Karelia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Karelia izenburuaren ordez, Karelia (argipen) ezarri da |
tNo edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Karelia hoy.png|thumb|Kareliako egungo banaketa politikoak]]
[[Fitxategi:349px-Muchas Karelias.png|right|thumb|180px|Kareliako banaketa tradizionalak erakusten dituen [[mapa]].]]
'''Karelia''', Ipar [[Europa]]ko eremu geografiko bat da, gaur egun, [[Finlandia]] ([[Ipar Karelia]] eta [[Hego Karelia]]) eta [[Errusia]]ren artean ([[Kareliako Errepublika]] eta [[Leningradoko Oblasta]]) banatua dagoena.
[[Kareliera]], [[finlandiera]] eta [[estoniera]]z, Karelia, '''Karjala''' deitzen da (Karyala ahoskatua); [[errusiera]]z Карелия (Kareliya) eta [[suediera]]z '''Karelen'''.
Historikoki, Kareliako zatiak, [[Suedia]], [[Novgorod]] eta [[Errusia]]renak izan dira, eta, administratiboki, sekula ez dute eremu batu bat osatu.
== Historia ==
[[Suedia]] eta [[Novgorodeko Errepublika]]k, Karelia eta [[Ingria]]gatik borrokatu zuten [[XIII. mende]]an. [[1323]]ko [[Nöteborgeko Hitzarmena]]k, bien artean banatu zuen Karelia. [[Vyborg]], ([[kareliera]]z Viipuri), suediar probintzia berriaren hiriburu bihurtu zen.
[[Suediar Inperioa]]ren garaian, [[Ladoga lakua]] eta [[Sestra ibaia]] Auniseko istmoan, Suedia eta Errusiaren arteko muga bezala ezarri zen.
[[1721]]ko [[Nystadeko Hitzarmena]]k, Errusia eta Suediaren artean sinatua, Kareliaren zatirik gehiena Errusiari ematen zion. Mendekuzko gerra batetan, [[Kapelen Gerra]] deritzona, errusiarrek aurrera egitea lortu zuten, ia lurralde osoa bereganatuz.
[[Finlandiar Gerra]]n Errusiak [[Finlandia]] konkistatu ondoren, emandako probintzien zatiak ([[Antzinako Finlandia]]) [[Finlandiako Dukerri Handia|Finlandiako Dukerri Handira]] erantsi ziren. [[1917]]an, Finlandiak bere independentzia lortu zuen, eta muga, [[1920]]ko [[Tartuko Hitzarmena]]ren bidez berretsi zen.
[[Errusiako Gerra Zibila]] amaitu ondoren, eta [[1922]]an [[Sobietar Batasuna]] ezarri ondoren, Kareliako zati errusiarra, Kareliako Errepublika Autonomoan bihurtu zen [[1923]]an.
[[1939]]an, Sobietar Batasunak Finlandia eraso zuen, [[Neguko Gerra]] abiaraziz. Finlandiarrek, nahiko arrakastarekin borrokatu zuten Karelia iparraldean, Karelia Zurian sartzea lortuz. Baina [[Kareliako istmoa]]n (edo Auniseko istmoan), errusiar armadak, finlandiarren defentsak gainditu ahal izan zituen. [[Moskuko Bakea]]n, finlandiar Kareliaren zatirik gehiena, [[SESB]]i emana izan zen. 400.000 pertsona baino gehiagok, ia biztanleria osoa, ihes egin zuen eta birkokatu egin behar izan zen.
[[1941]]ean, Hirugarren Reichak [[SESB]]i egindako erasoa probestuz, Karelia, hiru urtez birkonkistatua izan zen ([[1941]]-[[1944]]), urte hauetan, Ekialdeko Karelia ere, finlandiarrek hartu zutelarik.
[[1945]]ean [[Bigarren Mundu Gerra]] amaitu ondoren, ia Karelia osoa, berriz SESBen barneratua izan zen, [[Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboa]]ren barne, [[Kareliako Errepublika Autonomoa]] izenarekin, hiriburu bezala, [[Petrozadovsk]] zuelarik.
Finlandiaren jabetzapean geratu den Kareliaren zati txikia, [[Ekialdeko Finlandia]] eta [[Hegoaldeko Finlandia]] probintzien eta [[Ipar Karelia]] eta [[Hego Karelia]] eskualdeen zati da. Finlandiako zatian dauden hiririk garrantzitsuenak, [[Lappeenranta]], [[Joensuu]] eta [[Imatra]] dira.
[[Kategoria:Finlandia]]
[[Kategoria:Errusia]]
[[bg:Карелия]]
[[ca:Carèlia]]
[[cs:Karélie]]
[[da:Karelen]]
[[de:Karelien]]
[[en:Karelia]]
[[eo:Karelio (geografia)]]
[[es:Carelia]]
[[et:Karjala]]
[[fi:Karjala]]
[[he:חבל קרליה]]
[[hu:Karelen tartomány]]
[[io:Karelia]]
[[it:Carelia]]
[[ja:カレリア]]
[[ko:카리알라]]
[[la:Carelia]]
[[nl:Karelië]]
[[nn:Karelen]]
[[no:Karelen]]
[[pl:Karelia (kraina)]]
[[pt:Carélia]]
[[ru:Карелия (исторический регион)]]
[[se:Gárjil]]
[[simple:Karelia]]
[[sv:Karelen]]
[[tr:Karelya]]
[[uk:Карелія]]
[[zh:卡累利阿]]
| |||