Rif: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary
t Robot: Cosmetic changes
18. lerroa:
| dirua =
| herritarra = arrifia
| hizkuntzak = arrifiera ([[tarrifit]],[[amazigera|amazigera]]ren dialektoa, arabieraz, xelha), [[arabiera]], [[frantsesa]], [[espainiera]]
| hizkuntza ofizialak = [[arabiera]], [[frantsesa]], [[espainiera]]
| oharrak = 1921-1926 artean Arrifeko Errepublika independentea izan zuen
}}
 
'''Arrif''' (espainieraz, '''Rif''', arabieraz, '''الريف''', [[tifinagh]] ortografiaz:[[Fitxategi:Arif tifinagh.svg]]) geografia aldetik, Afrikako ipar-mendebaldeko eskualde menditsua da; herri aldetik, bertako estaturik gabeko herri [[Berebere (etnia)|amazigamaziga]]a.
 
Arrifiak [[amazig]]ak dira eta [[tarrifit]] ([[arabiera]]z [[xelha]]) [[Berebere hizkuntza|amazigamazigeraren]]eraren dialektoa dute hizkuntza. Hala ere, arrifi gehienek arabieraz ere egiten du, bertako hizkuntza ofizial bakarra denez gero. [[Espainiera]] edo [[frantsesa]] ere hitz egiten dute arrifi gehienek.
 
Arrif [[Maroko]] estatu administrazioko bost herrialdetan banatuta dago: [[Al Hoceima]], [[Nador]], [[Taza]], [[Berkane]] eta [[Taourirt]].[[Espainia]] estatu administrazioko [[Melilla]] autonomia hiria ere Arrifen lurraldea da.
31. lerroa:
Arrifeko herririk garrantzitsuenak [[Nador]], [[Kebdana]], [[Berkane]], [[Taza]] eta [[Axdir]] dira.
 
== Historia ==
[[Fitxategi:Morocco ethno 1973.svg|right|thumb|300px|Arrif [[amazig]] edo berbere herria da. Amazigeraren tarrifit dialektoa da bertako hizkuntza]]
 
46. lerroa:
XIX. mendean Espainiak bere presentzia areagotzeko joera indartu zuen, Melilla eta bestelako goarnizioen lurraldeak zabalduz. 1859-1860 urteetan [[Afrikako Gerra]] izenaz ezagutzen den operazio militarrak burutu zuen Espainiak. Gerora, Espainiaren interes espantsionistek Arriftarren erasoaldiak ere ekarri zituen.
 
[[Fitxategi:Morocco-spanish-protectorate-1955-a.svg|right|300px|thumb|1906ko Akordioaren arabera [[Espainiar Maroko|Protektoratu espaiñolaespaiñolak]]k hartzen zuen lurraldea]]
 
1904an Marokoko lurraldeak Frantzia eta Espainiaren artean banatu zituzten, eta Marokoko iparraldea Espainiaren esku gelditu zen. Horretara, Arrif osoa [[Espainiar Maroko|Protektoratu españolaespañolaren]]ren barruan gelditu zen. Hartara, Arrifeko tribuek aurre egin zizkioten espainiarren okupazio armadari (ikus [[Rifeko gerra|Arrifeko Gerra]]). 1909-1912 artean [[Mohamed el-Mizian]]ek gidatu zituen ''[[horka]]'' arrifiak okupazioaren aurka. [[Ahmed el-Raisuni]]k gerla santua aldarrikatu zuen espainiarren aurka eta [[Jebala]] administratzeko hitzarmena lortu zuen espainiarrekin. Arrifen, [[Abd el-Krim]]ek gidatutako gerrilariek Espainiako armada osoa [[Annual]]eko gudan (1921) eraitsi eta Melilla ezik Arrif, Jemala eta Gomarako lurralde guztiaren domeinua eskuratu zuen.
 
[[Fitxategi:Republica del rif.gif|thumb|280px|right|Arrifeko errepublikaren bandera]]
62. lerroa:
Gaur egunean, Arrifeko Autonomiaz hitz egiten da bertako zirkulu politikoetan eta Arrifeko Autonomiaren aldeko Mugimenduak Arrif herriaren nortasun historiko eta geografikoa aldarrikatzen du. Nazio kontzientzia hedatzeko ahalegintzen ari da eta 2012ko hauteskundeetan aurkezteko asmoa du, herrialdeko autogobernua bultzatzeko asmoz.
 
