[Antso VI.a Nafarroakoa|Antso Jakitunaren]] aurrean zakurrekin egindako zezen-festaren berri ematen duen agiria bada, eta [[1289]]an [[Baiona]]n kaleetan zezen, [[idi]] eta [[betizu]]ak korritzen zirela dioena ere bai.<ref name=harluxet/> Geroztik lurralde osoan [[Erdi Aroa]]n egindako zezen-festei buruzko berriak ugariagoak dira.
[[XVI. mendea]]n ere Euskal Herrian zezen-festa ugari egin zen, nahiz eta [[Trentoko Kontzilioa]]ren ostean [[Eliza Katoliko|Elizak]] zezenketak debekatu. Horrela, [[Iruñea]]n indar handia hartu zuten entzierroek, eta [[Erribera]]tik [[Ezkirotz]]era zein [[Gatzaga]]ra ekarri ohi zituzten zezenak festa-egunean, goizean, [[Gazteluko plaza|Gazteluko plazara]]ino eramaten zituzten.<ref name=harluxet/>
== Aurkariak ==
{{Sakontzeko|Zezenketen aurkako mugimendua}}
Zezenketen aurkako gizabanako zein elkarteak ugariak dira, lurraldearen arabera. Zezenketen aurkakotasunaren arrazoiak historian zehar hainabt izan badira ere, gaur egun, zezenketen aurkako arrazoi nagusia [[zezen]]ek pairatzen duten tratu krudela da. Aurkakotasun horren eraginez, hainbat herrialdetan zezenketak debekaturik daude.
== Ikus, gainera ==
* [[Soka-mutur]]ra
* [[Entzierro]]a
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
{{commons|Bullfighting}}
{{zirriborroa}}
[[Kategoria:Zezenketa| ]]
[[Kategoria:Animalien eskubideak]]
| |||