Dieta: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t r2.7.1) (robota Erantsia: ar, ca, cs, cy, da, de, en, es, et, fa, fi, he, id, io, it, lt, nl, pl, ru, sv, te, uk |
t Robot: Cosmetic changes |
||
2. lerroa:
[[Fitxategi:Colorfull.jpg|thumb|300px|Dieta barazkijalea baten elikagaien adibidea bat]]
Orokorrean gure dietan hartu behar ditugun elikagaien portzentajea honako hau da:
* [[Karbohidrato]]ak %50
* [[Lipido]]ak %30
* [[Proteina]]k %15
== Sailkapenak ==
10. lerroa:
[[Fitxategi:Bokbord sidan.JPG|thumb|300px|[[Beganismo]]aren aldeko aktibista "Haragia hilketa da: Egin zaitez begano!" kanpainaren lelopean]]
Dietan hartzen diren elikagaien [[kaloria]] kopuruaren arabera eta pertsona bakoitzari dagozkienaren arabera orokorki dieta hiru motetan sailka daitezke:
* ''Hiperkalorikoak'': [[gizentasun]]a, [[hipertentsio]]a, [[arteriosklerosi]]a eta abar sor ditzaketenak
* ''Normokalorikoak'': pertsona horren baldintzapenetara egokitua.
* ''Hipokalorikoak'': [[anemia]], [[hipobitaminosi]]a, etab. eragin ditzaketenak
=== Elikagaien jatorriaren araberakoak ===
* '''[[barazkijale]]a''': arrazoi etiko, ekonomiko, erlijioso, ekologiko eta abarrengatik [[haragi]]rik gabeko dieta. Mota ugarikoak izan daitezke animalietatik eratorriak diren elikagaiak ([[arrautza]]k, [[esne]]a, etab.) onartzen dituzten edo ez arabera.
* '''[[orojale]]a''': bai [[animali]]a [[haragi]]a eta [[barazki]]ak onartzen dituen dieta, ohikoena [[giza]]-espeziean.
* '''[[haragijale]]a''': [[haragi]]z osaturiko dieta, oso arraroa [[gizaki]]engan, [[inuit]] bezalako herrietan izan ezik.
== Funtzioak ==
Dietaren funtzioak honako hauek izango dira:
* Gorputzeko [[ehun]] berriak ekoizteko beharrezkoak diren monomeroak dietak emango. Ehun berrien makro[[molekula]]k ekoizteko beharrezkoak izango baitira monomeroak.
* Gorputzeko gastu eta behar energetikoa asetzea.
* Erregulazioa: gorputzeko erreakzio biokimikoa erregulatzeko behar diren bitaminak eta mineralak dietak emango ditu.
* [[Ura]] eskuratu: Dietaren bidez ura lortuko da. Egunero 2-2,5 l ur galtzen ditugu, honela bolemia mantentzeko kopuru berdina lortu beharko dugu.
== Baldintzatzaileak ==
35. lerroa:
Edo basala bizi funtzioak mantentzeko gorputzak behar duen gutxienezko energia da. Atseden egoeran bizitza mantentzeko erabiltzen dugun energia hain zuzen ere. Gizonezkoetan oinarrizko metabolismoa altuagoa izango da, honetan eragiten duten faktoreak:
* [[Sexu]]a: gizonezkoek masa muskular handiagoa dute, muskulu ehuna metabolikoki oso aktiboa da eta androgeno eta hormona tiroideo gehiago dituzte; hauek oinarrizko metabolismoa igoko dutelarik
* Gorputzaren [[azalera]]: azaletik beroa galtzen da. Honela kontuan hartu behar da gorputz azalera eta bolumenaren arteko proportzioa.
* [[Adin]]a edo bizitza-aroa: gazte baten oinarrizko metabolismoa altuagoa da helduetakoa baino. Hau gaztearen aktibitate muskularra altuagoa delako eta ehun berriak sortzen dituelako da.
* Gorputz [[tenperatura]]: gero eta tenperatura altuagoa izan oinarrizko metabolismoa altuagoa izango da.
* [[Haurdunaldi]] edo edoskitze aroa: oinarrizko metabolismoa altuagoa izango da bi kasu hauetan. Alde batetik, haurdunaldiaren kasuan amak bere metabolismoa eta fetoarena mantendu behar ditu. Bestalde, edoskitzaroan, esnea ekoizteko oinarrizko metabolismoa altuagoa izan beharko da.
* [[Klima]]: kanpo [[tenperatura]] gero eta baxuagoa izan oinarrizko [[metabolismoa]] altuagoa da, gorputz barneko [[tenperatura]] mantentzeko.
* [[Hormona]]k: hormonek oinarrizko [[metabolismo]]a handituko dute.
=== Aktibitate fisikoa ===
[[Muskulu]] eskeletikoaren uzkurdurako behar den energia. Hau [[ariketa]] fisikoaren iraupen, intentsitate eta motaren araberakoa izango da.
=== Ekintza dinamiko espezifikoa ===
[[Elikagai]]en metabolismorako behar den energia ezberdina izango da kasu bakoitzean.
[[Kategoria:Osasuna]]
| |||