Afganistango gerra (1979-1989): berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
No edit summary
18. lerroa:
*[[Harakat-e Islami]]
*[[Jamiat-e Islami]]
*[[Maktab alIttihad-Khidamati Islami]]
*[[Fronte Nazional Islamikoa]]
*[[Ittihad]] <br>
*[[Maktab al-Khidamat]]<br>
'''Laguntzaileak'''<br>[[Fitxategi: Flag of Pakistan.svg|vora|23px]] [[Pakistan]] <br> [[Fitxategi: Flag of the United States.svg|vora|23px]] [[AEB]] <br> [[Fitxategi: Flag of Saudi Arabia.svg|23px]] [[Saudi Arabia]] <br> [[Fitxategi: Flag of Iran.svg|vora|23px]] [[Iran]] <br> [[Fitxategi: Flag of the People's Republic of China.svg|23px]] [[Txinako Herri Errepublika|Txina]]
| komandante1 =[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Leonid Brezhnev]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Juri Andropov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Konstantin Txernenko]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Mikhail Gorbatxov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Dmitri Ustinov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Sergei Sokolov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Valentin Varennikov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Igor Rodionov]]<br>[[Fitxategi: Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Boris Gromov]]<br>[[Fitxategi: Flag of Afghanistan (1980-1987).svg|23px]] [[Babrak Karmal]]<br>[[fitxategi: Flag of Afghanistan (1980-1987).svg|23px]] [[Muhammad Najibullah]]<br>[[fitxategi: Flag of Afghanistan (1980-1987).svg|23px]] [[Abdul Rashid Dostum]]<br>[[fitxategi: Flag of Afghanistan (1980-1987).svg|23px]] [[Shahnawaz Tanai]]<br>[[fitxategi: Flag of Afghanistan (1980-1987).svg|23px]] [[Mohammed Rafie]]
45 ⟶ 46 lerroa:
 
== Sobietar inbasioa ==
[[Fitxategi:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|left|200px|Sobietar inbasioaren mapa]]
1979ko irailan, Taraki [[Habana]]n, [[Lerrokatu Gabeko Mugimendua]]ren goi bileran zegoela, [[Hafizullah Amín]] lehen ministroak estatu kolpea jo zuen. Taraki irailaren 14an itzuli eta asesinatua izan zen. Aminek errepresio odoltsua abiatu zuen eta, atzerri politikan, [[Pakistan]] eta [[AEB]]ren aldera lerratu zen.
 
1979ko abenduaren 27an [[Sergueï Sokolov]] buru zuten 50.000 sobietar soldaduk, 2.000 tanke eta 200 hegazkinekin Afganistan inbaditu zuten. Airez garraiatutako tropek [[Kabul]] okupatu zuten eta operazio berezietako ([[Spetsnaz]]) talde batek Amin hil zuen. Kontseilu Iraultzaileak [[Babrak Karmal]] jarri zuen presidente.
 
 
 
 
 
== Afganiar erresistentzia ==
[[Fitxategi:Jamiat e-Islami in Shultan Valley 1987 with Dashaka.jpg|thumb|left|250px|Jamiat-e Islami-ko mujahidinak [[1987]]an]]
Inbasioaren aurkako erresistentzia oso handia izan zen. Sobietar armadaren armamentuak ez zuen balio lurralde menditsu honetan afganiar [[mujahidin]]ek erabiltzen zituzten gerrila-taktiken aurka. Inbasioak [[Umma]] osoa hunkitu zuen eta herrialde askotako [[musulman]]ek ([[aljeria]]rrek, [[filipinak|filipinarrek]], [[saudiarabiar]]rek, [[palestina]]rrek, [[egipto]]arrek eta baita [[magreb]]tar jatorriko europarrek ere) mujahidinekin bat egin zuten. Hauek [[AEB]], [[Pakistan]], [[Saudi Arabia]], [[Erresuma Batua]] eta [[Txinako Herri Errepublika]]ren laguntza zuten eta [[CIA]]k [[Cyclone operazioa]] antolatu zuen afganiar mujahidinak armaz hornitzeko.
 
