Goi Erdi Aroa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
AL-ANDALUZ MUZKIZ BHI |
t 88.11.194.36(r)en aldaketak ezabatu dira, Unai Fdz. de Betoño(r)en azken bertsiora itzuliz. |
||
1. lerroa:
{{Erdi Aroko garaiak}}
'''Goi Erdi Aroa''' edo '''Erdi Aro Goiztiarra'''<ref>XX. mendearen bukaeran eta XXI.aren hasieran ''Goiz Erdi Aro'' izena ere erabili zen, baina gaizki sortua zen, eta hiztegietatik —hala nola Euskaltermetik— kendu egin zuten. Desegokitasunaren arrazoiak, besteak beste, Ibon Sarasolak azaldu zituen [http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1138712128 «Goiz Erdi Aroa, Berant Erdi Aroa»] artikuluan.</ref> [[Europa]]ko historian historialariek gutxi gorabehera [[500]]tik [[1000]] arteko garaiari ematen dieten izena da oro har. Ohartu behar da aditu guztiak bat ez datozela hasierako data jartzerakoan batik bat. Izan ere, nahiz eta hastapeneko mugarria eskuarki [[Erromatar Inperioa]]ren erorketa den, hainbat historialariren arabera, [[III. mendeko krisialdia]]rekin amaituko litzateke [[Antzinaroa]]. Besteen ustez, berriz, [[Erdi Aroa]], eta hortaz, Goi Erdi Aroa, [[VII. mendea|VII.]] edo [[VIII. mende]]etara arte ez litzateke hasiko.
Edonola ere, [[Mendebaldeko Erromatar Inperioa]]ren gainbeherarekin estatu indartsu eta zentralizatua desagertu zen Mendebaldeko Europan. [[Rhin]] eta [[Danubio]] mugez haratatik zetozen herriek estatu berriak osatu zituzten, iraupen desberdinak izango zituztenak. Izan ere, erresuma batzuek besteak gailentzean desagerrarazten zituzten. Hala gertatu zen, esaterako, [[frankoak|frankoek]] burgundiarrak garaintzean edo [[bisigodo]]ek [[suebiar]]rak azpiratzean. Indartu jarraitzen zuen [[Bizantziar Inperioa]]k, Ekialdeko Erromatar Inperioak alegia, beste erresuma batzuk, [[vandalo]]ena eta [[ostrogodo]]ena, menderatu zituzten, aurreko Erromatar Inperioaren hedadura lortu nahian
Hortik gutxira, garaiko erresumek beste arrisku bat izan zuten: migrazio bigarren olatu bat. Iparraldetik [[bikingo]]ek erasotu zuten [[Atlantiko]]ko kostaldea ([[Mediterraneo]]ra ere iritsi ziren); [[hungaria]]rrak Erdi Europan kokatuta, zonalde hori arpilatu zuten; [[eslaviar]]rek Bizantziarren mendean zegoen [[Balkanak|Balkanetako]] penintsulako iparraldea okupatu zuten; hegoaldetik arabiarrek [[Iberiar Penintsula]] inbaditu zuten.
Mendebaldeko erresumen artean, arrakastatsuena frankoena izan zen. Batik bat [[Pipin Motza]] eta [[Karlos Handia]] seme eta ondorengoari esker, agintea beste askoren gainean ezarri zuten, eta, [[800]]eko [[abenduaren 24]]an, enperadore izendatu zuen Aita Santuak Karlos, Erromatar Inperioaren nagusitasun galdua berreskuratu nahi zuten ikurra.
== Migrazioak ==
[[Fitxategi:Invasions of the Roman Empire 1.png|thumb|right|250px|Barbaroen herri-mugimenduak [[Antzinako Erroma|erromatarren garaian]].]]
{{sakontzeko|Migrazioen Garaia}}
=== Lehendabiziko fasea ===
[[Antzinako germaniarrak|Germaniarren migrazioak]] aspaldikoak ziren, [[godo]]ak [[Itsaso Beltza]]ra [[III. mende]]an ere iritsi baitziren. Hala ere, [[huno]]en etorrerak ([[372]]-[[375]]) egoera aldatu zuen. Izan ere, hunoen gerrarako ahalmenaren aurrean, godoek ekialdera mugitu behar izan zuten, erromatarren lurraldera hain zuzen ere ([[376]]). Godoek Adrianopolisko batailan erromatar armada garaitu zuten [[378]]an. Hortik aurrera, germaniarrak erromatarren buruhauste nagusia bilakatu ziren.
23 ⟶ 22 lerroa:
[[Anglo]]ak, [[jutu]]ak eta [[saxoi]]ak [[Britainia Handi]]ra migratzen ziren, [[442]]tik erromatar armadarik gabe. Hainbat britainiarrek kontinentera jo zuten, beste [[Bretainia]] bat sortuz. [[Teodoriko]] buru zuten [[ostrogodo]]ek [[Italia]] okupatu zuten. Alamaniarrak, [[bavariar]]rak, [[turingiar]]rak eta saxoiak [[Rhin]] aldera finkatu ziren.
=== Bigarren fasea ===
Nolanahi ere, hauek ez ziren Goi Erdi Aroan [[Mendebaldeko Europa]]k jaso zituen inbasio bakarrak. [[Bikingoak]] Europa osoan zehar [[VIII. mende]]z geroztik. [[Norvegia]]rrak [[Ozeano Atlantiko]]an mugitu ziren batik bat. [[Britainia Handia]] eta [[Irlanda]] arpilatu zituzten nagusiki, baina [[Frantzia]] eta [[Iberiar Penintsula]] ere ([[Gartzia Iñigez]] [[Iruñe]]ko buruzagia bahitu zuten). [[Islandia]]ra ([[860]]) eta [[Groenlandia]]ra era iritsi ziren. [[Danimarka|Daniarrek]] [[Mantxako Kanal]]ean arpilatu zuten gehienbat. [[Ingalaterra]]ko koroa lortu zuten Knut Handiarenkin, eta [[Frantzia]]n, [[911]]n, [[Normandia]]n finkatu ziren. [[Suedia]]rrak ekialdean mugitu ziren, [[Itsaso Baltiko]]tik [[Itsaso Beltza|Beltzaraino]]. Salerosketarako kokaguneak finkatu ziren [[Errusia]]ko estepetetan, eta [[Konstantinopla]]ko merkataritzan parte-hartze handia izan zuten.
| |||