Delfosko orakulua: berrikuspenen arteko aldeak

[[Fitxategi:Sibyl stone in Delphi.jpg|thumb|right|250px|Sibilaren haitza.]]

 

Mendiko arroketatik, hainbat iturburu sortzen ziren, iturri ezberdinak eratzen zituztenak. Oso antzinatik ezaguna den iturrietako bat, [[Kastaliaren iturria]] da, erramu landarezko [[baso]]txo batetaz inguraturik, Apolori sagaratuak. Elezaharrak eta [[mitologia]]k diotenez, Parnaso mendian eta iturri honetatik gertu jainkosa batzuk biltzen ziren, kantua eta olerkiaren jainkosa txikiak, [[Musak]], iturrietako lamia ziren [[naiade]]ekin batera. Bilera hauetan, Apolok lira jotzen zuen eta gainontzeko jainkosek kantatu egiten zuten.

 

 

Fozida edo Fozia, [[Grezia]] erdialdeko antzinako eskualde bat da, Parnaso mendiaren mendiguneak zeharkatua. Grezia klasikoaren garaian, eskualde honen zati bat, aipaturiko mendiaren oinean dagoenak hain zuzen ere, Pyto edo Pito toponimoa zuen, [[greziera]]z Πυθω. Toki hau Delfos bezala ezagutzen dena da, hau da, Pyto eta Delfos sinonimoak dira.

== Izena ==

 

 

Delfos toponimoa Delfinetik dator (Δελφινης), orakulua zaintzen zuen herensuge mitologikoaren izena zena, Apolo heldu aurretik. [[K. a. IV. mende]]tik aurrera, Piton deitzen hasi zitzaion Delfineren ordez, izatez, pertsonaia berbera zen arren. Elezaharraren jarraikako bi zati dira, Delfine toponimoa jarraituz, Apoloren tenpluari Delfinion (Δελφινιον) ere deitu izan zitzaion.

Jakina dena, pertsonaia honen aukeraketa, inongo klase ezberdintasunik gabe egiten zela da. Hautagaiari, bere bizitza eta ohiturak ezin hobeak edo akatsgabeak izatea baino ez zitzaion eskatzen. Izendapena, bizi osorakoa zen, eta betirako santutegian bizitzeko konpromisoa hartzen zuen. Orakuluaren garai oparoetako mendeetan, hiru pitonisa izendatu behar izan ziren garai horretan egiten ziren kontaezinezko kontsultak aise erantzuteko. Baina, gainbehera garaian, bakar bat baino ez zen egon, nahikoa, behar ziren orakulu urri eta tartekatuentzat.

 

Kontsulta egiten zutenek, berarekin izaten zuten elkarrizketa bat orakulua baino egun batzuk lehenago. Gertaera hau, ondo dokumentatua dago [[Antzinate]]ko egileek ematen dituzten berrietan. Orakulua hilean behin ospatzen zen, 7an, Apoloren jaiotza eguntzat hartzen zena. Kontsulta egiten zuten pertsonak mota guztietakoak ziren, errege handietatik, jende xume eta txiroa arte. Lehenik, sakrifizio bat eskaintzen zen tenpluaren aurrean zegoen [[aldare]]an. Jarraian, zegozkien tasak ordaintzen ziren, eta, azkenik, kontsulta egiten zuen pertsona Pitiaren aurrean aurkezten zen eta bere kontsulta hitz eginez egiten zuen, uste denez.

 

[[Dodonako orakulua]]n, kontsultak, berunezko xafletan grabatuak egiten ziren, indusketetan asko aurkitu izan direnak. Pitiak, apaiz batek batu eta hitz neurtuan idazten zituen erantzunak ematen zituen (benetako orakulua). Ondoren, kontsulta egiten zuen pertsonari ematen zitzaion. Lehen une batetan, pitonisaren erantzunak hitz neurtuan izaten ziren, baina, [[Apolo]] [[musika]]ren jainkoa izaki jende askori oso bitxia iruditzen zitzaion iragarpenek hain melodia eta erritmo kalitate kaxkarra izatea. Eta beraz, laster, pitonisa, bere iragarpenak hitz lauan egiten hasi zen.

