Laguntza:Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
158.227.115.35(r)en 1701688 berrikuspena desegin da (Eztabaida)
No edit summary
117. lerroa:
}}{{#if:{{{100|}}}|{{·Hizkuntza ({{{100}}})}}
}}
 
[[Fitxategi:Oil-spill.jpg|right|thumb|250px|[[Petrolio isuri]]a]]
'''Kutsadura''' edo '''poluzioa''' edozein substantziak edo [[energia]] motak [[ekosistema]] batean sortu dezakeen desoreka edo kaltea da. Beti ondorio negatiboak izango ditu [[izadi]]an, eta ondorioz giza existentzia kaltetuko du.
 
Kutsadura egon ahal izateko kutsatzen duen substantzia kantitate nahikoan egon behar du, naturan desoreka minimo bat egoteko. Kantitate hau kutsatzen duenarekiko erlatiboa izango da, [[masa]] edo [[bolumen]]aren arabera, honi [[kontzentrazio]]a deitzen zaio.
 
== Motak ==
=== Uraren kutsadura ===
{{sakontzeko|Uraren kutsadura}}
 
Mota hau uretan gertatzen da. Uretan material kimiko edo nuklearrak sartzen ditugunean ematen da, eta uretan alterazio txar bat sortzen du. Kasu ezagunenak, lantegietan ematen dira, zakarra uretara botatzen dutenean.
 
=== Airearen kutsadura ===
{{sakontzeko|Airearen_kutsadura}}
 
Mota hau airean gertatzen da. Airean energia, gas edo material kutsakor bat botatzen dugunean gertatzen da. Material horiek [[atmosfera]]rekiko arazo edo gaitz bat suposatu behar du, [[kutsadura atmosferikoa]] dela esateko.
 
=== Lurraren kutsadura ===
{{sakontzeko|Lurraren_kutsadura}}
 
Lurraren kutsadura Mota hau lurrean ematen da. Lurrean, batez ere [[natura]]n gizakiak botatzen dituen gauzaki artifizialekin ematen da, naturak ere lurreko kutsadura sortu dezake, baina gehienetan gizakiak sortzen du.
=== Kutsadura erradioaktiboa ===
{{sakontzeko|Kutsadura_erradioaktibo}}
 
Mota hau edozein tokitan ematen da. Edozein tokitan material [[erradiaktibitate|erradiaktibo]] bat dagoenean gertatzen da, naturala edo artifiziala izan daiteke.
=== Argiak sortutako kutsadura ===
{{sakontzeko|Argi kutsadura}}
 
Argi pilaketa handiak sortzen duen kutsadura da, kutsadura hau hiri handietan ematen da.
 
=== Soinuak sortutako kutsadura ===
{{sakontzeko|Soinu kutsadura}}
Toki espezifiko batean behar baino gehiago soinu dagoenean ematen da, gizakiei izugarrizko mina sortu diezaieke.
 
== Kutsatzaileen Sailkapena ==
 
* Kutsatzaile ez degradagarriak: Kutsatzaile hauek, ez dira deskonposatzen [[natura]]ren bidez. Adib: [[merkurio]]a eta [[berun]]a. Kutsatzaile hauek naturan arazorik sortu ez dezaten,bi modu daude: materialak naturarekin kontaktuan ez jartzea edo materialak birziklatzea eta berriro erabiltzea. Behin ura ,lurra edo airearekin kontaktuan jartzen direnean oso zaila eta garestia da deuseztatzea, eta batzuetan ezinezkoa.
 
* Kutsatzaileak degradazio geldoarekin: Substantzia hauek naturarekin kontaktuan daudenean hamarkadak edo batzuetan gehiago behar dute desagertzeko. Material hauek [[DDT]]-ak izaten dira gehiengoak [[plastiko]]ak dira.
 
* Kutsatzaile degradatzaileak: Kutsatzaile hauek denbora laburrean degradatzen dira, modu naturalean, fisikoan, [[kimiko]]etan edo biologikoan.
 
* Kutsatzaile biodegradatzaileak: Kutsatzaile hauek modu kimiko sinple batean, beraiek baino sinpleagoak diren forma kimiko batean bihurtzen dira, material horiei kutsatzaile biodegradatzaileak deitzen zaie. Adibide onena erreketatik pasatzen diren giza-hondakinak dira, non berehala bakterien ondorioz desagertzen diren.
 
== Efektuak ==
 
Orain dela gutxi, Hego Kaliforniako Unibertsitateko adituek, lehen aldiz frogatu egin dute orain arte susmo bat baino ez zena: [[hiri]] handietako kutsadurak osasun kardiobaskularra mindu dezake. Frogatu zuten hiri handietako aireak [[arteria|arterien]] paretak loditzen zituela, [[arteriosklerosi]]a sortuz.
 
