15:33, 5 maiatza 2010ko berrikusketa aldatu 79.149.211.225 (eztabaida) Orrialdetik eduki guztia ezabatzen ← Aurreko ezberdintasuna		15:33, 5 maiatza 2010ko berrikusketa aldatu desegin Mercy (eztabaida \| ekarpenak) 133 edits t 79.149.211.225(r)en aldaketak ezabatu dira, Mercy(r)en azken bertsiora itzuliz. Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[irudi:Volcano scheme.svg\|thumb\|250px\|Sumendi baten eskema<br /> 1-Magma ganbera<br /> 2-Harri ama<br /> 3-Hodia<br /> 4-Oinarria<br /> 5-''Sill''<br /> 6-Albo hodia<br /> 7-Sumendiak sortutako errauts geruzak<br /> 8-Magala<br /> 9-Sumendiak sortutako laba geruzak<br /> 10-Eztarria<br /> 11-Kono bizkarroia<br /> 12-Laba isuria<br /> 13-Galdara<br /> 14-Kraterra<br /> 15-Errauts hodeia]] '''Sumendi''' bat [[Lurra]]ren gainazalean edo lurrazalean dagoen irekidura bat da, barnean dagoen [[arroka]] urtu eta beroa, [[errauts]]ak eta [[gas]]ak ateratzen uzten duena lurbarnetik. Sumendien aktibitateak arrokaren estrusioarekin harremanetan dauden ekintzak barne hartzen ditu eta honekin lotzen diren [[mendi]]en formazioak. [[Bulkanologia]] da sumendiak aztertzen dituen zientzia. == Sorrera == Sumendiak orokorrean bi edo hiru [[plaka tektoniko]] elkartu edo bereizten diren lekuetan daude. [[Ozeano]] erdiko gandorretan "dibergentziaz sortutako sumendiak" daude eta [[subdukzio]] eremuetan "konbergentziaz sortutako sumendiak". Sumendiak ez dira sortzen [[faila transformakor]]rak dauden lekuetan ([[San Andreas faila]]). Sumendiak ere lurrazala txikiagotzen denean sortzen dira, [[hotspot]]ekin loturarik gabe. Azkenik, beste sumendi batzuk [[mantu]]ko lumen ondorioz sortzen dira, ''[[hotspot]]'' deritzonetan. Hauek plaken mugetatik urrun gerta daiteke, [[Hawaii]]n bezala. Sumendi mota hauek beste leku askotan daude [[Eguzki Sistema]]n. == Jarduera motak == Jarduera bolkanikoaren leherkotasun-maila hainbat faktoreen mende dago: [[Gas]]-edukia: Gasak magma-ganberan edo irteera-hodietan pilatzen badira, handiagoa da jarduera bolkanikoaren leherkotasuna. Sumendi-erakinaren forma eta ezaugarriak: Sumendi-erakinak tximinia estua badu, gasak pilatu egingo dira, eta, ondorioz, leherketak eragingo dituzte. [[Laba]]ren [[biskositate]]a: Likido baten biskositateak adierazten du likido horrek zenbateko erresistentzia duen irrist egitean. Erraz egiten badu irrist oso jariakorra dela esaten da; aurkako kasuan likatsutzat jotzen da. Faktore hori da jarduera bolkanikoaren ezaugarrietan eragin handiena duena. Aldi berean, beste faktore hauek baldintzatzen dute biskositatea: Labaren konposizioak: [[Silize]] ugariko labak dira likatsuenak. [[Tenperatura]]: Zenbat eta handiagoa, orduan eta jariakorrago izango da laba; aldiz, zenbat eta txikiagoa izan, zenbat eta likatsuagoa. Material solidoen edukiak: Esekitako [[kristal]]ak badaude, handiagoa da biskositatea. Batzuetan, sumendien jarduera oso bortitzak izaten dira, beste batzuetan, berriz, oso lasaiak izaten dira. Bi jarduera bolkaniko mota bereizten dira: lehorkorra eta efusiboa. ===Jarduera efusiboa=== Hauek dira ezaugarri nagusiak: Laba basaltikoa da eta oso tenperatura handian ateratzen da; hortaz, ez da likatsua. Gasak ez dira pilatzen: Labaren biskositate txikiari esker, pixkanaka atera daiteke. Ondorioz, murriztu