 

 

Mendeetan zehar, bolo-bolo ibili da egia historiko baten itxura duen elezahar bat, orakulua eta pitonisaren egoerari dagokiona. Aipaturiko elezahar hau, [[III. mende]] eta [[IV. mende]]ko egileetatik hasita hedatu zen, [[Origenes]] eta [[San Joan Krisostomo]] bezala. Grezia klasikoa, jentiltasun itxi bat bezala ikusten zen garaia zen, umildu egin behar zena. Modu honetan, idazleek, mendeetan zehar arrakasta handia izan zuen zerbait asmatu zuten. Honela deskribatzen zuten:

 

=== Onfalosa ===

 

Barrutian aurkitutako txanpon batzuetan, onfalosaren irudia ikus daiteke, eskematutakoa eta zirkulu baten erdian dagoen puntu batekin irudikatua.

 

== Santutegiaren historia ==

 

Arkeologiak, garai honetan, Apoloren izena jada ospetsua zela frogatzen du, ez bakarrik tokian, baizik eta baita lurralde urrunagoetan ere. Indusketetan argitara ateratako exbotoak, oso esanguratsuak dira: Apolo Pitioren ospea, toki urrunetan ezaguna zena, Tesaliako zaldiak, Peloponesoko tripodeak, [[Kreta]]ko edukiontzien euskarriak, etab...

[[K. a. VII. mende]]aren amaiera aldera, jada eraikitzen dira Atenea eta Apolorentzako tenplu bereziak, harrizkoak dira, zutabe dorikoekin. Euren hondakinak, denboraren igaroan, tenplu berriak eraikitzeko erabiliak izan ziren.

 

 

 

[[Pitiar Joko]]ek, hasieran, zortzi urtetik behin ospatzen ziren. Ondoren, 4 urtera murriztu zuten, eta Olinpiar jokoekin tartekatzen ziren. Proba atletikoak, hipikoak eta lehiaketa lirikoak egiten ziren bertan. Garai honetan, Delfosen, antzoki bat eraiki zen, baita hipodromo bat ere, oso garrantzitsutzat jotzen ziren joko hauek ospatzeko.

 

* ''Atenaseko edo atenastarren altxorra'': [[Maratongo gudua]]ren ondorioz eskainia, garrantzitsuena izatera iritsi zen. Atenasek, ondoren, arkupe bat eskaini zuen, Mikalako itsasmuturrean pertsiarren aurka lortutako garaipena oroitarazteko, eta, [[K. a. 468]]an, palmondo bat urrezko datilekin eskaini zuen, Zimon buruzagi militarrak, Milziadesen semeak, pertsiarren aurka Eurmidonte ibaiaren itsasoratzean lortutako garaipenaren ondoren. Altxor honetan, ''Pitaida''ri erreferentzia egiten dion testuari buruzko epigrafia ikus daiteke, atenastarrek Delfosera bidaltzen zuten prozesio bat zena, Parnaso mendiaren tokiren batetan gertaturiko gertaeraren bat oroitarazteko. Diotenez, toki horretan, tximista bat erori zen jainkotiar seinale bezala. Historia guztia harrian idatzia dago Apolorentzako ereserki bezala, musika oharrekin lerroen artean.

* [[K. a. 480]]an, Gelon izeneko Gela eta [[Sirakusa]]ko tiranoak, kartagoarrak garaitu zituen Himera izeneko hirian, [[Sizilia]]n. Esker on bezala, orakuluari, tripode bat urrezko [[Nike (mitologia)|Nike]] (garaipena) batekin eman zion.

 

 

=== Hondamendiak K. a. IV. mendean ===

 

* [[K. a. 373]]an, [[Alkmeonidas]] familiak eraikitako tenplua suntsitu zuen lurrikara bat gertatu zen.