Ere frogatu berri da urte askotan zehar aire kutsatua arnastea, prozesu isil eta mingarri bat dela, eta denborarekin bihotza izugarri mintzen duela, [[bihotzeko]]ak sortuz.Arnasten baditugu 2,5 [[mikrometro]] baino txikiagoak diren aire partikulak, biriketan izugarrizko gaitzak sortu ditzakete eta arterietan izugarrizko gaitzak. Biriketan 10 mikrogramo metro karratu bakoitzeko, arterien pareta %5,9 gehiago lodituko da. Keak dira gauza mingarrienak, baina mingarrienak [[tabako]]arena eta kotxeenak dira. Airea garbitzeko jarriko dituzten arau berriekin airearen kalitatea asko hobetuko da.
 
Baina gure babes natural handiena, ozono geruza zen, eta orain guk sortzen ari dugun kutsaduraren ondorioz (batez ere [[bromo]] eta [[kloro]]arekin) gure [[ozono geruza]] suntsitzen ari gara. Honek [[berotegi efektua]] sortu du, eta CO<sub>2</sub> kontzentrazioa handitzen ari da. Horren ondorioz gas kutsatzaileak atmosfera barruan geratzen ari dira kutsadura handituz.
 
== Babes neurriak ==
[[Fitxategi:AlfedPalmersmokestacks.jpg|thumb|300px|right|[[Bigarren Mundu Gerra]] garaiko fabrika bat.]]
 
Hainbat dira har ahal diren babes neurriak kutsadura saihesteko.
* Hiritarrei arazoaz kontzientziatzea.
* Zuhaitzak edo landareak ez moztea.
* [[Zabor]]ra toki egokietan uztea.
* Kale garbiketa erregulatzea.
* [[Ongarri]] eta [[pestizida|pestiziden]] erabilera erregulatzea.
* [[Hustubide]] gehiago sortzea behar duten [[industria|industrietarako]], [[itsaso]]ra edo [[ibai]]etara heldu ahal izateko{{erref behar}}.
* [[Petrolio]] isuriak kontrolatzea.
* [[Meatze]]ak kontrolatzea.
* Gauzak [[Birziklapen|birziklatzea]].
* Jendea egoerari buruz informatzea.
* Laguntza kanpainak sortzea.
* [[Aerosola]]k ekiditea.
* Ardura izatea.
 
== Ikus, gainera ==
* [[Soinu kutsadura]]
* [[Argi kutsadura]]
* [[Lurraren kutsadura]]
* [[Uraren kutsadura]]
* [[Airearen kutsadura]]
* [[Argi kutsadura]]
* [[Kiotoko Protokoloa]]
 
{{commons|Category:Pollution}}
 
[[Kategoria:Kutsadura]]
 
[[af:Besoedeling]]
[[ar:تلوث]]
[[bg:Замърсяване]]
[[bn:দূষণ]]
[[ca:Contaminació]]
[[cs:Znečištění]]
[[cy:Llygredd]]
[[da:Forurening]]
[[de:Umweltverschmutzung]]
[[en:Pollution]]
[[eo:Poluo]]
[[es:Contaminación]]
[[et:Saastumine]]
[[fa:آلودگی]]
[[fi:Saaste]]
[[fo:Dálking]]
[[fr:Pollution]]
[[gan:污染]]
[[gl:Contaminación]]
[[gu:પ્રદૂષણ]]
[[he:זיהום הסביבה]]
[[hi:प्रदूषण]]
[[hr:Zagađenje]]
[[hu:Környezetszennyezés]]
[[id:Pencemaran]]
[[is:Mengun]]
[[it:Inquinamento]]
[[ja:公害]]
[[kn:ಮಾಲಿನ್ಯ]]
[[ko:오염]]
[[lt:Teršimas]]
[[mk:Загадување]]
[[mr:प्रदूषण]]
[[ms:Pencemaran]]
[[my:ညစ်ညမ်းခြင်းများ]]
[[nl:Milieuverontreiniging]]
[[nn:Ureining]]
[[no:Forurensning]]
[[oc:Pollucion]]
[[pl:Zanieczyszczenie środowiska]]
[[pt:Poluição]]
[[qu:Sallqa waqlliy]]
[[ro:Poluare]]
[[ru:Загрязнение]]
[[simple:Pollution]]
[[sk:Znečistenie životného prostredia]]
[[sl:Onesnaženje]]
[[sr:Контаминација]]
[[sv:Miljöförstöring]]
[[ta:சூழல் மாசடைதல்]]
[[te:కాలుష్యం]]
[[th:มลพิษ]]
[[tl:Polusyon]]
[[tr:Çevre kirliliği]]
[[uk:Забруднення]]
[[vi:Ô nhiễm môi trường]]
[[wa:Mannixhance]]
[[zh:污染]]