egiten da leherketa kopurua eta horien indarra. Labak tenperatura handia duenez, eta leherketa gutxi daudenez, [[piroklasto]] gutxi ateratzen dira. Bi mota daude: hawaiiarra (ohikoa [[Hawaii]] uharteetako sumendietan) eta stromboliarra ([[Stromboli]] uhartea dela-eta). <gallery> Image:Hawaiian Eruption-fr.svg\|Hawaiiarra Image:Strombolian Eruption-fr.svg\|Stromboliarra </gallery> ===Jarduera leherkorra=== Erupzioak oso bortitzak dira. Ezaugarri hauek ditu: Laba oso likatsua da, solidotu egiten da eta irteera-hodiak ixten ditu. Gasak pilatu egiten dira, presioa egiten da leherketa handiak eragiten dituzte. Ondorioz, piroklasto ugari jaurtitzen dituzte. [[Piroklasto]] ugari sortzen dira: Hodei behe batzuk eratu daitezke, lurzoruaren gainean azkar mugitu eta parean aurkitutako guztia suntsitzen dutenak. Lau mota daude: vulkaniarra ([[Vulcano]] uharte italiarraren mota berekoa), peléearra ([[Pelée]] eredu duena), pliniarra ([[Plinio Gaztea]]k egin zuen [[Vesuvio]] sumendiaren deskribapenaren omenez) eta surtseyarra ([[Surtsey]] ur azpiko sumendia, 1970ko hamarkadan azaleratua). <gallery> Image:Vulcanian Eruption-fr.svg\|Vulkaniarra Image:Pelean Eruption-fr.svg\|Peléearra Image:Plinian Eruption-fr.svg\|Pliniarra Image:Surtseyan Eruption-fr.svg\|Surtseyarra </gallery> == Sumendi ezagunak == * [[Krakatoa]] * [[Vesuvio]] * [[Kilimanjaro]] * [[Teide]] == Ikus, gainera == * [[Bulkanologia]] * [[Atoloi]] [[Kategoria:Bulkanologia]] [[Kategoria:Sumendiak]] [[af:Vulkaan]] [[an:Vulcán]] [[ar:بركان]] [[arz:بركان]] [[ast:Volcán]] [[az:Vulkan]] [[bat-smg:Vulkans]] [[be:Вулкан]] [[be-x-old:Вулькан (геалёгія)]] [[bg:Вулкан]] [[bn:আগ্নেয়গিরি]] [[br:Menez-tan]] [[bs:Vulkan]] [[ca:Volcà]] [[ckb:گڕکان]] [[co:Volcanu]] [[cs:Sopka]] [[cv:Вулкан (геологи)]] [[cy:Llosgfynydd]] [[da:Vulkan]] [[de:Vulkan]] [[el:Ηφαίστειο]] [[en:Volcano]] [[eo:Vulkano]] [[es:Volcán]] [[et:Vulkaan]] [[fa:آتشفشان]] [[fi:Tulivuori]] [[fiu-vro:Tulõmägi]] [[fr:Volcan]] [[fur:Vulcan]] [[fy:Fulkaan]] [[ga:Bolcán]] [[gan:火山]] [[gd:Beinn-theine]] [[gl:Volcán]] [[gu:જ્વાળામુખી]] [[he:הר געש]] [[hi:ज्वालामुखी]] [[hr:Vulkan]] [[hu:Vulkán]] [[ia:Vulcano]] [[id:Gunung berapi]] [[io:Volkano]] [[is:Eldstöð]] [[it:Vulcano]] [[ja:火山]] [[jv:Gunung geni]] [[ka:ვულკანი]] [[kk:Вулкан (қала)]] [[kn:ಜ್ವಾಲಾಮುಖಿ]] [[ko:화산]] [[ksh:Vulkahn]] [[ku:Volkan]] [[la:Mons ignifer]] [[lb:Vulkan]] [[li:Vulkaan]] [[lmo:Vulcan]] [[ln:Ngómbá-mɔ̌tɔ]] [[lt:Ugnikalnis]] [[lv:Vulkāns]] [[mk:Вулкан]] [[ml:അഗ്നിപർവ്വതം]] [[mn:Галт уул]] [[mr:ज्वालामुखी]] [[ms:Gunung berapi]] [[nah:Tletepētl]] [[nds:Vulkan]] [[nl:Vulkaan]] [[nn:Vulkan]] [[no:Vulkan]] [[nrm:Montangne dé feu]] [[oc:Volcan]] [[om:Volcano]] [[pap:Volkan]] [[pl:Wulkan]] [[pt:Vulcão]] [[qu:Nina urqu]] [[ro:Vulcan (geografie)]] [[ru:Вулкан]] [[sc:Vulcanu]] [[scn:Vurcanu (gioluggìa)]] [[sco:Volcanae]] [[si:යමහල්]] [[simple:Volcano]] [[sk:Sopka]] [[sl:Ognjenik]] [[sq:Vullkani]] [[sr:Вулкан]] [[sv:Vulkan]] [[sw:Volkeno]] [[ta:எரிமலை]] [[te:అగ్నిపర్వతం]] [[tg:Вулқон]] [[th:ภูเขาไฟ]] [[tl:Bulkan]] [[tr:Yanardağ]] [[tt:Вулкан]] [[ug:Yanardag]] [[uk:Вулкан]] [[ur:آتش فشاں]] [[vec:Volcan]] [[vi:Núi lửa]] [[vls:Vulkoan]] [[war:Bulkan]] [[yi:וואולקאן]] [[zh:火山]] [[zh-yue:火山]]

Sumendi: berrikuspenen arteko aldeak