|
[[Fitxategi:VolgaBulgaria1200.png|thumb|320px|Volgako Bulgaria XIII. mendean.]]
'''Volgako Bulgaria''', '''Kamako Bulgaria''' edo '''Bolgar''' [[VIII. mendea]] eta [[XIII. mendea]] bitartean [[Volga]] eta [[Kama]] ibaien elkargunearen artean, gaur egungo [[Errusia]]n existitu zen estatu historiko baten izena da. Gaur egun, [[Tatarstan]] eta [[Txuvaxia]] [[Errusiako errepublikak|errepublikak]] hartzen dira bere oinordeko bezala lurralde eta etnia arloetan.
Volgako Bulgariari buruzko lehen eskuko iturriak oso urriak dira, bulgariar erregistroak eurak ez baitira mantendu. Informazio gehiena arabiar, pertsiar eta errusiar iturri garaikideetatik dator, indusketa arkeologikoetan lortutakoaz gain.
Volgako Bulgariaren lurraldea jatorrian [[ugrofinlandiar hizkuntzak|ugrofinlandiar]] jatorriko jendeak populatu zuela uste da. Bulgariarrak toki honetara [[660]] inguruan iritsi ziren, [[Kubrat]]en semea zen [[Kotrag]] [[kanknan]]ak zuzendua. Hala ere, bulgariar triburen batzuk mendebaldera bidaiatzen jarraitu zuten, eta zenbait gertakariren ondoren [[Danubio]] ibaiaren inguruan ezarri ziren, gaur egun [[Bulgaria]] deritzonean, non eslabiarrekeslaviarrek xurgatu zituzten edo hauekin nahastu ziren, eta non hegoaldeko eslabiareslaviar hizkuntza eta ekialdeko fede ortodoxoa hartu zituzten.
Aditu gehienek Volgako Bulgariarrak hasiera batean [[jazariar|jazariar inperioa]]ren basailu izan zirela diote. [[IX. mendea]]ren uneren batetanbatean tribuen bateratzearen prozesu bat hasi zen, estatu egitura bat finkatuz, [[Bolgar]] hiriburu bezala zuena, egungo [[Kazan]]etik 160 kilometroko distantziara dagoena. Hala ere, aditurik gehienek ez dute uste bulgariar estatu primitiboa jazariarrengandik erabat independentea zenik azken hauek [[Sviatoslav I.a Kievekoa]]k [[965]]ean suntsitu zituen arte.
Bulgariar tribu ezberdinen batasuna lortzeko, jazariarren aurkako bere guduetan aliatu boteretsu bat lortzen saiatzen ari zen aldi berean, Amas kanakknanak [[Al-Muti]] [[Abbastar Kaliferria|Abbastar kalifa]]ri [[Koran]]a ezagutzen zuten eta euren lurraldean [[meskita]]k eraikitzeko gizon eledun eta erlijiosoak eskatu zizkion. Honela, [[962]]ko [[maiatzak 11]]n kanakknanak [[Bagdad]]eko ordezkaria zen [[Ahmad ibn Fadlan]] hartu zuen, lau egun beranduago islama bulgariar estatuaren erlijio ofizial bihurtuz.
== Oparotasun garaia ==
Volgako Bulgariako liderrak iltäbär edo elteberra zen, islamizazioaren ondorioz sheij edo jeke izena jaso zuena. Horien zenbait izen ezagutzen dira, [[Almış]] (Almas), [[Mikail bine Cäğfär]] (Mikaul ibn Jafar), [[Mö'mim bine Äxmäd]] (Mumin ibn Ahmad), [[Mö'min bine âl-Xäsän]] (Mumin ibn al-Hasan), eta [[Talib bine Äxmäd]] (Talib ibn Ahmad) kasu.
[[Fitxategi:Devil tower.jpg|thumb|right|250px|[[Deabruaren Dorrearen Monumentu Nazionala|''Deabruaren Dorrea]]'' Yelabugan.]]
Volga ibaiaren erdialdeko ibilgua kontrolatuz, bulgariar estatuak zabalki kontrolatu zuen ekialdeko [[Europa]] eta [[Asia]]ren arteko merkataritza [[Gurutzadak|Gurutzaden]] aurretik, merkatal merkatari-ibilbide berriak posible egin zituztenak. Hiriburua, Bolgar, hiri oparo bat zen, islamiar munduko hiririk garrantzitsuenen pare zegoelarik tamaina eta aberastasunaren arloan. Bolgarren merkatal merkatari-bazkideen artean iparraldeko ([[Bjarmaland]]) [[bikingo]]ak, [[Yugra]], eta [[nenet]] tribuak iparraldean, [[Bizantziar Inperioa]] eta [[Bagdad]] hegoaldean, eta, azkenik, mendebaldeko [[Europa]]tik [[Txina]]raino zeuden. Beste hiri garrantzitsu batzuk [[Bilär]], Suar ([[Suwar]]), [[Qaşan]] (Kashan) eta [[Cükätaw]] (Juketaw) izan ziren. Egungo [[Kazan]] eta [[Yelabuga]] hiriak Volgako Bulgariako mugako gotorleku bezala sortuak izan ziren. Beste hiri batzuk errusiar iturrietan aipatuak dira, oraindik topatu ez diren arren. Hau da Aşlı ([[Oshel]]), Tuxçin ([[Tukhchin]]), İbrahim ([[Bryakhimov]]) eta Taw İleren kasua. Horietako batzuk [[Volgako Bulgariaren mongoliar inbasioa]]n ([[1223]] eta [[1236]]-[[1241]]) suntsituak izan ziren.
Mendebaldeko printzerri errusiarrak izan ziren benetako mehatxu militar bakarrak bulgariar erresuma existitu zen bitartean, [[XI. mendea]]n suntsitua izan zena zenbait errusiar erasoren ondorioz. Ordutik eta [[XIII. mendea|XIII. mende]]rarte, [[Vladimir]]reko gobernariek (bereziki [[Andres Errukitsua]]k eta [[Vsevolod III.a]]k, euren ekialdeko mugak defendatzeagatik irrikan, sistematikoki harpilatuarpilatu zituzten mugako bulgariar hiriak. Mendebaldetik zetorren presio eslabiareslaviar honen ondorioz, hiriburutza Bolgarretik Bilärrera pasa zen.
== Gainbehera ==
[[1223]]ko [[iraila|irailean]], [[Samara]]tik gertu, [[Gabdula Txelbir]] [[kanknan]]-[[jekexeike]]ak [[Gengis Khan]]en armadaren abangoardia mongoliarra garaitu zuen, [[Uran]]ek gidatutakoa, [[Subotai]] bagaturraren semea zena. [[1236]]an mongoliar armada berriz itzuli zen, bulgariar erresumaren barneko borrokak probestuz, herrialde osoa bost urtetan menperatuz, une horretatik aurrera GengisenGhengisen seme nagusia zen [[Jotxi]]ren ''uluss''aren zati izatera pasa zena, beranduago [[Urrezko Horda]] bezala ezagutuko zen lurraldea. Herrialdea zenbait printzerritan banatua izan zen, horietako bakoitza Hordaren zuzeneko basailu zelarik, eta pixkanaka geroz eta autonomia handiagoa jasoz. [[1430]]etik aurrera, [[Kazango Kanatoakhanerria]] nabarmendu zen printzerri hauen artean garrantzitsuena bezala.
|