Afganiar erresistentzian talde asko zeuden, etnia, erlijio eta joera politiko desberdinetakoak. Eskema orokorra horrelakoa izango litzateke<ref name=FFY>[http://books.google.no/books?id=RUSNyMH1aFQC&pg=PA226&lpg=PA226&dq=Democratic+Republic+of+Afghanistan+refugees+Pakistan&source=bl&ots=2yT1rQyNHW&sig=5QQGSFSL2TFKj0Vpjq_EQrd4f4g&hl=en&ei=jy-9SbGiBtiJsAbfpMnoDg&sa=X&oi=book_result&resnum=4&ct=result#v=onepage&q&f=false Afghanistan: J. Bruce Amstutz: ''The First Five Years of Soviet Occupation'']</ref>:
* [[Xiita]]k: alderdi xiita garrantzitsuenak [[Hezb-e Wahdat]], [[hazara]] komunitatean oso errotua, eta [[Harakat-e Islami]] ziren.<ref name=hrw>[http://www.hrw.org/en/node/11668/section/9 Human Rights Watch: Blood-Stained Hands]</ref>
* [[Sunita]] tradizionalistak: [[monarkia]] berrezarri eta [[1973]]ko estatu kolpearen aurreko egoerara itzuli nahi zuten. Batzuetan elkarren aurkako ideiak bazituzten ere, denak afganiar nazionalistak ziren eta gehienbat paxtunak. TaldeGarrantzitsuenak gehienakhiru ziren: [[paxtunSibghatullah Mojaddedi]]akren ziren[[Afganistan Askatzeko Fronte Nazionala]], [[Mugimendu Iraultzaile Islamikoa]] (''Harakat-i-Inqilab-i-Islami'') eta, batez ere, Ahmed Gailaniren [[Fronte Nazional Islamikoa]] (''Mahaz-i Milli Islami'') monarkikoa.
* [[Sunita]] [[Islamiar fundamentalismo|fundamentalistak]]: estatu islamikoa eratu nahi zuten. Pastunak eta tajikoak bereizirik zeuden:. [[Burhanuddin Rabbani]]k sortutako [[Jamiat-e Islami]], alderdinagusiki [[tajik]]ek entzutetsuenaeta [[uzbeko]]ek osatua, iparraldeko gerrilla talderik nagusia zen. Nahiko ongi antolaturik zegoen eta erresistentziako komandante eraginkorrenetako batzuk zituen, hala nola, [[Ahmad Shah Massoud]] ([[Panjshir bailara]]) eta [[Ismail Khan]] ([[Herat probintzia]]). [[Gulbuddin Hekmatyar]]-en [[Hezb-e Islami]] paxtuna. zen eta [[Ittihad-i Islami]] taldeak, berriz, [[Saudi Arabia]]ren laguntza zuen<ref name=hrw></ref> .
* Azkenik, baziren beste talde batzuk ere, hala nola ''Sholaye Javid'' (Gar amaigabea) higikundekoak, [[maoista]]k eta Txinaren aldekoak.
 
61 ⟶ 68 lerroa:
 
== Gerraren bilakaera ==
[[Fitxategi:Mortar attack on Shigal Tarna garrison, Kunar Province, 87.jpg|thumb|left|250px|Mujahidinak [[Kunar probintzia]]n [[1987]]an]]
Lehenbiziko urteetan sobietarrek hiriak eta komunikazio ardatz garrantzitsuenak kontrolatzen zituzten baino herrialdearen %80 mujahidinen eskuetan zegoen. Aldian behin sobietar armadak erasoaldiak egiten zituen erresistentziaren mendean zeuden lurraldeetan. [[Panjshir bailara]] estrategikoa, esate baterako, bederatzi aldiz erasotuaerasotu izan zenzuten [[1980]] eta [[1985]] artean, baino ezin izan zuten menderatu. [[Pakistan]]go mugan ere sobietar tropak etengabe jazarriak izaten ziren. Mendebalde eta hegoaldean egoera lasaiagoa bazen ere, [[Herat]] eta [[Kandahar]] hiriak beti egon ziren, neurri handi batean, erresistentziaren kontrolpean.
 
[[1985]]eko martxoan [[Mikhail Gorbatxov]] [[Sobietar Batasuna|Sobietar Batasuneko]] agintaritzara heldu zen. Afganistango egoera ikusirik, urte bateko epean irtenbidea emateko exigitu zuen. Beraz tropa gehiago bidali zituzten, 108.000 izatera iritsiz, eta 1985 urterik odoltsuena izan zen. Hala ere, mujahidinek eutsi zieten eta, Ameriketako Estatu Batuek armaturik, herrialdearen zati handiena kontrolatzea lortu zuten.
 
[[1986]]an [[Mohammad Nadjibullah]]-ek Babrak Karmal ordeztu zuen Afganistango Errepublika Demokratikoaren agintaritzan. Sobietarren [[Mil Mi-24]] [[helikoptero]]ek eta [[ehiza-bonbardari]]ek erresistentziaren gotorlekuak eraso zituzten. Hauek, ordea, [[FIM-92 Stinger]] lurretik airerako misil amerikarrez hornitzen hasiak ziren eta aireko nagusitasuna berdindu zen.
 
[[1988]]ko [[otsaila]]n, Massoudekin hitzartutako su-etena baliatuz, Mikhail Gorbatxovek tropak erretiratzea erabaki zuen. Urtebete geroago, [[1989]]ko otsailaren 15ean, sobietarrak Afganistandik irten ziren. Berehala mujahidinen eta gobernuaren armadaren arteko gerra zibila piztu zen. Najibullah-en erregimenak [[1992]] arte iraun zuen agintean.
 
== Erreferentziak ==
<references/>
 
{{commonskat|Soviet war in Afghanistan}}
 
[[Kategoria:Aro Garaikidea]]