 

 

* [[K. a. 339]]. urtean, laugarren gerra sakratua gertatu zen, lokriarren herriak Atenasi aurre egin zionean eta Eskines politikoak, Filipo II.aren jarraitzailea zenak Anfisa hiriari aurre egin zionean. Gertaera hauen ondorioa, [[Keroneako gudua]] izan zen, [[K. a. 338]]an, non atenastarrak eta tebastarrak garaituak izan ziren. Mazedoniarrek, ordutik, [[Grezia]] osoko nagusitasuna izan zuten.

[[Aro helenistiko]]an zehar, [[Alexandro Handia]]ren ondorengoek zabaldua, estadio berri bat eta antzoki berri bat eraiki ziren.

 

 

Garai honetakoak dira eraikinen harresiak estaltzen zituena eta harresi poligonaleko epigrafiak. Bertan, ''ohore eskubideei eta esklabuen askapena''ri buruzko testuak irakur daitezke. Apolo zen askapen hori bermatzen zuena, zegokion diru kopurua ordaindu ondoren. Garai honetakoa da, baita ere atenastarren altxorraren [[epigrafia]].

Gainbehera, [[K. a. I. mende]]an hasi zen, eta [[III. mende]]rarte jarraitu zuen. Denbora honetan, oraindik errespetatua zen orakulua, ospea eta bisitariak galtzen hasi zen. K. a. I. mendean izan zen Kastaliako zintzurrean harri iturri baten taila egin zen garaia, antzinatik iturburu sakratua egon zen tokian.

 

 

Guzti hau gora-behera, anfiktioniak biltzen jarraitzen du, Pitiar Jokoak antolatzen ditu, estatua batzuk altxatzen dizkie kontsul eta enperadore erromatarrei eta orakulua, oraindik ere kontsultatua da. Baina eskakizunak, jada, beste mota batetakoak dira: jada ez zaio aholkurik eskatzen borroka, erregealdi gobernari eta antzeko gauzei buruz. Uneko kontsultak bidaia, ezkontza eta etxeko beste hainbat konturi buruzko aholkuak dira. Orakuluak, herrien etorkizunean eta politikan eragina izateari utzi dio. Bere garai gailen pixkateko azken unea, Antoninoen erregealdian ematen da, [[II. mende]]an. Enperadoreek, orakuluarekin korrespondentzia izaten jarraitu zuten. Korrespondentzia hau, gaurko egunetara Apoloren tenpluko [[kontrahorma]]tan grabatua iritsi da.

Baina, jada II. mendean, santutegiak, fededunak baino kuxkuxeroak ziren bisitariak jasotzen zituen. Bidaiariak hara heltzen ziren kuxkuxean aritzeko eta ez barrutia toki sakratu bezala erabiltzeko. [[Pausanias]] izan zen bisitari hauetako bat, kulturadun gizon eta antiagoleko gauzen maitale bezala iritsi zena eta ondoren, bere inpresioak historialari bezala kontatu zituena. II. mendeko jendearentzat, garai gailena eta santutegia toki sakratu bezala erabiltzeko garaia, [[XXI. mende]]ko jendearentzat [[Pizkunde]] garaiko gertaerak bezain urrun zegoen. Jada [[K. a. 87]]. urtean [[Sila]]k aberastasun sakratu asko bereganatu zituen, baita metal preziatuetan eginiko ofrendak ere. Gauza bera egin zuen [[Neron]]ek [[I. mende]]an. [[III. mende]]an [[Konstantino I.a Handia]] enperadoreak, oraindik geratzen ziren pieza urrietako bat eraman zuen Konstantinoplara, gaur [[Istanbul]] dena. Atal hori zutabe serpentinoa zen, exentu altxatzen zena eta inork baliozkotzat jotzen ez zuena, foziarrek, 700 urte lehenago bere urrezko tripodea eraman zutenetik. Oraindik ere mantentzen da zutabe hori.

 

 

=== Gurtzaren amaiera ===

 

 

== Indusketak ==

* Zenbait zutabek

 

 

== Ikus, gainera ==