|
== Ondarea ==
=== [[Amatriain]] ===
[[Amatriain]]go Doneztebe eliza: [[XIII. mende]]an harriz eraikitako estilo [[Arkitektura erromaniko|erromanikoko]] eliza da. Elizaren gaur egungo itxura, [[XVII. mende]]an eginiko zaharberritzearen ondorio da. Parrokiaren barruan, Ama Birjinaren erretaula nagusi [[Arkitektura barrokoa|barroko]] bat nabarmentzen da. Irudian, Ama Birjina eserita ageri da, belaunen gainean umea duelarikduela. Irudi hauhori Sagrarioko Andre Mariaren baselizan zegoen;, baina, baseliza hura desagertzeangalduta, Doneztebe elizara eraman zuten.
=== [[Amunarrizketa]] ===
San Bartolome eliza,: hondatuta dago gaur egun eta zutik geratzen den gauza bakarra [[XIII. mende]]ko egitura da. Elizak zeukan jatorrizko bataio-harria [[Orreaga]]ko kolegiatan dago. Orbaibarko monasterioa [[Amunarrizketa]]n zegoela uste da, baina eraikina gaur egun desagerturikgaldurik dagoenez, kokalekuezin zehatzada ezezagunanon dazegoen zehatz esan.
=== [[Artariain]] ===
San Joan Bataiatzailearen eliza,: herriaren erdigunean dago. Jatorrizko [[XIII. mende]]ko elizatik, puntadun kanoidun nabea eta ebanjelioaren ondoko kapera txiki bat baino ez dira gordetzen. Aurrealdea, sakristia eta beste kaperarekin batera, [[1671]]ann eraiki zen, eta portikoa estilo [[Arkitektura pizkundetar|pizkundetarrekoa]] [[1772]]koa da. Herriaren gunerik garaienean, "Kalbarioa" dago, harriz eginiko estela. Herritarrek Aste Santuan bertara joateko ohitura zuten.
=== [[Benegorri]] ===
Herriko gunerik garaienean San Bartolome elizaren arrastoak daude, landa estilo [[Arkitektura erromaniko|erromanikoan]] [[1200]]. urtearen inguruan eraikia. PortadaPortadak eta portiko [[Arkitektura barrokoa|barrokoak]] oraindik zutik darraite eta [[XVI. mende]]an eraiki ziren. [[1806]]an eliza berriztu bazuten ere, [[1997]]ko [[urtarrilaren 21]]ean izandako ekaitz baten ondoren, eliza behera erori zen.
=== [[Bezkitz]] ===
San Andres eliza,: herriaren gorengo puntuan dago. [[XIII. mende]] hasierako eraikin [[Arkitektura erromaniko|erromanikoa]] da eta urteetako utzikeria dela eta, parrokia egoera txarrean da gaur egun. Elizaren barruan zegoen Ama Birjinaren egurrezko irudi [[Arkitektura gotiko|gotikoa]] Museo Eliztarrean dago gaur egun, eta kanpaiak [[Etxano]]ko baselizan daude.
=== [[Iratxeta]] ===
Doneztebe eliza,: [[2002]]ko [[urri]]an zaharberritu zen, eta sarreran, korura igotzeko jatorrizko eskailerak kontserbatzengordetzen dira. Horrez gain, [[Leatxe]]ko komendadorearen hilobia estaltzen zuen hilarria ere elizaren sarreran dago.
=== [[Iriberri]] ===
Iriberri gaur egun herri hustua da. Eraikin gutxi kontserbatzengordetzen dira gaur egun baina duela mende asko lau dorrez inguraturiko jauregi bat izan zen herrian. Jauregiak armarriak, almenak eta harlanduzko hormak zituen. [[1970ko1970eko hamarkada]]n jauregia berrizten saiatu ziren arren,baina lanak amaitzekeamaitu gabe geratu ziren eta horrelahala, eraikina gaur egun erdi eraikita ageri da.
=== [[Makirriain]] ===
Santa Katalina eliza,: [[XIII. mende]]an eraiki zen estilo [[Arkitektura gotiko|aurre-gotikoan]]. Harrizko ataria nabarmentzen da. [[XVIII. mende]]an, herritarrak elizaren egoera txarraz kezkaturik, zaharberritzea prestatu zuten, horretarako 8.000 erreal ordaindu zituztelarikzituzten.
=== [[Olleta]] ===
Olletako eraikinik garrantzitsuena "Armadun jauregia" da. NahizGaur etaegun jauregiakez zuendakigu kokapenajatorriz ezezagunajauregia dennon zegoen, baina historialari batzuen ustetan gaur egungo frontoiaren inguruan zegoen. Herriaren erdigunea Olleta plaza da.
=== [[Santsoain]] ===
Jasokundearen eliza,: [[XIII. mende]] hasierako eraikin [[Arkitektura gotiko|aurre-gotikoa]] da. [[XIV. mende]]an aurrealdeko ganga, koru garaia oinetan eta sotokoruaren estaldura gehitu zitzaizkion. Koruaren ezaugarriak [[Uxue]]ko elizaren koruaren antzekoak dira, eta igotzeko eskilaretan,eskaileretan polikromaturiko zortzi armarri ageri dira, besteak beste, Evreuxtarren etxea eta [[Nafarroa]]ko kateen armarriak.
=== [[Santsomain]] ===
San pedro eliza,: [[XIII. mende]]aren hasieran eraiki zen eta gaur egun jatorrizko eraikina aldatu gabe gordetzen da, eskualdeko beste elizekin gertatzen ez den bezala. Elizaren harrizko zorua jatorrizkoa da eta bertan antzinako hilarriak ageri dira. Hilarrietako batek [[XVI. mende]]ko Santsomaingo jauregiaren ikurra dauka.
Sakristia [[XVI. mende]]aren amaierakoa da, eta horren ondoan, komun txiki bat gorde da. Elizaren barruan zeuden jatorrizko margomargoak eta irudiak [[Nafarroa]]ko hainbat parrokiatan eta Elizaren Museoan daude gaur egun.
== Politika ==
| 