== Arrifiak ==
[[Fitxategi:Berberboypd1.jpg‎|thumb|Gazte arrifia]]
 
71. lerroa:
Fisikoki, ugariak dira azal argi, ile hori eta begi urdin eta berdea duten arrifia.
 
== Kabilak ==
 
Arrifeko kabila edo tribu tradizionalak hauexek dira:
 
Aith Ouriaghel (Beni Urriaguel), Axdir-en <br />
Gzennaya, (Senhaya), Metalsa-ko sortaldean. <br />
Galiya, Melillako eskualdean. <br />
Mazuza <br />
Aith Shisher <br />
Aith Sidel (Beni Sidel) <br />
Aith Bu Ifrur (Beni Bu-Ifrur) <br />
Aith Buyafar <br />
Kebdana (Quebdana), en la costa del río Muluya ibaiaren kostaldean Algeriako mugaraino. <br />
Aith Said (Beni Said), Kert ibaiaren mendebaldean.<br />
Aith Stut, Quebdana-ko helgealdeko arabiarrak. <br />
Aith Bu Yahi (Beni Buyahi), Muluya ibian barrena, Oulad Stut-en hegoaldean.<br />
Ibdalsen, Aitbuyahyi-en sortaldean. <br />
Aith Ulishk (Beni Uliachek), Temsaman-eko hego-mendebaldean <br />
Tafersit, Temsaman-eko hego-mendebaldean <br />
Aith Tuzin (Beni Tuzin), Temsaman-eko hegoaldean<br />
Temsaman, Al Hoceima hiriaren inguruan<br />
Aith Amart (Beni Ammart), Beni Urriaguel-en hegoaldean <br />
Targuist, Beni Urriaguel-en hego-sortaldean <br />
Bokoya (Bocoya), Axdir eta Bades artean<br />
Aith Itteft, Bades-en sortaldean.<br />
Aith Bu Frah (Beni Bu-Frah), Aith Itteft-en sortaldean.<br />
Mestasa, Aith Bu Frah-en sortaldean<br />
Mtiwa, Mestasa eta Oued Ouring-en artean<br />
 
== Ekonomia ==
Herrialde malkartsua da eta baliabide ekonomiko urriak ditu. Kalamuaren laborantzak garrantzia handia hartu du Arrifen, nahiz eta Marokoko gobernuak nazioarteko presioei men eginez kalamua murrizten ari den.
 
== Musika ==
Arrifek musika tradizional amaziga joria du.
 
113. lerroa:
Talde modernoak, 1960tik hona sortutakoak: Ithrán, Hamid Temsamani, Refrou3, Thifridgas, Ituatoun, Najib Amazigh, Allal, Tifiur, Shij mouhand.
 
== Kanpoko loturak ==
 
* [http://laniel.free.fr/INDEXES/GraphicsIndex/indexGraphic.html#kif Kalamuaren laborantza Arrifen]
* [http://image.nadorama.com/ Arrifeko irudiak]
* [http://www.rifito.com/ Arrifari buruzko webgunea]
* [http://www.marcjimenez.com/autores_lengua_alemana/Rolf_Dieter_Muller/La_muerte_caia_del_cielo/revista_16.htm Arrifeko gerra kimikoa (1921-1927)]
* [http://www.elpais.com/articulo/internacional/temblor/hace/aflorar/nacionalismo/rifeno/elpepiint/20040301elpepiint_12/Tes/ ''El temblor hace aflorar el nacionalismo rifeño'', ELPAÍS.com]
* [http://www.elimparcial.es/contenido/11367.html ''Mohamed VI teme una rebelión en el Rif'', elimparcial.es]
* [http://www.elimparcial.es/contenido/11839.html Ahmed Adghirni, ilegalizatutako Marokoko Amagik Alderdi Demokratikoaren buruzagia. elimparcial.es 2008.06.03]